Czy można dochodzić zwrotu kosztów najmu samochodu zastępczego z OC sprawcy?

Ubezpieczyciel w przypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych jest zasadniczo zobowiązany do odszkodowania w takich granicach, w jakich za szkodę odpowiada sprawca (do wysokości sumy gwarancyjnej wynikającej z umowy ubezpieczenia i przepisów o ubezpieczeniach obowiązkowych). Kluczowe znaczenie przy rozstrzyganiu, jakie koszty powinien pokryć ubezpieczyciel, mają zatem przepisy art. 361 §1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. nr 16 poz. 93 ze zm., dalej „kodeks cywilny”). Zgodnie z tymi przepisami, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła, przy czym w powyższych granicach, co do zasady, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby nie wyrządzono mu szkody.

W dotychczasowej praktyce ubezpieczycieli oraz sądów powszechnych nie budziło zasadniczo wątpliwości, że koszt najmu pojazdu zastępczego stanowi szkodę majątkową, objętą obowiązkiem odszkodowawczym, w sytuacji, gdy pojazd jest wykorzystywany do prowadzenia działalności gospodarczej. Przyjmowano bowiem, że najem zastępczego auta służy wówczas ograniczeniu zwiększenia szkody (np. w postaci utraconych korzyści, spowodowanych wstrzymaniem działalności gospodarczej).

Wątpliwości powstawały jednak w sytuacjach, gdy poszkodowany w wypadku nie używał auta do prowadzenia działalności gospodarczej. W takich przypadkach argumentowano, że sama utrata możliwości korzystania z samochodu nie jest szkodą majątkową, lecz niemajątkową (polegającą na dyskomforcie i niewygodach). Przyjmowano więc, że o ile można żądać zwrotu np. kosztu naprawy auta używanego do prywatnych celów, o tyle wydatki na wynajem samochodu zastępczego, nie są objęte odszkodowaniem.

Istotnym krokiem w kierunku wykształcenia w powyższym zakresie wykładni korzystnej także dla tych właścicieli samochodów, którzy nie używają ich do prowadzenia działalności gospodarczej, była uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 17 listopada 2011 r. III CZP 5/2011. Sąd Najwyższy rozpatrując zagadnienia prawne przedstawione do rozstrzygnięcia przez Rzecznika Ubezpieczonych dotyczące wyżej opisanego problemu, podjął uchwałę, w której stwierdził, że: odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej.