Płatności gotówkowe i bezgotówkowe – definicja transakcji i jednorazowej wartości transakcji

Obowiązek płatności bezgotówkowych w transakcjach między przedsiębiorcami

Na podstawie art. 22 ust. 1 pkt 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorcy mają obowiązek dokonywania lub przyjmowania płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, jeżeli stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15.000 zł.

Od początku 2017 r. obowiązuje zasada, iż naruszenie przez przedsiębiorcę powyższego obowiązku wywołuje skutki na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 22p) oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 15d), polegające na braku możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów płatności dokonanej z naruszeniem tego obowiązku.

Wyłączenie ww. transakcji z kosztów podatkowych budzi póki co wątpliwości interpretacyjne. Trzeba przede wszystkim zauważyć, że nie istnieje ustawowa definicja słowa "transakcja", a to do tego właśnie pojęcia ustawodawca odnosi limit płatności gotówkowej.

Polecamy: Komplet żółtych książek – Podatki 2017

Kwestia ta stała się przedmiotem interpelacji poselskiej nr 9279 z 12 stycznia 2017 roku. Poseł Bartosz Józwiak skierował do Ministra Rozwoju i Finansów następujące pytania.

1. Czy w przypadku usługi ciągłej o stałych opłatach (np. obsługa księgowa) za poszczególne okresy limit transakcji gotówkowej odnosić się będzie do poszczególnych okresów czy też do zsumowanych płatności w toku trwania całej umowy? Wydaje się, że ze względu na fakt, że opłaty za poszczególne okresy są wyraźnie wskazane, a każdy okres wyceniony osobno, to dla dochowania limitu wystarczające jest, że limitu nie przekracza płatność za pojedynczy okres.

2. Wydaje się, że analogicznej do powyższej odpowiedzi należałoby udzielić w odniesieniu do opłat z tytułu leasingu, gdzie także domniemywać można, że limit dotyczy płatności za umowne okresy rozpatrywane osobno

3. Jak postąpić ma podatnik, który złoży kilka zamówień u tego samego dostawcy, które osobno limitu nie przekraczają, jednak limit przekracza suma do zapłaty za wszystkie dostawy? Tu wydaje się, że dostawy należy traktować osobno w kontekście limitu, odnosząc go do poszczególnych zamówień. W sytuacji zaś, gdyby wspomniane dostawy zostały objęte jedną fakturą i wycenione osobno, decydująca powinna być wola stron, której ostatecznym potwierdzeniem byłyby umowy zawarte na poszczególne dostawy. Każda z umów powinna być wówczas uznana za odrębną transakcję, nawet w przypadku wspomnianego już wykazania ich w liście pozycji na jednej fakturze. Kilka wycenionych odrębnie pozycji na jednej fakturze powinno zostać sumowanych dla potrzeb jednego limitu jedynie wówczas, gdyby objęte zostały jednym zamówieniem stanowiącym jedną umowę sprzedaży.

4. Wydaje się, że w przypadku istnienia harmonogramu dostaw limit należałoby odnosić do poszczególnych dostaw rozpatrywanych osobno.

Z upoważnienia Ministra Rozwoju i Finansów odpowiedzi udzielił 8 lutego 2017 r. Paweł Gruza, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów.

Minister podkreślił na wstępie, że  brzmienie art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej pozostaje w zasadzie niezmienne od 2004 r., tj. od czasu wejścia w życie tej ustawy. Zmiana wprowadzona z początkiem 2017 r. roku polega jedynie na obniżeniu z 15 tys. euro do 15 tys. złotych wartości transakcji, z której przekroczeniem związany jest obowiązek dokonywania lub przyjmowania płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego.

Zdaniem ministra wprowadzone równocześnie przepisy podatkowe, określające konsekwencje nieprzestrzegania normy wyrażonej w art. 22 ust. 1 omawianej ustawy na gruncie ustaw podatkowych odwołują się natomiast wprost do nomenklatury stosowanej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, także w zakresie rozumienia pojęcia „transakcja”.

Transakcja i jednorazowa wartość transakcji

Przez transakcję należy wg ministra rozumieć zatem taką czynność prawną (umowę) zawieraną w związku z prowadzoną przez strony działalnością gospodarczą, w wykonaniu której dokonywana jest co najmniej jedna płatność. Wskazany wcześniej przepis nie określa, co może stanowić przedmiot transakcji (umowy), natomiast można przyjąć, iż może nim być w szczególności nabycie towaru lub usługi. O przyporządkowaniu płatności do poszczególnych umów (transakcji) decyduje ich cel gospodarczy i zgodny zamiar stron, a nie treść dowodów (dokumentów) księgowych. Trzeba przy tym podkreślić, że art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie wprowadza czasowego ograniczenia okresu sumowania wielu płatności, składających się na pojedynczą transakcję. Może się zatem okazać, że jedna transakcja obejmuje transfery pieniężne dokonane 2 w ciągu kilku lat (np. w przypadku zawarcia umowy realizowanej etapami, takiej jak umowa wdrożeniowa czy umowa o roboty budowlane).

W konsekwencji, jednorazowa wartość transakcji oznacza ogólną wartość wierzytelności lub zobowiązań, określoną w umowie zawartej między przedsiębiorcami. Przymiot jednorazowości nie odnosi się do liczby płatności, lecz odzwierciedla wymóg powiązania poszczególnych świadczeń w ramach jednego stosunku umownego.

Zdaniem ministra można zatem przyjąć, że jeżeli całkowita wartość transakcji nie wynika wprost z treści umowy, lecz zależy od czasu jej trwania - co dotyczyć może między innymi umów o stałe świadczenie usług zawartych na czas nieokreślony - wówczas należałoby przyjąć, że pojęcie jednorazowej wartości transakcji odnosi się do poszczególnych okresów rozliczeniowych, za które przysługuje wynagrodzenie.

Leasing

W przypadku umowy leasingu - obejmującej zobowiązanie korzystającego do zapłaty finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenia pieniężnego, równego co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego (art. 709¹ Kodeksu cywilnego) - wynagrodzenie finansującego jest płatne co do zasady okresowo, zgodnie z harmonogramem określonym w umowie, jednakże poszczególne płatności składają się na całkowite zobowiązanie korzystającego, które może przekraczać kwotę stanowiącą równowartość 15.000 zł.

Dla oceny przestrzegania obowiązku, o którym mowa w art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, decydująca powinna być (zdaniem ministra) w przypadku umowy leasingu suma wierzytelności przysługujących finansującemu.