Najczęściej oszukują pracownicy

Trudno jednak oszacować skalę zjawiska zarówno w Unii, jak i w Polsce, ponieważ do oszustw dochodzi poza standardowym obszarem statystyki gospodarczej.

Główne ich rodzaje to: oszukańcza sprawozdawczość finansowa, zamierzone nieprawidłowości oraz oszustwa komputerowe i popełniane za pomocą internetu, ale także zmowy firm, pracowników i omijanie kontroli. Chodzi jednak nie o oszustwa popełniane przez księgowych, ale o te dokonywane przez pracowników i kierownictwo. Księgowi są w tym przypadku albo ofiarami sprawców, albo ratującymi przedsiębiorstwo. Przypadki licznych oszustw znajdujemy w raporcie. Obrazują one z jednej strony metody działania oszustów, a z drugiej pokazują, jak je wykrywać. Jeśli firma chce podjąć wysiłek eliminacji oszustw, musi najpierw zrozumieć motywy ich popełniania.

Motywy mogą być różne, w zależności od zaistniałych w danym momencie warunków. Często pracownicy i ich przełożeni tłumaczą, że popełnienie czynu niezgodnego z prawem było konieczne. Usprawiedliwienie takie pojawia się zwłaszcza wtedy, gdy czyn działa na korzyść firmy. Innym motywem jest uznanie czynu za nieszkodliwy dla zakładu. Popełniają je osoby, które są przekonane, że firma zneutralizuje skutek oszustwa. Kolejnym groźnym i dość częstym motywem jest stwierdzenie, że czyn jest uzasadniony. W ten sposób mogą działać osoby, które czują się w jakiś sposób pokrzywdzone (np. gdy dostały niższą premię niż inni, mimo że – jak twierdzą – pracowały z takim samym zaangażowaniem), niedocenione (np. gdy chwali się jedną grupę pracowników, a pomija innych lub gdy pracownik uważa, że za mało zarabia) lub w jakiś sposób sfrustrowane (np. gdy mają dość zostawania po godzinach). Jednak zdaniem autorów raportu, oszustwa najczęściej popełniane są z chciwości. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym niedozwolonym czynom jest przekonanie sprawcy, że ponosi niewielkie ryzyko, a szanse wykrycia są małe.

Okazja czyni złodzieja – ta zasada może sprawdzać się również w firmie, jeśli nie ma jasnego podziału obowiązków i zasad postępowania w różnych sytuacjach. Brak organizacji w firmie powoduje zatem, że nikt nie wie, co w rzeczywistości się w niej dzieje. Dodatkową okolicznością sprzyjającą popełnianiu oszustw jest nieskuteczny system kontroli wewnętrznej lub jego brak. Aby pracownik ocenił, że ryzyko wykrycia niedozwolonego czynu jest niskie, wystarczy brak przykładu ze strony kierownictwa i właścicieli. W takiej sytuacji często pojawia się stwierdzenie: skoro szef tak robi, to mogę i ja.