Rachunek kosztów działań

W tradycyjnych metodach kalkulacji kosztów, koszty pośrednie przyporządkowywane są do produktów, które wymagają więcej pracy maszyn (maszynogodziny), pracy ludzkiej (roboczogodziny) lub tym, które są bardziej materiałochłonne. W kalkulacjach tych nie uwzględnia się zwiększonej liczby kontroli jakości, specjalnego nadzoru jak również produkcji niskoseryjnej, która wymaga częstego przestawiania maszyn.

W sytuacji gdy udział kosztów pośrednich w ogólnej sumie kosztów nie jest istotny,  zniekształcenia powstające w wyniku zastosowania np. rachunku kosztów pełnych będą niewielkie.

W warunkach spadku udziału kosztów bezpośrednich (np.: materiałów, płac bezpośrednich), rosnącej automatyzacji procesów produkcyjnych niosącej zapotrzebowanie na coraz bardziej wykwalifikowanych pracowników oraz wzroście kosztów pośrednich (np.: badania i  rozwój produktów, rozwój działań przed i okołoprodukcyjnych, nadzór, kontrola), kosztów ogólnych (administracja, księgowość, zarządzanie, marketing) a także kosztów sprzedaży, tradycyjne metody rozliczania kosztów przestały być jednak miarodajne z punktu widzenia zarządzania przedsiębiorstwem.

Główne ograniczenia tradycyjnych systemów kalkulacji kosztów to:

- jako podstawę rozliczenia kosztów ogólnych biorą pod uwagę nośniki powiązane z kosztami bezpośrednimi - maszynogodziny, roboczogodziny, płace bezpośrednie, wielkość produkcji,

- nie rozpoznają rzeczywistego zużycia zasobów przez produkty,

- przeszacowują koszty produktów wytwarzanych masowo,

- niedoszacowują kosztów w przypadku produktów jednostkowych, specjalnych, krótkoseryjnych.

Tradycyjne systemy kalkulacji kosztów są zatem miarodajne w przypadku niskiego udziału kosztów pośrednich w kosztach całkowitych. W przypadku jednak produkcji wieloasortymentowej, złożonej udział kosztów pośrednich znacznie wzrasta a tradycyjny model kalkulacji nie pozwala na w pełni efektywne ich rozliczanie co w konsekwencji może prowadzić do nieprawidłowości w zarządzaniu kosztami.

Alternatywą dla tradycyjnych systemów rozliczania kosztów stał się opracowany przez Robina Coopera i Roberta Kaplana - Activity-Based Costing (ABC) - Rachunek kosztów działań.

Metoda ABC zakłada, że źródłem kosztów są, nie jak w tradycyjnych metodach MPK czy centra kosztowe, działania prowadzące do stworzenia produktu lub usługi. W modelu tym zasadniczym obiektem rachunku kosztów staje się działanie, nie produkt. Opiera się on na założeniu, że przedsiębiorstwo jest systemem działań mających na celu wytworzenie produktu bądź usługi i dostarczenie go klientowi. Działania te są związane ze zużyciem zasobów przedsiębiorstwa a zatem generują koszty. Ostatecznie przynoszą efekt w postaci produktu bądź usługi, które absorbują koszty.

Rachunek kosztów działań może być stosowany do:

- ustalania kosztów jednostkowych produktów,

- pomiaru rentowności produktów,

- sterowania procesem produkcyjnym,

- reorganizacji i kontroli procesu produkcyjnego (Activity - Based Management)

Etapy wprowadzenia rachunku kosztów działań:

1 Etap - identyfikacja istotnych działań w przedsiębiorstwie

W tym etapie następuje ustalenie listy najważniejszych działań wykonywanych w przedsiębiorstwie. To co niezwykle istotne to ustalenie odpowiedniej,  miarodajnej liczby działań zachodzących w przedsiębiorstwie. Nadmierna ich liczba może spowodować, że model będzie zbyt skomplikowany i kosztowny, zbyt ogólnikowe zaś ich określenie - poniżej 25, rodzi ryzyko niedokładności modelu.

2 Etap - Identyfikacja nośników kosztów - cost driver

Nośniki kosztów stanowią podstawę przyporządkowania kosztów działań do poszczególnych produktów i usług. W procesie wdrożenia metody ABC można wykorzystać wcześniej wyodrębnione, specyficzne dla rodzaju prowadzonej działalności nośniki kosztów.  Niektórym działaniom można przyporządkować wiele nośników kosztów, jak również te same nośniki kosztów mogą być wykorzystywane dla różnych działań. Nośnikami kosztów mogą być - liczba cykli produkcyjnych, liczba produktów, liczba serii, liczba operacji kontroli jakości, liczba roboczo czy maszynogodzin.

3 Etap - Ustalenie kosztów poszczególnych działań

Nośniki kosztów gromadzą koszty wynikające z tradycyjnego systemu kosztów i przypisują je do działań wykonywanych w przedsiębiorstwie. Koszty zasobów są przyporządkowywane do działań w oparciu o nośniki kosztów wykorzystanych zasobów.

Justyna Lewandowska

Outsourcing Rachunkowości