Zwrócony zadatek jako koszt

Ponieważ terminy realizacji obydwu umów były takie same, to spółka postanowiła zrealizować umowę podpisaną później - gdyż ta umowa pozwalała spółce zrealizować dużo większy zysk z tytułu świadczonych usług. Czy zadatek zwrócony w podwójnej wysokości stanowi koszty podatkowe i czy należy tę czynność opodatkować podatkiem od towarów i usług?

Zadatek to suma pieniężna dawana przy zawarciu umowy w celu zapewnienia jej wykonania. Artykuł 394 kodeksu cywilnego stanowi, że w przypadku:

1) niewykonania umowy przez jedną ze stron - druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej;

2) wykonania umowy - zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała, a jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi;

3) rozwiązania umowy lub gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony - zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej nie wystąpi.

Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych do przychodów nie zalicza się pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostaw towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych. Z powyższego jednoznacznie wynika, że otrzymanie zadatku nie powoduje powstania przychodu podatkowego. Dopiero zatrzymany zadatek jest przychodem podatkowym w momencie jego zatrzymania. Niemniej jednak to spółka nie wywiązała się z kontraktu i nie może zatrzymać zadatku, a wręcz przeciwnie jest zobowiązana do podwójnego zwrotu zadatku kontrahentowi.

O ile sam zwrot zadatku nie powoduje uszczuplenia majątku spółki, to już jego drugi wymiar stanowi dodatkowy wydatek. Jak wynika z art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem tzw. kosztów negatywnych wymienionych w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. Zgodnie z pkt 22 tego przepisu nie stanowią kosztów podatkowych kary i odszkodowania z tytułu:

1) wad dostarczonych towarów,

2) wad wykonanych robót i usług oraz

3) zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,

4) zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług.

Jak wynika z powyższego, przepis ten stanowi katalog zamknięty i nie wymienia się w nim odszkodowań z tytułu niewykonania umowy. W przedstawionych okolicznościach zwrot zadatku w podwójnej wysokości może być zaliczony do kosztów podatkowych, gdyż wydatek ten niewątpliwie został poniesiony w celu uzyskania przychodów. Spółka, niewywiązując się z podpisanej wcześniej umowy, zrealizowała w tym samym okresie o wiele większe zyski, ponieważ podpisała korzystniejszy kontrakt.

Zwracam uwagę, że kosztem podatkowym może być jedynie nadwyżka kwoty zwróconego zadatku nad kwotą otrzymaną od kontrahenta.

Zgodnie z art. 29 ust. 1-2 ustawy o podatku od towarów i usług podstawą opodatkowania jest obrót, czyli kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku, jak również kwota otrzymanych zaliczek, zadatków, przedpłat lub rat, pomniejszona o przypadającą od nich kwotę podatku.