Mam pytanie dotyczące transakcji z podmiotami powiązanymi. Nasza spółka ma 50 udziałowców, z których każdy posiada mniej niż 5% udziałów w spółce. Jednak niektórzy z nich zasiadają w zarządzie i radzie nadzorczej. Czy mamy tu do czynienia ze związkiem gospodarczym (art. 11)? Czy trzeba sporządzać odpowiednią dokumentację? A co jeśli główny księgowy jednego z naszych udziałowców zasiada w radzie nadzorczej - czy to też jest związek gospodarczy?
W przypadku pełnienia przez udziałowców spółki funkcji w jej organach – radzie nadzorczej i zarządzie – mamy do czynienia z istnieniem powiązań, o których mowa w art. 11 updop. Podobnie rzecz się ma w przypadku pełnienia przez tę samą osobę (głównego księgowego) funkcji w obu podmiotach – wskazuje to na pośrednie branie przez udziałowca udziału w kontroli nad spółką.
Od stycznia 2004 r. z art. 11 updop znikło określenie „związek gospodarczy”. Z punktu widzenia podatników zmiana ta zawęziła organom skarbowym możliwość dopatrywania się między nimi powiązań, ma więc korzystny charakter.
Z uwagi na zmianę przepisów w przypadku Czytelnika analizie podlegać będzie istnienie powiązań między jego spółką a niektórymi udziałowcami. W obrocie krajowym (zakładam, że o taki tu chodzi) z powiązaniami mamy do czynienia, gdy:
1) podmiot krajowy bierze udział bezpośrednio lub pośrednio w zarządzaniu innym podmiotem krajowym lub w jego kontroli albo posiada udział w kapitale innego podmiotu krajowego, albo
2) te same osoby prawne lub fizyczne równocześnie bezpośrednio lub pośrednio biorą udział w zarządzaniu podmiotami krajowymi lub w ich kontroli albo posiadają udział w kapitale tych podmiotów (art. 11 ust. 4 updop).
Przez udział w kapitale rozumie się udział nie mniejszy niż 5% (art. 11 ust. 5a updop). Tak więc w przypadku udziałowców spółki opisanej w pytaniu można wykluczyć powiązania kapitałowe z udziałowcami. Inaczej rzecz ma się w stosunku do udziałowców, którzy zasiadają w organach spółki (zarządzie i radzie nadzorczej). Możemy tu mówić o istnieniu powiązań między spółką a tymi udziałowcami, jest to bowiem przypadek, w którym udziałowiec bierze udział bezpośrednio lub pośrednio w zarządzaniu innym podmiotem krajowym lub w jego kontroli. Dodać trzeba, że gramatyczna wykładnia tego przepisu pozwala na stwierdzenie, że powiązania o charakterze rodzinnym, kapitałowym, majątkowym lub wynikające ze stosunku pracy muszą istnieć „na zewnątrz”, to znaczy pomiędzy podatnikami (kontrahentami) lub osobami pełniącymi w nich funkcje określone w tym przepisie. Władze skarbowe mogą zatem oszacować transakcje między spółką a jej udziałowcem zasiadającym w radzie nadzorczej, ale już nie jego wynagrodzenia jako członka rady nadzorczej.
Jeżeli natomiast chodzi o sytuację, w której główny księgowy udziałowca zasiada w radzie nadzorczej, to uznać należy, że mamy tu do czynienia z pośrednią kontrolą sprawowaną przez udziałowca nad Państwa spółką, więc i w tym wypadku można mówić o istnieniu powiązań.
Z faktu istnienia powiązań między spółką a udziałowcami wynika możliwość szacowania przez władze skarbowe dochodów stron z transakcji, jeżeli w wyniku istniejących powiązań zostałyby ustalone (narzucone) warunki różniące się od warunków, które ustaliłyby między sobą niezależne podmioty, w wyniku czego spółka nie wykazywałaby dochodów lub je zaniżała. W takim wypadku organy skarbowe mają prawo do ustalenia dochodów spółki (lub jej udziałowca) oraz należnego podatku bez uwzględnienia warunków wynikających z tych powiązań.
Przykład
Prezes zarządu spółki X jest jednocześnie członkiem zarządu firmy Y, korzystającej z ulg w podatku dochodowym (Y położona jest na terenie specjalnej strefy ekonomicznej). Spółka X dokonała sprzedaży towarów handlowych firmie Y znacznie poniżej ceny zakupu tego towaru, jak również poniżej ceny sprzedaży tych towarów stosowanej wobec innych kontrahentów. W wyniku takich działań doszło do przerzucenia dochodu spółki na powiązanego podatnika – firmę Y, korzystającą z ulg podatkowych. W tej sytuacji prawdopodobne byłoby zastosowanie przez organy skarbowe art. 11 ust. 4–5 updop i dokonanie oszacowania zaniżonego dochodu spółki.
W odniesieniu do konieczności dokumentowania przeprowadzanych transakcji z powiązanymi udziałowcami w sposób określony w art. 9a updop, trzeba podkreślić, że sam fakt istnienia powiązań nie skutkuje powstaniem obowiązku udokumentowania transakcji. Konieczne jest również osiąganie przez te transakcje określonych wartości; szeroko na ten temat pisaliśmy w poprzednim, dwunastym numerze „MONITORA księgowego”.
• art. 9a i 11 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 78, poz. 684
