Wycena środków trwałych po przejściu na MSR

Jednostki gospodarcze, przechodząc na MSR/MSSF, powinny dobrze zaplanować proces przekształcenia bilansu otwarcia rzeczowych aktywów trwałych, tak aby dane wprowadzone do ksiąg rachunkowych i przyjęte na potrzeby pierwszego sprawozdania finansowego sporządzonego według MSR/MSSF nie wymagały w przyszłości korekty. Środki trwałe według MSR mogą być ujmowane i wyceniane w księgach rachunkowych według innych zasad, niż są przewidziane w ustawie o rachunkowości. Dlatego jednostki gospodarcze przechodzące na MSR/MSSF powinny być przygotowane na to, że może wystąpić korekta wyceny środków trwałych, a co za tym idzie - także istotna zmiana wartości majątku i kapitałów własnych w bilansie jednostki. Podstawowym dokumentem opisującym zasady postępowania z rzeczowymi aktywami trwałymi w dniu przejścia na MSR jest MSSF „Zastosowanie Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej po raz pierwszy”. Odnosi się on m.in. do metod i stawek amortyzacyjnych, jak również do początkowej wyceny środków trwałych po przejściu na MSR/MSSF.

Tabela 1. Ujmowanie środków trwałych według ustawy o rachunkowości i MSR/MSSF

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Etap 1 - weryfikacja kwalifikacji środka trwałego

Pierwszym etapem jest określenie, jakie składniki majątku jednostki należy zaliczyć zgodnie z MSR/MSSF do środków trwałych. Podczas tego etapu należy wyeliminować te środki trwałe, które nie spełniają warunków do zakwalifikowania ich do rzeczowego majątku trwałego jednostki, oraz ująć w ewidencji te z nich, które zgodnie z ustawą o rachunkowości zostały zakwalifikowane w księgach rachunkowych do innej pozycji składników.

Aby ten etap prac został przeprowadzony prawidłowo, należy zapoznać się z definicją rzeczowych aktywów trwałych zawartą w MSR nr 16 „Rzeczowe aktywa trwałe”.

W myśl MSR nr 16 rzeczowe aktywa trwałe to środki trwałe:

1) które są utrzymywane przez jednostkę w celu wykorzystywania w procesie produkcyjnym lub przy dostawach towarów i świadczeniu usług, w celu oddania do używania innym podmiotom na podstawie umowy najmu lub w celach administracyjnych oraz

2) którym towarzyszy oczekiwanie, że będą wykorzystywane przez czas dłuższy niż jeden okres obrotowy.

W bilansie sporządzonym zgodnie z MSR/MSSF należy rozpoznać jako rzeczowe aktywa trwale wyłącznie te składniki majątku jednostki, które spełniają warunki definicji aktywów, tj.:

1) istnieje prawdopodobieństwo, że jednostka uzyska przyszłe korzyści ekonomiczne związane ze składnikiem aktywów, oraz

2) cenę nabycia lub koszt wytworzenia składnika majątku można wiarygodnie zmierzyć.

Przy weryfikacji posiadanych składników majątku jednostki i określaniu nowych obiektów rzeczowego majątku trwałego niezbędna jest fachowa wiedza. W związku z tym czynności te powinny być wykonywane przez osoby posiadające fachową wiedzę na temat składników majątku jednostki, np. przez: służby techniczne, remontowe, inwestycyjne lub specjalistyczne firmy zewnętrzne we współpracy ze służbami księgowo-finansowymi.

Etap 2 - weryfikacja wartości środków trwałych

Jednostka na dzień przejścia na MSR ma obowiązek dokonać weryfikacji wartości posiadanego majątku trwałego ujętego w księgach rachunkowych. Środki trwałe po ujęciu początkowym mogą być przez jednostkę:

1) wycenione według wartości godziwej lub

2) przeszacowane do zakładanego kosztu zgodnie z MSR, opartego na analizie skumulowanych, poniesionych w przeszłości kosztów lub innych danych dotyczących wartości składnika aktywów. Oznacza to, że należy dokonać korekty ich wartości do takiego poziomu, który byłby ustalony, gdyby jednostka stosowała MSR od dnia nabycia składnika majątku.

W niektórych przypadkach MSSF nr 1 zezwala na odejście od retrospektywnego ujęcia wartości początkowej. Oznacza to, że na dzień przejścia na MSSF jednostka nie musi ustalać wartości godziwej w taki sposób, jakby MSR były stosowane przez nią od zawsze.

Schemat 1. Wycena środków trwałych na dzień przejścia na MSR/MSSF

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wycena według wartości godziwej polega na ustaleniu kwoty, za jaką na warunkach rynkowych dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi stronami transakcji. Wartość tę można również uznać za zakładany koszt ustalony na dzień przejścia na MSSF. Przeszacowanie do zakładanego kosztu jest to ustalenie hipotetycznej wartości początkowej środka trwałego zgodnie z MSSF.

Wycena według wartości godziwej wymaga udziału wykwalifikowanych rzeczoznawców oraz kierownika jednostki lub upoważnionych przez niego osób, w celu:

1) weryfikacji przygotowanych wycen - szczególnie pod kątem realności przyjętych założeń,

2) oceny kwalifikacji zawodowych rzeczoznawców - pod kątem ich niezależności i obiektywizmu.

Weryfikując wartość środków trwałych, jednostka powinna również przeprowadzić testy na utratę wartości poszczególnych składników rzeczowego majątku trwałego. Musi się to odbywać zgodnie z zapisami MSR nr 36 „Utrata wartości aktywów”. Należy więc ustalić, czy nie wystąpiły przesłanki świadczące o możliwości utraty wartości któregoś ze składników aktywów. Jeżeli tak, to należy dokonać odpisów z tytułu utraty wartości.

Oceniając istnienie przesłanek świadczących o możliwości utraty wartości któregoś ze składników aktywów, jednostka powinna przeanalizować przesłanki pochodzące z zewnętrznych oraz wewnętrznych źródeł informacji.

Tabela 2. Przesłanki świadczące o możliwości utraty wartości aktywów

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Etap 3 - wprowadzenie wartości do ksiąg

Jeśli nie wystąpią przesłanki świadczące o możliwości utraty wartości któregoś ze składników aktywów, to wartość poszczególnych składników rzeczowego majątku trwałego ustalona na etapie 1 i 2 stanowi ich nową wartość brutto. Zostaje ona wprowadzona do ksiąg rachunkowych i ewidencji środków trwałych. Nowo ustalona wartość brutto jest jednocześnie wartością netto, a umorzenie ma wartość zerową. Wprowadzenia nowej wartości rzeczowych aktywów trwałych można dokonać na dwa sposoby.

Schemat 2. Sposób wprowadzenia nowej wartości rzeczowych aktywów trwałych w ewidencji środków trwałych

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Powstałe korekty będące skutkiem doprowadzenia wartości składników rzeczowych aktywów trwałych do wartości godziwej (dotyczące bilansu otwarcia według MSSF) powinny być ujmowane bezpośrednio w niepodzielonym wyniku lat ubiegłych lub odpowiednio w innej kategorii kapitałów, np. w kapitale rezerwowym lub kapitale z aktualizacji wyceny - zgodnie z zapisami § 11 MSSF nr 1.

Założenie nowej ewidencji jest lepszym rozwiązaniem w przypadku dużej liczby korekt. Minimalizuje ono ryzyko popełnienia błędu i ułatwia ponowne określenie ilości i wartości początkowej środków trwałych.

Etap 4 - ustalenie przewidywanego okresu użytkowania

Dla nowo wycenionych i wprowadzonych do ewidencji środków trwałych należy ustalić przewidywany okres użytkowania. Może się zdarzyć, że będzie on taki sam jak dotychczas, przed przejściem na MSR, ale nie jest to przesądzone. Jednostka powinna dokonywać weryfikacji wartości końcowej i okresu użytkowania środków trwałych co najmniej na koniec każdego roku finansowego, uwzględniając m.in. okres ekonomicznej użyteczności, wartość końcową składnika aktywów oraz oczekiwany sposób konsumowania korzyści ekonomicznych ze składnika aktywów. Zasadniczo na koniec okresu użytkowania wartość środków trwałych powinna wynosić zero. Może się jednak okazać, że niektóre ze środków trwałych, mimo zakończenia okresu użytkowania, będą miały znaczną wartość końcową, tzw. likwidacyjną. Oznacza to, że mimo iż zakończył się okres ekonomicznej przydatności środka trwałego, jego wartość rynkowa jest nadal istotna. Wartość tę należy uwzględnić, określając wysokość amortyzacji.

Jakie środki trwałe nie podlegają amortyzacji

Amortyzacji nie podlegają środki trwałe:

1) przeznaczone do sprzedaży, do których zastosowanie ma MSSF nr 5 „Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży oraz działalność zaniechana”,

2) w przypadku których jednostka jest w stanie udowodnić, że ich wartość końcowa będzie wyższa niż koszt nabycia.

Przykłady

1.

W czerwcu 2002 r. jednostka nabyła używany budynek produkcyjny. Wartość początkowa środka trwałego wynosiła 2 000 000 zł.

Przyjęto 20-letni okres amortyzacji i liniową metodę naliczania odpisów.

1 stycznia 2008 r. jednostka przeszła na MSR/MSSF.

Na dzień bilansowy 31 grudnia 2007 r. wartość godziwa środka trwałego oszacowana przez rzeczoznawcę wynosiła 3 000 000 zł.

Powstałe korekty (będące skutkiem doprowadzenia wartości składników rzeczowych aktywów trwałych do wartości godziwej, dotyczące bilansu otwarcia) ujmowane są w kapitale z aktualizacji wyceny.

Tabela 3. Ustalenie wartości bilansowej środka trwałego w latach 2002-2007

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

31 grudnia 2007 r. wartość bilansowa (wartość księgowa netto) budynku wynosiła 1 450 000 zł, natomiast wartość godziwa środka trwałego oszacowana przez rzeczoznawcę - 3 000 000 zł.

Ustalenie odpisów amortyzacyjnych po przeszacowaniu środka trwałego (rok 2008 i następne):

1. Odpis amortyzacyjny roczny: [3 000 000 zł: (20 lat - 5,5 roku)] = 206 896,55 zł

Tabela 4. Ustalenie wartości bilansowej środka trwałego w latach 2008-2022

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Ewidencja księgowa

1. Przeszacowanie środka trwałego do wartości godziwej - bilans otwarcia: 3 000 000 zł - 2 000 000 zł = 1 000 000 zł

Wn „Środki trwałe” 1 000 000

Ma „Kapitał z aktualizacji wyceny” 1 000 000

2. Przeksięgowanie dotychczasowego umorzenia w związku z przeszacowaniem środka trwałego - bilans otwarcia:

Wn „Umorzenie środków trwałych” 550 000

Ma „Kapitał z aktualizacji wyceny” 550 000

3. Naliczenie umorzenia za rok 2008:

Wn „Amortyzacja” 206 896,55

Ma „Umorzenie środków trwałych” 206 896,55

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

2.

Urządzenie X zostało wycenione według wartości godziwej na kwotę 200 000 zł. Przewidywany okres jego użytkowania wynosi pięć lat. Wartość rynkowa 5-letniego urządzenia to 50 000 zł. Ponieważ jest to istotna wartość w stosunku do wartości początkowej urządzenia, postanowiono ją uwzględnić, określając wysokość amortyzacji.

1. Ustalenie rocznej kwoty amortyzacji: (200 000 zł - 50 000 zł): 5 lat = 30 000 zł.

2. Umorzenie po pięciu latach użytkowania środka trwałego: 30 000 zł × 5 lat = 150 000 zł.

3. Wartość końcowa środka trwałego: 200 000 zł - 150 000 zł = 50 000 zł.

Ewidencja księgowa

1. Zakup środka trwałego:

Wn „Środki trwałe” 200 000

Ma „Rozrachunki z dostawcami” 200 000

2. Naliczenie umorzenia za pięć lat:

Wn „Amortyzacja” 150 000

Ma „Umorzenie środków trwałych” 150 000

3. Sprzedaż środka trwałego (po pięciu latach):

Wn „Rozrachunki z odbiorcami” 55 000

Ma „Pozostałe przychody operacyjne” 55 000

4. Wyksięgowanie środka trwałego, dotychczasowego umorzenia oraz nieumorzonej części:

Wn „Umorzenie środków trwałych” 150 000

Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 50 000

Ma „Środki trwałe” 200 000

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Podstawa prawna:

• § 6, 8, 15-17, 19-20, 29-31, 35-36, 43 i 51 MSR nr 16 „Rzeczowe aktywa trwałe”,

• załącznik A, § 16-19, 44, § WS7-WS13 MSSF nr 1 „Zastosowanie Międzynarodowych standardów Sprawozdawczości Finansowej po raz pierwszy”,

• § 12 MSR nr 36 „Utrata wartości aktywów”.