Zasada dwuinstancyjności w polskim postępowaniu administracyjnym

Zasada dwuinstancyjności postępowania była niejednokrotnie przedmiotem orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego (dalej „NSA”). Także w wyroku z 20 marca 2012 r. NSA odwołał się do tej zasady stwierdzając, że do uznania, iż zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego została zrealizowana nie wystarcza stwierdzenie, że w sprawie zapadły dwa rozstrzygnięcia dwóch organów różnych stopni (sygn. akt I OSK 204/2012, dalej „wyrok”).

Autopromocja

W stanie faktycznym sprawy, w którym został wydany wyrok, decyzją z sierpnia 2010 r. przyznano wnioskodawcy prawo do świadczenia alimentacyjnego za okres od 1 października 2010 r. do 30 września 2011 r. Następnie, organ I instancji orzekł o zmianie decyzji z sierpnia 2010 r. w ten sposób, że ustalono termin końcowy przysługiwania prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego i uchylono wypłatę świadczenia z dniem 31 października 2010 r. Powodem zmiany decyzji było zawarcie związku małżeńskiego przez matkę wnioskodawcy, co zdaniem organu administracji skutkowało przekroczeniem kryterium dochodowego uprawniającego do przyznania świadczenia.

Wnioskodawca odwołał się od decyzji organu I instancji do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (dalej „organ II instancji”), który przyznał rację organowi I instancji w zakresie przekroczenia przez wnioskodawcę kryterium dochodowego uprawniającego do przyznania świadczenia alimentacyjnego. Jednocześnie, organ II instancji nie określając swojego stanowiska w sprawie uchylił ze względu błędów proceduralnych decyzję organu I instancji, a także pierwotną decyzję, która przyznawała wnioskodawcy prawo do świadczenia alimentacyjnego. Wobec powyższego, wnioskodawca wystąpił ze skargą do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (dalej „WSA”).

WSA w wyroku wskazał, że nie jest dopuszczalne wydanie przez organ odwoławczy decyzji uchylającej decyzję organu pierwszej instancji bez określenia swojego stanowiska w sprawie (tzn. bez orzeczenia co do istoty sprawy, umorzenia postępowania pierwszej instancji albo przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji). Przedmiotem postępowania odwoławczego jest bowiem ponowne rozpoznanie i rozpatrzenie sprawy administracyjnej będącej przedmiotem rozstrzygnięcia zaskarżoną decyzją.

Autopromocja

Nowelizacja VAT 2025.
Praktyczny webinar INFORAKADEMII

Sprawdź

Jak wyjaśnił WSA, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania administracyjnego, organ odwoławczy uchylając decyzję organu pierwszej instancji jest obowiązany określić swoje stanowisko w sprawie poprzez orzeczenie co do istoty sprawy, umorzenie postępowania pierwszej instancji albo przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji. Tego w przedmiotowej sprawie nie zrobił organ II instancji. W następstwie wyroku WSA, organ II instancji wystąpił ze skargą kasacyjną do NSA.

NSA zwrócił natomiast uwagę na znaczenie zasady dwuinstancyjnego postępowania administracyjnego, zgodnie z którą każda sprawa administracyjna rozpoznana i rozstrzygnięta decyzją organu I instancji podlega - w wyniku złożenia odwołania przez uprawniony podmiot - ponownemu rozpoznaniu i rozstrzygnięciu przez organ II instancji. Natomiast do uznania, że zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego została zrealizowana nie wystarcza stwierdzenie, że w sprawie zapadły dwa rozstrzygnięcia dwóch organów różnych stopni. Konieczne jest bowiem, by rozstrzygnięcia te zostały poprzedzone przeprowadzeniem przez każdy z organów, który wydał decyzję, postępowania umożliwiającego osiągnięcie celów, dla których postępowanie to jest prowadzone.

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Zdaniem NSA, decyzja organu II instancji, pomimo że jest słuszna w zakresie odmowy przyznania wnioskodawcy świadczenia alimentacyjnego ze względu na przekroczenie kryterium dochodowego, w rażący sposób narusza przepisy prawa procesowego. Organ odwoławczy nie może bowiem ograniczyć się do uchylenia decyzji organu pierwszej instancji, lecz jest również zobowiązany do wydania rozstrzygnięcia co do dalszego toku sprawy administracyjnej, tzn. orzeczenie co do istoty sprawy, umorzenie postępowania pierwszej instancji albo przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji. Organ II instancji nie wydał rozstrzygnięcia w tym zakresie, czym uniemożliwił osiągnięcie celów danego postępowania administracyjnego.

Podsumowując, zasada dwuinstancyjności jest jedną z najważniejszych zasad postępowania administracyjnego, dlatego powinna być realizowana w pełni w każdym postępowaniu. Natomiast zgodnie z powyższym wyrokiem NSA, nie jest wystarczające stwierdzenie, że w sprawie zapadły dwa rozstrzygnięcia dwóch organów różnych stopni. Konieczne jest, by rozstrzygnięcia te zostały poprzedzone przeprowadzeniem przez każdy z organów postępowania wyjaśniającego.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Patrycja Dzięgielewska, aplikant radcowski
Tomasz Pietrzak, młodszy prawnik

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna