Umowa przedwstępna - podstawowe uregulowania prawne

Umowa przedwstępna to zgodnie z ustawą Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej „k.c.”) taka umowa, przez którą jedna ze stron lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy (dalej „umowa przyrzeczona”). Jednym z podstawowych warunków, które stawia k.c. w stosunku do umowy przedwstępnej jest określenie  istotnych postanowień umowy przyrzeczonej.

Istotę więc umowy przedwstępnej stanowi zobowiązanie do zawarcia w przyszłości umowy, której istotne postanowienia muszą zostać określone już w umowie przedwstępnej. Strony mogą jednak rzecz jasna wprowadzić postanowienia wykraczające poza ustawowe minimum jej treści. Umowa przedwstępna może mieć postać odrębnej umowy, albo postanowienia w innej umowie. Należy również pamiętać, iż ze względu na swoją funkcję umowa przedwstępna nie może mieć za przedmiot takiej umowy przyrzeczonej, która w świetle postanowień k.c. byłaby nieważna.

Szczególnie często z umowami przedwstępnymi mamy do czynienia w obrocie nieruchomościami. Pełnią one wówczas funkcję ostrzegawczo-zabezpieczającą, gdy w księdze wieczystej ujawnione zostanie wynikające z odpowiedniej umowy przedwstępnej roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości albo użytkowania wieczystego. Tak ujawnione roszczenie jest skuteczne wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości.

Odnośnie terminu, w ciągu którego ma dojść do zawarcia umowy przyrzeczonej, wskazać należy, że jeżeli termin ten nie został oznaczony w umowie przedwstępnej, umowa przyrzeczona powinna być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania jej zawarcia. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie.

Niewyznaczenie terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej powoduje, że nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej. Samo zawarcie umowy przyrzeczonej może oczywiście nastąpić później, byle tylko ten późniejszy termin został wyznaczony przed upływem roku od zawarcia umowy przedwstępnej, rok ten bowiem stanowi termin zawity dla wyznaczenia chwili spełnienia świadczenia z umowy przedwstępnej. Termin ten powinien zostać oznaczony możliwie precyzyjnie, najlepiej przez wskazanie konkretnej daty.

Na zakończenie, warto krótko wspomnieć także o formie umowy przedwstępnej. Przepisy nie przewidują dla ważności umowy przedwstępnej żadnej formy szczególnej, zarówno pisemnej, jak i formy aktu notarialnego. Przykładowo, jeśli zawierana jest umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości to dla jej ważności wystarczy, że zostanie zawarta w formie pisemnej, pomimo tego, że już dla umowy właściwej konieczna jest forma aktu notarialnego.

Forma umowy przedwstępnej odgrywa jednak duże znaczenie wówczas, gdy jedna ze stron uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej. W takiej sytuacji druga strona może po pierwsze domagać się naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Prawo żądania naprawienia szkody przysługuje niezależnie od formy, w jakiej zostanie zawarta umowa przedwstępna. Po drugie, w przypadku, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, druga strona może domagać się zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeśli zatem umowa przedwstępna zostanie zawarta w takiej formie, jaka wymagana jest dla ważności umowy przyrzeczonej, wówczas możliwe jest przymusowe doprowadzenie do zawarcia umowy właściwej, a nie tylko żądanie odszkodowania.

Wyjaśnić tą kwestię można na przykładzie umowy sprzedaży nieruchomości - jeśli umowa przedwstępna zostanie zawarta w formie aktu notarialnego, to będzie możliwe żądanie od drugiej strony zawarcia umowy przyrzeczonej. W razie dalszego uchylania się przez drugą stronę od zawarcia umowy przyrzeczonej, strona, która chce ją zawrzeć, może zwrócić się do sądu o zobowiązanie drugiej strony do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy, przy czym prawomocny wyrok sądu zastąpi to oświadczenie.

Warto ponadto pamiętać, że roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Roczny termin przedawnienia dotyczy wszystkich roszczeń, przy czym należy podkreślić, że wniesienie pozwu o wykonanie umowy przedwstępnej nie przerywa biegu przedawnienia co do roszczenia odszkodowawczego.  Przykładowo więc w przypadku, gdy strona żądała najpierw wykonania umowy przedwstępnej, a dopiero później w toku procesu strona ta zgłosiła roszczenie o naprawienie szkody, oraz cofnęła pozew o wykonanie umowy wraz ze zrzeczeniem się tego roszczenia, może się zdarzyć, że takie roszczenie o odszkodowanie będzie już przedawnione.

Podsumowując, należy stwierdzić, że umowa przedwstępna, stanowi swego rodzaju gwarancję zawarcia rozmaitych umów definitywnych - przyrzeczonych. Istotę umowy przedwstępnej stanowi zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej, określające co najmniej jej istotne postanowienia.

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna