Actio pro socio – jako środek nadzoru wspólnika w spółce z o.o.

Szkoda wyrządzona spółce przez wspólnika, członka zarządu, członka rady nadzorczej, likwidatora …

Zasadniczo to zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinien, działając w jej imieniu, dążyć do tego aby wszelkie wyrządzone spółce szkody zostały naprawione. Zdarzyć się jednak może tak, że to osoby funkcyjne w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, swoim działaniem lub zaniechaniem wyrządzą jej szkodę. Co więcej, może dojść do sytuacji, że z uwagi na stosunki wewnętrzne w spółce, na przykład fakt, że większościowym wspólnikiem jest członek organu, który wyrządził spółce szkodę – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie podejmie czynności zmierzających do naprawienia tej szkody. Brak naprawienia szkody będzie miał także pośredni wpływ na sytuację majątkową wspólników – gdyż przekładać się to może na wartość posiadanych przez nich udziałów, czy też wartość potencjalnej dywidendy. 

W celu zminimalizowania ryzyka nieuzyskania przez spółkę naprawienia szkody, istnieje możliwość samodzielnego wystąpienia z powództwem o jej naprawienie przez wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – w ramach  tzw. actio pro socio. 

Kto może skorzystać z actio pro socio 

Instytucja actio pro socio stanowi środek nadzoru wspólników (m.in. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością) nad działalnością spółki oraz jej funkcjonariuszy (zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna, likwidatorzy). Polega ona na tym, że w określonym w ustawie przypadku, wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, może wystąpić z powództwem o naprawienie szkody wyrządzonej spółce właśnie przez osoby funkcyjne, w związku z ich działalnością na rzecz spółki. 

Instytucja ta może okazać się szczególnie interesująca dla wspólników mniejszościowych, którzy dzięki niej mogą zabezpieczyć swoje interesy majątkowe, związane z uczestnictwem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Rodzi jednak pewne ryzyka, o których należy pamiętać. 

Z instytucji tej może skorzystać każdy wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Co istotne, bez znaczenia pozostaje to ile udziałów w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiada wspólnik. Jeżeli dana osoba jest wspólnikiem, to jest uprawniona do wystąpienia z powództwem. 

Co ważne, wspólnik w takim postępowaniu nie reprezentuje spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Działa on w imieniu własnym, z wszelkimi konsekwencjami procesowymi z tego płynącymi. Żąda jednak tego, aby kwota odszkodowania została zasądzona na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ponieważ to ta jest bezpośrednio poszkodowana. 

Przesłanki wystąpienia z roszczeniem

Główną przesłanką wytoczenia powództwa przez wspólnika, w ramach actio pro socio, jest bezczynność spółki. Jeżeli w ciągu roku od ujawnienia się czynu wyrządzającego spółce szkodę, spółka nie wystąpi z powództwem o jej naprawienie – wspólnik jest uprawniony wytoczenia takiego powództwa. 

Istotnym jest, że nie chodzi o moment, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie ani o sprawcy tej szkody. W momencie, w którym spółka z ograniczoną odpowiedzialnością dowie się o zdarzeniu wyrządzającym szkodę – roczny termin, po którym wspólnik uprawniony jest do wytoczenia powództwa rozpoczyna swój bieg. 

Pozostałymi przesłankami do wytoczenia powództwa przez wspólnika są: 

1. posiadanie przez powoda statusu wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, 
2. zdarzenie, z którym związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza, 
3. wyrządzenie spółce z ograniczoną odpowiedzialnością szkody, 
4. związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem wyrządzającym szkodę, a samą szkodą. 

Przedmiot roszczenia

Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w ramach omawianej instytucji, uprawniony jest do dochodzenia wyłącznie roszczeń o charakterze odszkodowawczym. Instytucja ta dotyczy jednak wyłącznie roszczeń, o których mowa w art. 292-294 kodeksu spółek handlowych. 

Wspólnik jest zatem uprawniony do dochodzenia odszkodowania za szkodę:

1. wyrządzoną spółce przy jej tworzeniu, 
2. wyrządzoną spółce przez członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorów ich zawinionym działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki. 

Wspólnik nie jest uprawniony do dochodzenia na rzecz spółki innych roszczeń, aniżeli wynikających z wyżej wskazanych przepisów kodeksu spółek handlowych. W doktrynie spotkać się można ze stanowiskiem przeciwnym, jednak jest ono mniejszościowe i nie znajduje uzasadnienia systemowego. 

Ryzyka 

Jak wskazano wyżej wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który korzysta z instytucji actio pro socio, działa w postępowaniu sądowym w imieniu własnym. Powyższe oznacza, że występuje jako strona postępowania i jest odpowiedzialny za ponoszenie kosztów postępowania, w tym ewentualnych kosztów zastępstwa procesowego. 

Niezależnie od tego, pozwany w postępowaniu wytoczonym w ramach omawianej instytucji, może zażądać, aby sąd nakazał wspólnikowi (powodowi) złożenie kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody, grożącej pozwanemu w związku z wytoczonym przeciwko niemu powództwem. Wysokość i rodzaj kaucji sąd określa według własnego uznania. Brak wpłaty kaucji w oznaczonym przez sąd terminie oraz wysokości powoduje, że powództwo zostanie odrzucone. 

Prócz wyżej wskazanego ryzyka, wyróżnić należy jeszcze jedno, zdaje się najdalej idące i niebezpieczne dla wspólnika. W celu ograniczenia tzw. pieniactwa procesowego oraz ograniczaniu korzystania z prawa jakim jest actio pro socio, wprowadzono zasadę odpowiedzialności wspólnika (powoda) w sytuacji, w której powództwo wytoczone w tym trybie okazałoby się nieuzasadnione, a wspólnik (powód) działał w złej wierze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa. 

Oczywiście, odpowiedzialność wspólnika zaktualizuje się dopiero w momencie, w którym pozwany poniesie szkodę – przy czym szkoda ta może mieć zarówno charakter majątkowy jak i niemajątkowy (krzywda). 

Powyższe ryzyka powodują, że instytucja ta, pomimo swoich zalet i możliwości zabezpieczenia interesów spółki oraz wszystkich wspólników nie jest często spotykana w praktyce. 

Podsumowanie 

Actio pro socio uznać należy za istotny środek nadzoru nad osobami funkcyjnymi w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, a także za narzędzie umożliwiające utrzymanie porządku korporacyjnego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. 
Potencjalne ryzyka, które wiążą się z korzystaniem tego narzędzia powodują, że wspólnicy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością obawiają się jej stosować – na czym wielokrotnie traci sama spółka, a także pozostali wspólnicy. 

 

Mateusz Nowakowski, radca prawny, Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p. 

Kontakt do autora znajdziesz tu: chmuralegal.pl

Kancelaria Chmura i Partnerzy zapewnia wszechstronną obsługę prawną dla przedsiębiorców. Działalność kancelarii koncentruje się na zapewnieniu klientom kompleksowego wsparcia w zakresie rozwiązywania ich problemów prawnych oraz pomocy w rozwijaniu działalności gospodarczej.