Oferta o rażąco niskiej cenie w stosunku do przedmiotu zamówienia

Fakt, że zamawiający jest zobowiązany wybrać ofertę najkorzystniejszą, nie zawsze oznacza ofertę z najniższą ceną. Co więcej, stosownie do art. 89 ust. 1 pkt 4 ustawy z 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (dalej: upzp), zamawiający jest zobowiązany odrzucić ofertę, która zawiera rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu zamówienia. Wynika to zapewne z tego, że system zamówień publicznych powinien służyć zachowaniu zasady uczciwej konkurencji, jak również racjonalnemu wydatkowaniu środków publicznych przez zamawiających.

Brak ustawowej definicji

Ustawa, przewidując obowiązek zamawiającego odrzucenia oferty z powodu jej rażąco niskiej ceny, nie precyzuje jednak tego pojęcia. Nie wskazuje również, jakimi kryteriami powinien kierować się zamawiający przy dokonywaniu badania wstępnego, czy taka sytuacja w konkretnym postępowaniu zachodzi. Nie definiują pojęcia rażąco niskiej ceny także przepisy dyrektyw będące u podstaw przedmiotowej regulacji.

W kwestii ustalenia pojęcia rażąco niskiej ceny oferty w stosunku do przedmiotu zamówienia pomocne może okazać się liczne orzecznictwo w tym zakresie. Jednak jego analiza wskazuje, że nie ma jednolitych zasad postępowania w celu ustalenia, że oferta wykonawcy zawiera rażąco niską cenę. A zatem do każdego przypadku rażąco niskiej ceny oferty niezbędne jest indywidualne podejście zamawiającego.

Pojęcie rażąco niskiej ceny

Przyjmuje się, że za ofertę z rażąco niską ceną należy uznać ofertę z ceną niewiarygodną, nierealistyczną w porównaniu do cen rynkowych podobnych zamówień, wskazującą na realizację zamówienia poniżej kosztów wytworzenia usług, dostaw lub robót budowlanych. Przyczyną wyraźnie niższej ceny od innych ofert może być albo świadome działanie wykonawcy, albo nierzetelność kalkulacji wykonawcy, co grozi nienależytym wykonaniem zamówienia w przyszłości (wyrok zespołu arbitrów z 5 lutego 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-98/07, oraz wyrok ZA z 23 marca 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-297/07).

Badanie wstępne

Niezmiernie istotna jest właściwa ocena wysokości ceny zawartej w ofercie jako rażąco niskiej (badanie wstępne), gdyż w przypadku uzasadnionych wątpliwości w tym zakresie zamawiający powinien wszcząć, na podstawie art. 90 upzp, szczegółową procedurę wyjaśniającą w celu ustalenia możliwości odrzucenia oferty wykonawcy na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 4 upzp.

Niedopuszczalne jest automatyczne uznawanie cen za rażąco niskie (np. wyłącznie na podstawie arytmetycznego kryterium) i odrzucanie ofert o cenach poniżej pewnego poziomu, bez podania oferentom możliwości wykazania, że ich oferta jest rzetelna (orzeczenie ETS z 22 czerwca 1989 r., C-103/88, Constanzo, ECR 1989, I-1839).

Z ORZECZNICTWA

W sytuacji uzasadnionych wątpliwości co do rażąco niskiej ceny w stosunku do przedmiotu zamówienia, zamawiający jest zobligowany do zwrócenia się z prośbą o wyjaśnienia. Natomiast jeżeli różnice w wysokości cen są nieznaczne i porównywalne dla wszystkich uczestników postępowania, to zamawiający nie ma podstaw do żądania od wykonawców wyjaśnień w trybie art. 90 upzp.

Wyrok ZA z 23 kwietnia 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-451/07

Punktem odniesienia do kwalifikacji ceny jako rażąco niskiej mogą być w szczególności:

• ustalona należycie przez zamawiającego wartość zamówienia powiększona o VAT,

• ceny zaoferowane przez innych wykonawców,

• ceny rynkowe przedmiotu zamówienia.

Wyznacznikiem rażąco niskiej ceny nie może być jednak wyłącznie wartość zamówienia z podatkiem VAT (wyrok ZA z 9 marca 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-210/07).

Ponadto wartość zamówienia (powiększona o VAT) ustalona przez zamawiającego z należytą starannością nie zawsze odnosi się do rzeczywistej ceny przedmiotu zamówienia, np. szacowanie wartości przy usługach lub dostawach powtarzających się okresowo czy zamówieniach uzupełniających.

PRZYKŁAD

W przetargu nieograniczonym na roboty budowlane, w którym wartość zamówienia (powiększona o VAT) wynosiła 200 000 zł, wpłynęło 5 ofert z cenami:

1) 420 000 zł,

2) 430 000 zł,

3) 410 000 zł,

4) 405 000 zł,

5) 189 000 zł.

W odniesieniu do wartości zamówienia (powiększonej o VAT) cena z oferty nr 5 była najbardziej zbliżona. Jednak oferta ta znacząco różniła się od cen wskazanych przez innych wykonawców. W związku z tym zamawiający postanowił zweryfikować, czy przyjęta przez niego wartość zamówienia (powiększona o VAT) była określona z należytą starannością. W wyniku ponownej kalkulacji zamawiający ustalił, że wartość zamówienia (powiększona o VAT) powinna wynosić 425 000 zł. Wobec tego zamawiający powziął uzasadnione wątpliwości co do rażąco niskiej ceny oferty nr 5. Dlatego w trybie art. 90 ust. 2 upzp zwrócił się do tego wykonawcy z prośbą o wyjaśnienia.

Zamawiający postąpił prawidłowo. W sytuacji gdy cena oferty nie odbiega od wartości ustalonej przez zamawiającego, ale różni się w sposób rażący od innych cen, zamawiający powinien w pierwszej kolejności przeanalizować, czy przyjęta przez niego wartość zamówienia (powiększona o VAT) była określona z należytą starannością. Jeżeli okaże się, że taka wartość zamówienia - będąca punktem odniesienia dla kwalifikacji ceny jako rażąco niskiej - została błędnie ustalona, a rzeczywista wartość zamówienia (powiększona o VAT) oraz stosunek ceny oferty do cen innych wykonawców jest rażąco odbiegający od siebie, zamawiający jest zobligowany do zastosowania procedury określonej w art. 90 upzp w celu ustalenia możliwości odrzucenia takiej oferty na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 4 upzp.

Istotna jest ogólna cena oferty

W orzecznictwie przyjęło się, że dla oceny, czy rozpatrywana oferta zawiera rażąco niską cenę - co do zasady - należy badać ogólną cenę oferty, a nie jej wyodrębnione elementy (np. ceny jednostkowe, pozycje asortymentowe).

Nie można więc zakwestionować - jako wycenionego rażąco nisko - jednego elementu przedmiaru robót i w konsekwencji odrzucić całą ofertę wykonawcy, w sytuacji gdy łączna cena za przedmiot zamówienia nie będzie odbiegała od cen rynkowych (wyrok ZA z 23 marca 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-297/07; wyrok ZA z 16 lutego 2005 r., sygn. akt UZP/ZO/0-242/05; wyrok ZA z 5 sierpnia 2004 r., sygn. akt UZP/ZO/0-1209/04; wyrok ZA z 30 czerwca 2005 r.; sygn. akt UZP/ZO/0-1561/05; wyrok ZA z 16 stycznia 2006 r., sygn. akt UZP/ZO/0-34/06).

Wyjątkowo tylko przedmiotem wstępnego badania można uczynić ceny jednostkowe, jeśli zamawiający nie określił w sposób wiążący przedmiotu zamówienia. Może to również mieć miejsce w przypadku, gdy zamawiający w ogłoszeniu o zamówieniu oraz w specyfikacji istotnych warunków zamówienia wyraźnie zażąda podania cen jednostkowych. Jeśli dodatkowo sposób rozliczania się wykonawcy z zamawiającym z wykonanego zamówienia sugeruje, że ceny jednostkowe mają dla zamawiającego istotne znaczenie, to powinien on zgodnie z przepisem art. 90 upzp zwrócić się do danego wykonawcy o udzielenie wyjaśnień dotyczących cen jednostkowych, zwłaszcza gdy w sposób rażący odbiegają one od jego kalkulacji (wyrok ZA z 5 lutego 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-98/07, oraz wyrok ZA z 24 kwietnia 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-452/07).

Kryterium arytmetyczne

W orzecznictwie nie wykształcił się jednolity pogląd wskazujący na krytyczną różnicę pomiędzy ceną oferty a wartością zamówienia (powiększoną o VAT) lub ceną oferty innego wykonawcy, która powinna powodować przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego określonego w art. 90 ust. 1 upzp. Z analizy orzecznictwa zespołu arbitrów wynika, że konieczność wszczęcia takiej procedury zachodzi wobec ofert, których cena była niższa nawet o 25% w stosunku do wartości zamówienia (powiększonej o VAT) czy ceny oferty innego wykonawcy.

Z ORZECZNICTWA

Przy istniejących na rynku rozbieżnościach cen świadczonych usług różnica pomiędzy ceną oferty a wartością szacunkową zamówienia na poziomie 20% nie może być automatycznie kwalifikowana jako cena rażąco niska.

Wyrok ZA z 16 marca 2007 r., sygn. akt UZP/ZO/0-253/07

Jeżeli jedna z cen jednostkowych zleconego zadania podana została przez oferenta jako 0 zł, zamawiający zobowiązany jest do przeprowadzenia postępowania, o którym mowa w art. 90 ustawy.

Wyrok ZA z 5 lipca 2005 r., sygn. akt UZP/ZO/0-1611/05

Badanie szczegółowe

W upzp wyraźnie został zapisany sposób postępowania zamawiającego w przypadku powzięcia uzasadnionych wątpliwości w zakresie rażąco niskiej ceny zawartej w ofercie. Zgodnie z art. 90 ust. 1 upzp, zamawiający w celu ustalenia, czy oferta zawiera rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu zamówienia, zwraca się w formie pisemnej do wykonawcy o udzielenie w określonym terminie wyjaśnień dotyczących elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny. Badanie takie musi zakończyć się ostateczną kwalifikacją wysokości ceny zawartej w ofercie.

Jeśli cena danego wykonawcy w zestawieniu z cenami zaproponowanymi przez innych wykonawców, kalkulacją zamawiającego lub ceną rynkową wydaje się zatem rażąco niska, zamawiający jest zobligowany zwrócić się w formie pisemnej (w myśl przepisów Kodeksu cywilnego) do takiego wykonawcy z prośbą o udzielenie wyjaśnień dotyczących elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny. Zamawiający nie może więc, pomimo zastrzeżenia także innych form porozumiewania się z wykonawcą, zwrócić się z prośbą o wyjaśnienia faksem czy drogą elektroniczną.

Ustawodawca nie określił terminu, w którym wykonawca powinien udzielić wyczerpujących wyjaśnień, pozostawiając inicjatywę w zakresie ustalenia odpowiedniego terminu zamawiającemu.

Zamawiający, oceniając wyjaśnienia, powinien wziąć pod uwagę obiektywne czynniki, w szczególności oszczędność metody wykonania zamówienia, wybrane rozwiązania techniczne, wyjątkowo sprzyjające warunki wykonywania zamówienia dostępne dla wykonawcy, oryginalność projektu wykonawcy oraz wpływ pomocy publicznej. Zwrot „w szczególności” wskazuje, że ustawodawca wymienił tylko niektóre obiektywne czynniki, które mogą mieć wpływ na wysokość ceny. Zamawiający może wziąć zatem pod uwagę także inne okoliczności, pod warunkiem jednak, że mają one obiektywny charakter.

ZAPAMIĘTAJ!

Postępowanie wyjaśniające powinno nastąpić przed wyborem najkorzystniejszej oferty, a nie dopiero na skutek złożenia protestu. Zamawiający nie ma natomiast obowiązku zawiadomienia innych wykonawców o podjęciu postępowania w celu ustalenia, czy oferta zawiera rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu zamówienia.

Ostateczna kwalifikacja ceny

Jeżeli jednak wykonawca nie złożył wyjaśnień lub jeżeli dokonana ocena wyjaśnień wraz z dostarczonymi dowodami potwierdza, że oferta zawiera rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu zamówienia, zamawiający jest zobligowany odrzucić ofertę takiego wykonawcy (art. 90 ust. 3 upzp).

Z ORZECZNICTWA

Uznaje się, że oferta wykonania robót budowlanych zawiera rażąco niską cenę, jeżeli cena poszczególnych materiałów, które miałyby być użyte do wykonania zamówienia, różni się o ok. 100% od kolejnej, najbliższej pod względem cenowym oferty, a wyjaśnienia wykonawcy są ogólnikowe, lakoniczne i nieprzekonujące.

Wyrok ZA z 5 maja 2005 r., sygn. akt UZP/ZO/0-830/05

Gdy wartość zamówienia jest równa lub przekracza kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 upzp, zamawiający musi zawiadomić Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych oraz Komisję Europejską o odrzuceniu ofert, które według zamawiającego zawierały rażąco niską cenę z powodu udzielenia pomocy publicznej, a wykonawca, w terminie wyznaczonym przez zamawiającego, nie udowodnił, że pomoc ta jest zgodna z prawem w myśl przepisów o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (art. 90 ust. 4 upzp).

Podstawa prawna

• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655)