Podatek od pożyczki 2024. Stawki, terminy, zwolnienie dla najbliższej rodziny

• Podatek PCC od pożyczki pieniężnej
• Stawka podatku od pożyczki, podstawa opodatkowania i zapłata podatku
• Które pożyczki pieniędzy w najbliższej rodzinie są zwolnione z podatku PCC?
• Pożyczki do 36 120 zł w najbliższej rodzinie – zwolnione z podatku bez konieczności składania deklaracji PCC-3
• PCC od pożyczki – pytania podatników i odpowiedzi Ministerstwa Finansów
• Które inne pożyczki (poza rodziną) są zwolnione z PCC?
• Pożyczki podatników VAT a PCC 

Podatek PCC od pożyczki pieniężnej

Pożyczka pieniędzy (a także rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku) jest objęta podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: "ustawa o PCC").

Warto przy tej okazji wskazać, że rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, to np. tona cementu, czy kwintal pszenicy – i pożyczka takich rzeczy podlega opodatkowaniu PCC tak jak pożyczka pieniędzy. Natomiast pożyczka rzeczy oznaczonych co do tożsamości (np. samochodu o konkretnym numerze VIN /pot. numer nadwozia/) nie jest opodatkowana tym podatkiem.

Ponadto trzeba wiedzieć, że kredyty udzielane przez banki (np. kredyty hipoteczne) nie są opodatkowane PCC. Bowiem kredyt, to inna instytucja prawna niż pożyczka, regulowana innymi przepisami (kredyt – Prawo bankowe; pożyczka – Kodeks cywilny).

Zatem – co do zasady – jeżeli udzielono pożyczki pieniędzy, to trzeba zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych, a obowiązek podatkowy ciąży tu na biorącym pożyczkę.

Obowiązek podatkowy w PCC powstaje w tym przypadku:
- z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej (czyli zawarcia - nawet ustnie - umowy pożyczki) albo
- z chwilą każdorazowej wypłaty pieniędzy, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata nastąpi niejednokrotnie i łączna suma pożyczki nie jest znana w chwili zawarcia umowy albo
- z chwilą powołania się przez podatnika na fakt dokonania pożyczki – jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym na fakt dokonania pożyczki.
(zob. art. 3 ust. 1 pkt 1, 1a, 4 ustawy o PCC).

Więcej o samej umowie pożyczki: Umowa pożyczki – forma, treść, przepisy

Autopromocja

Stawka podatku od pożyczki, podstawa opodatkowania i zapłata podatku

Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy o PCC od umowy pożyczki pieniędzy (oraz rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku) płaci się podatek w wysokości 0,5% podstawy opodatkowania.

Podstawa opodatkowania w przypadku umowy pożyczki (na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy o PCC) to kwota pożyczonych pieniędzy lub wartość pożyczonych rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Zaś w przypadku, gdy umowa pożyczki określa, że wypłata pieniędzy nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy – podstawę opodatkowania stanowi kwota każdorazowej wypłaty pieniędzy.

Deklarację PCC-3 można złożyć:
- elektronicznie poprzez e-Deklaracje, podpisując je danymi autoryzacyjnymi albo kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo
- w formie papierowej, bezpośrednio we właściwym dla miejsca zamieszkania pożyczkobiorcy urzędzie skarbowym lub za pośrednictwem Poczty Polskiej. 

Ministerstwo Finansów wyjaśnia, że jeżeli w jednej umowie pożyczki jest kilku pożyczkobiorców, deklarację PCC-3 i informację lub informacje PCC-3/A składają oni do urzędu skarbowego właściwego wg miejsca zamieszkania jednego z pożyczkobiorców. Nie trzeba PCC-3 i PCC-3/A składać w dwóch lub więcej urzędach.
Formularze podatkowe PCC-3, PCC-3/A (a także deklaracje zbiorcze PCC-4, PCC-4/A i PCC-4/B) znajdują się na Portalu Podatkowym jako formularze online oraz do wydruku.

Autopromocja

Webinar: VAT 2025

Sprawdź

Uwaga! Jeżeli dwie lub więcej osób wzięło wspólnie jedną pożyczkę (np. małżonkowie), to wszyscy odpowiadają solidarnie za zapłatę całego podatku PCC. Ma to ten skutek, że cały podatek może zapłacić jeden z pożyczkobiorców albo wszyscy po jakiejś części podatku. A gdy podatek nie zostanie zapłacony w terminie i w całości przez pożyczkobiorców, to urząd skarbowy może sam wybrać kto i ile zapłaci (wtedy już nie tylko sam podatek ale i z odsetkami i dodatkowymi kosztami egzekucyjnymi).

Jeżeli nie zapłacimy w terminie podatku PCC od pożyczki a potem przy jakiejś okazji powołamy się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na fakt zawarcia umowy pożyczki (albo zmiany tej umowy) – to wtedy organ podatkowy wymierzy podatek PCC od takiej umowy pożyczki wg karnej stawki 20%.

Również karna stawka 20% PCC dotyczy biorącego pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o PCC (członka najbliższej rodziny), powołującego się na fakt zawarcia umowy pożyczki, który nie spełnił uprawniającego do zwolnienia podatkowego warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, czy jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Które pożyczki pieniędzy w najbliższej rodzinie są zwolnione z podatku PCC?

Członkowie najbliższej rodziny są zwolnieni z podatku PCC od pożyczek pieniężnych. Na podstawie art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o PCC zwolnione z tego podatku są pożyczki pieniężne (bez względu na kwotę) udzielane na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w wysokości przekraczającej kwotę wolną, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy (aktualnie 36 120 zł), pod warunkami:
- złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności,
- udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Chodzi tu więc o pożyczki od małżonka, zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadków) pasierba, rodzeństwa (siostry, brata), ojczyma i macochy.

Trzeba też wiedzieć, że jako rodziców ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.  
Ponadto jako zstępnych ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje również osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w ustawie z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, a za wstępnych także odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

Zatem aby skorzystać z tego zwolnienia trzeba w szczególności złożyć do urzędu skarbowego w ciągu 14 dni od otrzymania pożyczki deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych na formularzu PCC-3. Pożyczkobiorca korzystający z całkowitego zwolnienia z podatku w poz. 31 formularza (podstawa opodatkowania) powinien wpisać kwotę udzielonej pożyczki. Natomiast w poz. 33 (kwota obliczonego podatku) wpisać trzeba 0.

W Broszurze informacyjnej „Pożyczka między członkami najbliższej rodziny – zwolnienie z podatku PCC” Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że z tego zwolnienia mogą skorzystać (przykładowo):
- Córka (pożyczkodawca) pożycza pieniądze matce (biorący pożyczkę).
- Dziadkowie (pożyczkodawcy) zawierają z wnukiem (biorący pożyczkę) umowę pożyczki pieniędzy.
- Siostra (pożyczkodawca) pożycza pieniądze bratu (biorący pożyczkę).
- Mąż (pożyczkodawca) udziela pożyczki żonie (biorący pożyczkę) – z majątku osobistego do majątku osobistego.

Ministerstwo wyjaśniło też, że ww. zwolnienie dotyczy pożyczek pieniędzy między członkami najbliższej rodziny, przekraczających kwotę 36.120,- zł [to jest kwota wolna w podatku od spadków i darowizn od 1 lipca 2023 r.] (łącznie z wartością pożyczek pieniędzy lub rzeczy otrzymanych ostatnio i tych otrzymanych dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok). Ta kwota dotyczy pożyczek udzielonych od 1 lipca 2023 r.

Autopromocja

Webinar: VAT 2025

Sprawdź

Ministerstwo Finansów ostrzega też, że jeżeli pożyczkobiorca z najbliższej rodziny pożyczkodawcy nie złoży deklaracji PCC w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego (spóźni się nawet jeden dzień), to nie może skorzystać z omawianego zwolnienia podatkowego. W takiej sytuacji pożyczka powinna być opodatkowana na ogólnych zasadach (0,5% podatku od kwoty pożyczki). Co istotne, nie ma możliwości przywrócenia terminu do skorzystania ze zwolnienia, bez względu na powody spóźnienia i czy przekroczenie terminu było zawinione czy nie (np. z powodu choroby).

Pożyczki do 36 120 zł w najbliższej rodzinie – zwolnione z podatku bez konieczności składania deklaracji PCC-3

Oddzielnym zwolnieniem podatkowym dla członków najbliższej rodziny (ale w nieco szerszym kręgu) jest objęta umowa pożyczki w wysokości do 36 120 zł (czyli do wysokości kwoty wolnej od podatku od spadków i darowizn dla tzw. I grupy podatkowej).
Z tego zwolnienia mogą korzystać wcześniej wskazane osoby z najbliższej rodziny a ponadto zięć, synowa, teściowie – jako osoby dające lub biorące pożyczkę. To zwolnienie jest określone w art. 9 pkt 10 lit. c) ustawy o PCC.

Ministerstwo Finansów podkreśla, że ww. limit (kwota 36.120,- zł) dotyczy łącznej wartości pożyczek pieniężnych lub rzeczowych otrzymanych ostatnio i tych otrzymanych dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok.

Autopromocja

Kasowy PIT 2025 – webinar.
Nowe przepisy

Sprawdź

PCC od pożyczki – pytania podatników i odpowiedzi Ministerstwa Finansów

W wyżej wskazywanej Broszurze, Ministerstwo Finansów udzieliło odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania podatników dot. opodatkowania pożyczek podatkiem PCC. Cytujemy poniżej najciekawsze z nich:

Czy jeżeli spóźnię się ze złożeniem deklaracji PCC-3 o kilka dni, mogę skorzystać z całkowitego zwolnienia z podatku pożyczki 100 000 zł od ojca?
Odpowiedź MF: Nie. Termin 14 dni musi być zachowany. Termin nie zostanie przywrócony.

Czy jeżeli prześlę do urzędu skarbowego kopię umowy pożyczki na 50 000 zł od siostry, to wystarczy, żeby nie płacić podatku?
Odpowiedź MF: Nie. Trzeba złożyć deklarację PCC-3 w terminie 14 dni od zawarcia umowy. Na ewentualną prośbę urzędu skarbowego trzeba również udokumentować otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie. Nie musisz wysyłać kopii umowy do urzędu skarbowego.

Czy żeby skorzystać ze zwolnienia z podatku pożyczki od brata do deklaracji PCC-3 należy dołączyć kopię umowy pożyczki i kopię przelewu?
Odpowiedź MF: Nie ma takiej konieczności. Składasz deklarację, a wymienione dokumenty przedstawisz w razie ewentualnego wezwania urzędu skarbowego. Jeśli chcesz załączyć dokumenty, aby uniknąć ewentualnego wezwania z urzędu skarbowego, możesz to zrobić.

Czy aby skorzystać ze zwolnienia od podatku wysokiej (1 000 000 zł) pożyczki od brata, muszę ją zawrzeć w formie aktu notarialnego?
Odpowiedź MF: Nie ma takiego wymogu. Musisz jednak złożyć deklarację PCC-3 i udokumentować, na prośbę urzędu, otrzymanie środków na rachunek płatniczy lub inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.

Czy w przypadku zawarcia umowy pożyczki pieniędzy w formie aktu notarialnego muszę złożyć deklarację PCC-3, żeby skorzystać ze zwolnienia?
Odpowiedź MF: Nie. Nie składasz deklaracji PCC-3 w przypadku zawarcia umowy pożyczki w formie aktu notarialnego. Jednak nie zwalnia to z warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek płatniczy lub inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.

Czy pożyczka 15 000 zł od mamy jest zwolniona z podatku? Czy muszę to zgłaszać? A jeżeli w kolejnym roku zaciągnę u niej następną pożyczkę?
Odpowiedź MF: Pożyczka pomiędzy najbliższymi do 36 120 zł jest zwolniona od podatku, nie trzeba wtedy składać deklaracji PCC-3, ani zgłaszać pożyczki w innej formie.
Jeżeli przekroczysz ten limit w ciągu 5 lat (licząc wartość ostatniej pożyczki i tych otrzymanych dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok), aby skorzystać ze zwolnienia, złóż terminowo deklarację PCC-3. Zrób to w ciągu 14 dni od tej ostatniej pożyczki. Powinieneś też udokumentować otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie – w razie wezwania z urzędu.

Zawarłem z ojcem umowę pożyczki 10 sierpnia, ale przelał mi pieniądze dopiero 15 sierpnia. Kiedy złożyć deklarację PCC-3, żeby nie płacić podatku?
Odpowiedź MF: PCC-3 złóż w ciągu 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki, czyli do 24 sierpnia. Obowiązek podatkowy przy umowie pożyczki powstaje bowiem z chwilą zawarcia umowy. W razie potrzeby udokumentuj otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie.

Czy zwrot pożyczki wymaga ode mnie jakichkolwiek czynności, żeby nie stracić prawa do zwolnienia?
Odpowiedź MF: Nie, zwolnienie przysługuje bez względu na to, czy pożyczka zostanie zwrócona i kiedy (terminowo, po terminie).

W umowie pożyczki pieniędzy zastrzegliśmy, że mam je przeznaczyć na konkretny cel. Skorzystałem ze zwolnienia. Czy stracę je i będę musiał zapłacić zaległy podatek, jeżeli wydam pieniądze na coś innego?
Odpowiedź MF: Nie. Faktyczne wydatkowanie pieniędzy na inny cel nie ma znaczenia dla całkowitego zwolnienia z podatku.

Ojciec pożyczył mi i bratu 200 000 zł. Chcemy skorzystać ze zwolnienia. Czy wystarczy, że pożyczkę zgłosi jeden z nas? A gdybyśmy zawarli takie umowy odrębnie i każdy z nas otrzymałby po 100 000 zł?
Odpowiedź MF: Jeżeli pożyczka wynika z jednej umowy, trzeba złożyć deklarację PCC-3 i informację PCC-3/A, z danymi obu pożyczkobiorców. W przypadku odrębnych umów, każdy z pożyczkobiorców składa osobną deklarację PCC-3, dotyczącą swojej, „odrębnej” pożyczki. Celem skorzystania ze zwolnienia trzeba również udokumentować otrzymanie pieniędzy w odpowiedniej formie.

Czy udzielenie lub otrzymanie pożyczki trzeba wykazać w zeznaniu PIT za dany rok?
Odpowiedź MF: Nie. Pożyczki są zgłaszane odrębnie w deklaracji PCC-3, którą składa tylko pożyczkobiorca. Jeśli jest kilku pożyczkobiorców, wówczas składają PCC-3 z informacją lub informacjami PCC-3/A. Ani pożyczkobiorca, ani pożyczkodawca nie wykazują pożyczki w zeznaniu PIT.

Które inne pożyczki (poza rodziną) są zwolnione z PCC?

Na podstawie art. 9 pkt 10 lit. d ustawy o PCC zwolnione z tego podatku są pożyczki między osobami innymi niż należącymi do najbliższej rodziny (czyli także pożyczki między obcymi osobami) - jeżeli kwota lub wartość pożyczki nie przekracza 1000 zł.

Ponadto zwolnione z PCC są pożyczki udzielane
- z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych;
- przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek.

Pożyczki podatników VAT a PCC 

Na podstawie art. 2 pkt 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych – nie podlegają podatkowi czynności cywilnoprawne, inne niż umowa spółki i jej zmiany:
a) w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem od towarów i usług,
b) jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od podatku od towarów i usług z tytułu dokonania tej czynności, z wyjątkiem:
- umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach,
- umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.

Z tego powodu czynności cywilnoprawne opodatkowane VAT (nawet jeżeli strona tej czynności jest zwolniona z VAT z tytułu dokonania tej czynności) są, co do zasady, wyłączone z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

A na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT, zwolnione są od tego podatku usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.

Zdaniem Dyrektora KIS (zob. interpretacja indywidualna z 29 stycznia 2021 r., sygn. 0111-KDIB3-1.4012.986.2020.2.KO) udzielenie przez podatnika VAT (spółka będąca osobą prawną i podatnikiem VAT) pożyczki innemu przedsiębiorcy spełnia przesłanki uznania tej czynności za podlegającą opodatkowaniu VAT, niezależnie od częstotliwości i celu czy statusu nabywcy. Udzielanie pożyczki przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w związku z jej prowadzeniem, można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki, a więc uznać za rodzące obowiązki w podatku od towarów i usług. Udzielenie pożyczki stanowi świadczenie polegające na udostępnieniu kapitału na wskazany w umowie okres czasu.

Podstawa prawna:
- ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2023 r., poz. 170 z późn. zm.),
- ustawa z 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2023 r., poz. 1774 z późn. zm.),
- rozporządzenie Ministra Finansów z 25 listopada 2015 r. w sprawie sposobu pobierania i zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1999).

Źródło: Broszura informacyjna - Pożyczka między członkami najbliższej rodziny – zwolnienie z podatku PCC. Stan prawny od 1 lipca 2023 r. 

Oprac. Paweł Huczko