Dochody marynarza - kiedy podlegają opodatkowaniu w Polsce

Dochody marynarza z pracy najemnej na statku należącym do armatora z siedzibą na Guernsey podlegały (i nadal podlegają) w Polsce opodatkowaniu z zastosowaniem metody proporcjonalnego odliczenia, nawet jeśli były to jedyne dochody osiągnięte w roku podatkowym (zakładając, że w latach 2001-2003 nie było możliwe skorzystanie z obowiązującego wówczas zwolnienia). Taki sam skutek powodowałoby uznanie, że faktyczny zarząd przedsiębiorstwa w latach 2001-2006 r. znajdował się w Wielkiej Brytanii. Dochody te byłyby zwolnione z opodatkowania w Polsce tylko w przypadku wykazania, że faktyczny zarząd przedsiębiorstwa znajdował się w tym okresie w Hiszpanii.

Modelowa konwencja OECD będąca wzorcem dla większości umów o unikaniu podwójnego opodatkowania stanowi w art. 15 ust. 3, że wynagrodzenie otrzymywane za pracę najemną wykonywaną na pokładzie statku morskiego bądź statku powietrznego eksploatowanego w transporcie międzynarodowym lub na pokładzie barki w żegludze śródlądowej może być opodatkowane w tym umawiającym się państwie, w którym znajduje się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa.

Ponieważ podał Pan, że firma, z którą podpisał Pan kontrakt, ma siedzibę na Guernsey, ale faktyczny zarząd wykonywany jest z Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii, to aby ocenić zasady opodatkowania Pana dochodów w latach 2001-2006, należy sięgnąć do postanowień zarówno umowy polsko-hiszpańskiej o unikaniu podwójnego opodatkowania, jak i obowiązującej w tych latach umowy polsko-brytyjskiej o unikaniu podwójnego opodatkowania z 1976 r., a także wziąć pod uwagę regulacje polskiej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, z uwzględnieniem rozporządzenia Ministra Finansów zawierającego wykaz krajów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową.

Zgodnie z art. 15 ust. 3 zarówno polsko-brytyjskiej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania z 1976 r., jak i umowy polsko-hiszpańskiej z 1979 r. wynagrodzenie z tytułu pracy najemnej na pokładzie statku morskiego w transporcie międzynarodowym (komunikacji międzynarodowej) może być opodatkowane w tym umawiającym się państwie, w którym znajduje się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa. Oznacza to, że dochód taki podlega opodatkowaniu zarówno w państwie źródła (czyli tam, gdzie dochód jest osiągany), jak i w państwie rezydencji osoby taki dochód osiągającej (czyli tam, gdzie osoba jest zobowiązana się rozliczyć z całości swoich dochodów ze względu na posiadanie stałego miejsca zamieszkania).

Wówczas dla uniknięcia podwójnego opodatkowania takiego dochodu stosuje się odpowiednio metodę unikania podwójnego opodatkowania przewidzianą w umowie dwustronnej. Jednak o ile umowa polsko-hiszpańska dla uniknięcia podwójnego opodatkowania przewiduje metodę wyłączenia z progresją (art. 23 ust. 1 lit. a), o tyle umowa polsko-brytyjska z 1976 r. nakazuje w takim przypadku stosować metodę proporcjonalnego odliczenia (art. 23 ust. 2).

Z Guernsey, terytorium zależnym od Korony Brytyjskiej; formalnie nie stanowiącym części terytorium Wlk. Brytanii i Irlandii Północnej ani Unii Europejskiej Polska nie podpisała umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, co oznacza, że do opodatkowania dochodów tam osiąganych należy stosować przepisy polskiej ustawy podatkowej. Ponadto Guernsey znajduje się w katalogu zawartym w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową. W przypadku takich krajów i terytoriów ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych w obecnym brzmieniu nakazuje stosować metodę proporcjonalnego odliczenia (art. 27 ust. 9 i 9a updof).

Potwierdził to również Naczelnik Urzędu Skarbowego w Elblągu w piśmie z 14 września 2006 r. nr PD3/415-46/KM/06, odpowiadając na pytanie o zasady opodatkowania dochodów marynarza z pracy najemnej na statku należącym do armatora z siedzibą na Guernsey: Dochody osiągnięte przez Stronę z pracy najemnej wykonywanej na statku należącym do armatora morskiego mającego siedzibę na Wyspach Kanałowych (Guernsey), z którym Rzeczpospolita Polska nie ma podpisanej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, podlegają opodatkowaniu w Polsce, przy czym do obliczenia podatku należnego za dany rok będzie miała w tym przypadku zastosowanie tzw. metoda proporcjonalnego zaliczenia (odliczenia podatku zapłaconego za granicą).

Należy jednak zwrócić uwagę, że z nieobowiązującego już od 1 stycznia 2004 r. art. 21 ust. 1 pkt 66 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynikało, iż wolne od podatku dochodowego były dochody osób fizycznych, o których mowa w art. 3 ust. 1 ww. ustawy, które podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, w sytuacji gdy dochody takie uzyskane zostały z tytułu działalności wykonywanej poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub ze źródeł przychodów położonych w państwie, z którym Rzeczpospolita Polska nie zawarła umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania dochodów.

Warunkiem zastosowania tego przepisu było jednak, aby dochody tego rodzaju opodatkowane były w tym państwie podatkiem tego samego rodzaju (jeszcze wcześniej ustawa wymagała jedynie stosowania przez to państwo zasady wzajemności w zwolnieniu dochodów uzyskiwanych przez ich rezydentów z dochodów uzyskanych w Polsce).

Wówczas, zgodnie z treścią nieobowiązującego już § 9 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Finansów z 24 marca 1995 r. w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, wolne od podatku były dochody osób fizycznych określonych w art. 3 ustawy, ze źródeł położonych w państwie, z którymi Rzeczpospolita Polska nie zawarła umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania dochodów, jeżeli podlegają one w tym państwie podatkowi tego samego rodzaju i państwo to postępuje według zasad wzajemności co do takich samych dochodów ze źródeł przychodów położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Podatek dochodowy w Polsce obliczało się w takim przypadku zgodnie z art. 27 ust. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych identycznie jak w przypadku podatników, którzy osiągnęli dochód w krajach, z którymi Polska ma podpisaną umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania i w stosunku do tego dochodu przewidywana jest metoda wyłączenia.

Jednakże w wyniku zmian wprowadzonych do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych od 1 stycznia 2004 r. z katalogu zwolnień przedmiotowych zawartych w art. 21 wykreślono część dotychczasowych zwolnień z podatku, a w tym między innymi dotyczące dochodów osób fizycznych określonych w art. 3, ze źródeł położonych w państwie, z którym Rzeczpospolita Polska nie zawarła umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. W związku z powyższym w stanie prawnym obowiązującym od 1 stycznia 2004 r. zwolnienie to nie obowiązuje.

Wobec powyższego dochody uzyskane przez polskich rezydentów (osoby mające w Polsce miejsce zamieszkania) od 2004 r. w państwach, z którymi Rzeczpospolita Polska nie podpisała umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, podlegają w całości opodatkowaniu w Polsce na podstawie ogólnej zasady określonej w art. 3 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (zasada nieograniczonego obowiązku podatkowego).

Od 2004 r. dochody z pracy najemnej osób objętych nieograniczonym obowiązkiem podatkowym w Polsce osiągnięte w krajach, z którymi nie została podpisana umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania, podlegająopodatkowaniu w Polsce z zastosowaniem metody proporcjonalnegoodliczenia. Jest tak również w przypadku, gdy były to jedyne dochodyosiągnięte w roku podatkowym.

W opisanej sytuacji najkorzystniejsze zatem dla Pana byłoby wykazanie, że podlega Pan postanowieniom polsko-hiszpańskiej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, tzn. że faktyczny zarząd zatrudniającego Pana przedsiębiorstwa znajduje się właśnie w Hiszpanii. Jak już wyżej wskazano, umowa ta zwalnia z opodatkowania w Polsce dochody z pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku należącego do przedsiębiorstwa, którego faktyczny zarząd znajduje się w Hiszpanii, nakazując je uwzględniać w zeznaniu rocznym dla celów ustalenia stopy procentowej tylko w przypadku osiągnięcia dochodów podlegających w Polsce opodatkowaniu. Ponieważ z pytania wynika, że takich dochodów Pan nie osiągał, to przyjmując takie rozwiązanie - nie miał Pan obowiązku wykazywać do opodatkowania w Polsce swoich dochodów, a tym samym - składać za te lata zeznań podatkowych polskiemu urzędowi skarbowemu.

Brak obowiązku wykazywania do opodatkowania w Polsce dochodów marynarza z pracy najemnej wykonywanej na statku należącym do przedsiębiorstwa, którego faktyczny zarząd znajduje się w kraju, z którym Polska podpisała umowę dwustronną o unikaniu podwójnego opodatkowania przewidującą metodę wyłączenia z progresją, potwierdził Minister Finansów w piśmie z 30 sierpnia 2006 r. nr DD4/PB6/033-0440-IK/06/742:
Na podstawie art. 15 ust. 3 umowy z 24 maja 1977 r. zawartej między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Królestwa Norwegii o unikaniu podwójnego opodatkowania i zapobieżeniu uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku (Dz.U. z 1979 r. Nr 27, poz. 157), zwanej dalej „umową”, wynagrodzenie z pracy najemnej wykonywanej między innymi na pokładzie statku może być opodatkowana w tym umawiającym się państwie, w którym znajduje się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa. Zatem dochody z pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku należącego do przedsiębiorstwa, którego zarząd znajduje się w Norwegii, podlegają opodatkowaniu zarówno w Polsce, jak i w Norwegii.

Jednocześnie umowa w art. 24 ust. 1 umowy przewiduje metodę rozliczenia podatku, która ma zapobiec podwójnemu opodatkowaniu. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce osiąga dochód lub posiada majątek, który zgodnie z postanowieniami niniejszej umowy może być opodatkowany w Norwegii, to Polska zwolni, stosownie do postanowień ustępu 2, taki dochód lub majątek spod opodatkowania, ale może przy obliczaniu podatku od pozostałego dochodu lub majątku tej osoby stosować stopę podatku, która byłaby zastosowana, gdyby zwolniony dochód lub majątek nie podlegał takiemu zwolnieniu.

Mając na uwadze przedstawiony stan faktyczny oraz prawny, stwierdzić należy, że w przypadku gdy osiągane przez Pana X dochody ze stosunku pracy u norweskiego armatora są jedynym źródłem przychodu, to Podatnik nie ma obowiązku wpłacania zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ani też składania rocznego zeznania podatkowego w Polsce.

W przypadku Czytelnika może to jednak być utrudnione o tyle, że część czynności zarządczych wykonywana jest również z terytorium Wielkiej Brytanii. W takiej sytuacji organ podatkowy będzie próbował najprawdopodobniej przyjąć, że ponieważ siedziba armatora znajduje się na Guernsey, to tam również znajduje się faktyczny zarząd przedsiębiorstwa, a tylko część czynności zarządczych została przeniesiona do Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii.
Może się tutaj, niestety, oprzeć na wykładni dokonanej przez Ministra Finansów w piśmie z 7 września 2006 r. nr DD/PB6/033-0477-SM6-3012/06/HM/JP:

W stosunku do dochodów uzyskanych przez Podatnika z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku mającego siedzibę prawną przedsiębiorstwa na Cyprze ma zastosowanie przepis art. 15 ust. 3 umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartej między Polską a Cyprem, zgodnie z którym wynagrodzenia z pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku eksploatowanego w komunikacji międzynarodowej mogą być opodatkowane w tym umawiającym się państwie, w którym mieści się siedziba prawna przedsiębiorstwa. Oznacza to, że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a Cyprem wiąże opodatkowanie dochodu z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku z państwem, w którym znajduje się siedziba prawna przedsiębiorstwa eksploatującego statek w komunikacji międzynarodowej. W konsekwencji fakt, że część czynności zarządczych spółki cypryjskiej została powierzona spółce mającej siedzibę w Zjednoczonych Emiratach Arabskich nie ma znaczenia przy ustalaniu umowy, która będzie miała zastosowanie w powyższym przypadku.

Takie rozstrzygnięcie skutkowałoby koniecznością zapłaty podatku dochodowego w Polsce za cały wymieniony okres wraz z odsetkami za zwłokę (o ile nie byłoby możliwe skorzystanie z opisanego wcześniej zwolnienia za okres 2001-2003). W przypadku bowiem gdy unikanie podwójnego opodatkowania odbywa się z zastosowaniem metody proporcjonalnego odliczenia, dochody osiągnięte za granicą nie są zwolnione w Polsce z opodatkowania, w związku z czym podlegają wykazaniu w zeznaniu rocznym. Jedynie podatek zapłacony za granicą podlega odliczeniu od podatku należnego w Polsce, ale tylko przypadający proporcjonalnie na dochody osiągnięte za granicą. W konsekwencji możliwe jest również nałożenie (niezależnie od konieczności zapłaty zaległego podatku wraz z odsetkami) sankcji karnych skarbowych za nieskładanie zeznań podatkowych oraz niepłacenie podatku.

Identycznie byłoby w razie uznania, że faktyczny zarząd przedsiębiorstwa w latach 2001-2006 znajdował się w Wielkiej Brytanii.

- art. 15 ust. 3, art. 23 ust. 1 lit. a) umowy między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Hiszpanii o unikaniu podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku podpisanej w Madrycie 15 listopada 1979 r. - Dz.U. z 1982 r. Nr 17, poz. 127

- art. 15 ust. 3, art. art. 23 ust. 2 umowy między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu w zakresie podatków od dochodu i zysków majątkowych podpisanej w Londynie 16 grudnia 1976 r. - Dz.U. z 1978 r. Nr 7, poz. 20

- § 1 pkt 15 rozporządzenia Ministra Finansów z 16 maja 2005 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych - Dz.U. Nr 94, poz. 790

- art. 3 ust. 1, art. 4a, art. 27 ust. 9 i 9a, art. 45 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1243

Anna Welsyng
radca prawny, doradca podatkowy