Tak działają cyfrowe kontrole skarbówki i algorytmy KAS. Uczciwi podatnicy i księgowi nie muszą się bać?

• Uczciwi i kompetentni nie mają się czego bać?
• Cyfryzacja podatków postępuje i fiskus wie o podatnikach coraz więcej
• Typowanie do kontroli skarbowej dzięki narzędziom AI
• STIR jako dodatkowe narzędzie weryfikacji
• Obawy przedsiębiorców związane z reformą KSeF
• Czyste zasady gry czy totalna inwigilacja?

Uczciwi i kompetentni nie mają się czego bać?

Małgorzata Bień, właścicielka Biura Rachunkowego zrzeszonego w OSCBR zauważa: Uczciwi przedsiębiorcy i kompetentne biura rachunkowe nie mają powodu, żeby się bać. Z perspektywy biura rachunkowego zmiany ostatnich lat, takie jak comiesięczna wysyłka JPK_VAT, przyniosły więcej korzyści niż problemów. W praktyce oznacza to mniej kontroli skarbowych i lepsze wsparcie ze strony systemów, które coraz częściej „nie puszczają” błędów.

Cyfryzacja podatków postępuje i fiskus wie o podatnikach coraz więcej

Zmiany związane z cyfryzacją rozliczeń podatkowych, od elektronicznego obiegu dokumentów i e-deklaracji, po planowane na 2026 rok obowiązkowe e-faktury sprawiają, że fiskus wie o podatnikach coraz więcej. Zgodnie z założeniami „Planu wdrażania usług dla klientów KAS na lata 2024–2028”, proces ten będzie konsekwentnie rozwijany. Już w 2025 roku e-Urząd Skarbowy zyskał dodatkowe funkcjonalności, które ułatwiają obsługę podatników i ograniczają koszty administracyjne.

Nowe rozwiązania przede wszystkim usprawniają kontakt z urzędem i pozwalają załatwić większość spraw online. Jednak cyfryzacja ma też drugie oblicze: administracja skarbowa dysponuje coraz większą ilością danych, które w formie elektronicznej może błyskawicznie analizować, zestawiać i wyciągać z nich wnioski.

Dowodem na rosnące możliwości fiskusa jest rozwój Centrum Informatyki Resortu Finansów (CIRF), jednostki odpowiedzialnej m.in. za analizę danych, przeciwdziałanie oszustwom podatkowym i usprawnienie procesów weryfikacji rozliczeń. To właśnie tam powstają narzędzia analityczne umożliwiające KAS coraz precyzyjniejsze typowanie podmiotów do kontroli.

Typowanie do kontroli skarbowej dzięki narzędziom AI

Nowoczesne platformy analityczne, w tym systemy wykorzystujące sztuczną inteligencję, wspierają urzędy skarbowe w walce z nieuczciwymi podatnikami. Potrafią nie tylko wychwycić drobne uchybienia, np. błędy w wyliczeniach czy opóźnienia w złożeniu deklaracji, lecz także wykryć powiązania między podmiotami i dokonać analizy schematów ich działań. Dzięki temu wykrywanie fikcyjnych transakcji gospodarczych czy przestępstw ekonomicznych stało się znacznie prostsze i szybsze.

Proces typowania przedsiębiorców do kontroli obejmuje kilka etapów: gromadzenie danych, tworzenie profili ryzyka, analizę powiązań oraz formułowanie rekomendacji dla urzędników. Ostateczna decyzja o wszczęciu postępowania nadal należy do człowieka, jednak tak zaawansowana analityka znacząco ogranicza ryzyko błędu. Co więcej, kontrole zainicjowane na podstawie wskazań algorytmów często dostarczają dodatkowych dowodów potwierdzających trafność wcześniejszych prognoz.

STIR jako dodatkowe narzędzie weryfikacji

Jednym z narzędzi wspierających analitykę KAS jest system STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej). Umożliwia on bieżące monitorowanie przepływów finansowych między firmami i bankami, aby wykrywać podejrzane transakcje mogące wskazywać na wyłudzenia VAT lub pranie pieniędzy. Dane z systemu STIR trafiają do algorytmów KAS, które analizują powiązania między podmiotami i pomagają typować firmy do kontroli.

Obawy przedsiębiorców związane z reformą KSeF

Informacje pozyskane z tak licznych źródeł dostarczają organom skarbowym cennych danych na temat przedsiębiorców. Dodatkowo w 2026 roku wchodzi w życie reforma KSeF, zobowiązująca firmy do przesyłania e-faktur do centralnego rejestru Ministerstwa Finansów. Będzie to jednocześnie sposób na monitorowanie przepływów finansowych w firmach. Czy uczciwi przedsiębiorcy powinny się bać tych zmian? Na to pytanie odpowiada Małgorzata Bień z biura rachunkowego zrzeszonego w OSCBR:
- Krajowy System e-Faktur to kolejne narzędzie, które służy powszechnej cyfryzacji administracji skarbowej. Początkowo korzystanie z niego może sprawiać przedsiębiorcom trudności, ale dzięki integracji z programem do fakturowania, np. mOrganizerem finansów, łatwo będzie można je pokonać. Natomiast obawy wynikające z tego, że fiskus otrzyma więcej informacji podatkowych w postaci natychmiastowego dostępu faktur, są słuszne, ale nawet bez KSeFu Urząd Skarbowy stale gromadzi informacje o podatnikach i przejście na ten system nie stanowi w tym obszarze żadnej rewolucji. Jest po prostu kontynuacją dotychczasowych działań zmierzających w stronę uszczelnienia systemu podatkowego. Dla uczciwych przedsiębiorców nie stanowi żadnego zagrożenia, a nawet może pomóc w starciu z fiskusem, np. dostarczając dowodu na terminowe wystawienie faktury.

Czyste zasady gry czy totalna inwigilacja?

Cyfrowe narzędzia KAS zwiększają skuteczność kontroli, ale jednocześnie rodzą wątpliwości przedsiębiorców o brak wpływu na to, jakie dane są analizowane i jak je interpretują algorytmy fiskusa. Obawy dotyczą zasadności tak szerokiego monitoringu dokumentacji podatkowej, a czasami nawet prywatnej aktywności przedsiębiorców online. Z punktu widzenia RODO, takie przetwarzanie jest zgodne z prawem, ponieważ odbywa się w ramach realizacji obowiązków publicznych. Jednak eksperci zwracają uwagę, że zakres i sposób wykorzystywania danych powinny być proporcjonalne do celu kontroli, a podatnik powinien mieć prawo wiedzieć, jakie informacje o jego działalności są analizowane przez organy skarbowe.

Jeśli jednak wezwanie do kontroli się pojawi, warto zachować spokój, przygotować dokumentację, sprawdzić zgodność danych z JPK i fakturami oraz skorzystać z prawa do wyjaśnienia wątpliwości. Transparentność i współpraca z urzędem to dziś najlepsza tarcza w cyfrowej rzeczywistości podatkowej.

Autorzy:
Małgorzata Bień, Biuro Rachunkowe Małgorzata Bień
OSCBR - Ogólnopolska Sieć Certyfikowanych Biur Rachunkowych