Siatka obezwładniająca i broń palna w rękach funkcjonariuszy KAS

Służba Celno-Skarbowa

Obok działającego w ramach KAS korpusu służby cywilnej wyodrębniono Służbę Celno-Skarbową, która tworzy jednolitą i umundurowaną formację. Część zadań KAS jest realizowana wyłącznie przez funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej. Są to takie zadania, jak prowadzenie kontroli celno-skarbowej, przeprowadzanie czynności operacyjno-rozpoznawczych, a także wymiar należności celnych i podatkowych oraz innych opłat związanych z przywozem i wywozem towarów.

W związku z utworzeniem Służby Celno-Skarbowej najwięcej emocji budzi szeroki katalog szczególnych uprawnień funkcjonariuszy oraz wyposażenia ich w środki przymusu bezpośredniego i broń palną. Na skutek połączenia regulacji ustawy o kontroli skarbowej i ustawy o Służbie Celnej katalog środków przymusu bezpośredniego, jakimi dysponują obecnie funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej, został rozbudowany w porównaniu do tego, który przysługiwał wyłącznie inspektorom i pracownikom dawnej kontroli skarbowej.

Zgodnie z art. 139 ustawy  z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (u.k.a.s.) w zw. z art. 11 ustawy o broni palnej i środkach przymusu bezpośredniego (u.ś.p.b.), funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej mogą zastosować środki przymusu bezpośredniego, m.in. do wyegzekwowania zachowania zgodnego z wydanym przez nich poleceniem oraz odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność. Ponadto, jest to możliwe również w przypadku zatrzymania osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą, a także przy pokonywaniu biernego i czynnego oporu.

Funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej mogą zastosować środki przymusu bezpośredniego tylko w przypadku spełnienia wszystkich kazuistycznie wymienionych w ustawie przesłanek. Nawet jednak wówczas niedopuszczalne jest stosowanie środków o nadmiernym, wykraczającym poza konieczną potrzebę charakterze.

Polecamy: INFORLEX Ekspert

Do katalogu środków, jakie mogą być użyte przez funkcjonariuszy należy, przede wszystkim, siła fizyczna w postaci technik transportowych, technik obrony oraz ataku i obezwładnienia. Ponadto, funkcjonariusze mogą używać kajdanek, pałek służbowych, samochodów, a także ręcznych miotaczy substancji obezwładniających oraz paralizatorów. Wśród środków przymusu przysługujących obecnie funkcjonariuszom wyróżnić można również takie, które były już wskazane w uchylonej ustawie o Służbie Celnej, ale stanowią nowość z perspektywy dotychczasowych uprawnień dawnej kontroli skarbowej. Należy do nich siatka obezwładniająca, kajdanki zakładane na nogi oraz kajdanki zespolone, a także pies służbowy.

Nowość stanowi również możliwość korzystania z kolczatki drogowej i innych środków służących do zatrzymywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych a ponadto możliwość użycia niektórych środków pirotechnicznych.

Na użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego przysługuje zażalenie do prokuratora rejonowego właściwego dla miejsca zdarzenia. Termin na złożenie zażalenia wynosi 7 dni od dnia użycia lub wykorzystania środków.        

Siatka obezwładniająca

Wspomniana siatka obezwładniająca, która stanowi novum w porównaniu z regulacjami ustaw o kontroli skarbowej, może zostać użyta wyłącznie jak ośrodek ultima ratio - gdy użycie innych środków przymusu bezpośredniego jest niemożliwe albo może okazać się nieskuteczne. Siatkę obezwładniającą miota się z broni palnej (albo z innych urządzeń) lub zarzuca się ją ręcznie w celu unieruchomienia osoby lub zwierzęcia. Siatki można użyć wyłącznie w przypadku konieczności podjęcia następujących działań:

1. odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby;
2. przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego do zastosowania środków przymusu bezpośredniego lub innej osoby;
3. przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego;
4. przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez uprawnionego obszary, obiekty lub urządzenia;
5. przeciwdziałania zamachowi na nienaruszalność granicy państwowej;
6. ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą;
7. zatrzymania osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą.

Co szczególnie istotne, zgodnie z art. 13 u.ś.p.b., siatka obezwładniająca nie może zostać użyta prewencyjnie - to oznacza, iż przedsiębiorca nie może zostać za jej pomocą unieruchomiony asekuracyjnie, jedynie „na wypadek” podjęcia zachowania wskazanego powyżej (np. zarzucenie siatki na przedsiębiorcę znajdującego się w biurze jedynie w celu jego unieruchomienia). Dopuszczalne jest jednak użycie siatki wobec przedsiębiorcy, który już zaczął uciekać.

Broń palna i zatrzymanie

Przepisy u.k.a.s. przewidują również wyposażenia funkcjonariuszy w broń palną. Wśród okoliczności, w których dopuszczalne jest użycie przez funkcjonariusza broni palnej znajduje się przede wszystkim konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego ataku na życie, zdrowie lub wolność, łącznie z przeciwdziałaniem czynnościom zmierzającym do takiego ataku. Użycie broni palnej może być także związane z koniecznością przeciwstawienia się osobie, która nie podporządkuje się wezwaniu do porzucenia broni lub  materiału wybuchowego oraz osobie, która usiłuje bezprawnie odebrać broń funkcjonariuszowi.

Funkcjonariusz może też używać broni w bezpośrednim pościgu za osobami wskazanymi powyżej. Kolejną okolicznością dopuszczającą użycie broni palnej jest zatrzymanie przez funkcjonariusza pojazdu, którego działanie zagraża życiu lub zdrowiu, czy też stwarza zagrożenie dla ważnych obiektów lub urządzeń. Zastosowanie broni palnej jest możliwe również w celu ujęcia osoby zatrzymanej lub udaremnienia jej ucieczki, stwarzającej zagrożenie dla życia lub zdrowia, a także jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba zatrzymana może użyć materiałów wybuchowych, broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu. Warunkiem wyposażenia w broń palną i środki przymusu bezpośredniego pozostaje, oczywiście, wykonanie odpowiednich badań i przeszkolenie funkcjonariusza.

Na podstawie Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 1 marca 2017 r. w sprawie uzbrojenia, wyposażenia oraz środków przymusu bezpośredniego w KAS określono szczegółowo, jakiego rodzaju broń palna przysługuje funkcjonariuszom Służby Celno-Skarbowej. Rozporządzenie w § 2 ust. 1 wskazuje, że wśród broni bojowej, jaka może być w tym przypadku przydzielona, znajduje się pistolet, rewolwer, strzelba, pistolet maszynowy, karabin, karabinek a nawet karabin maszynowy. Na podstawie wskazanego przepisu funkcjonariuszom może być również przydzielona broń alarmowa, sygnałowa, a także broń do miotania pocisków treningowych. Zgodnie z rozporządzeniem funkcjonariusze uzyskali również wyposażenie niezbędne do wykonywania czynności służbowych. Wyposażenie to obejmuje m.in. środki ochrony indywidualnej i wyposażenie taktyczne (np. hełm kuloodporny, kamizelka kuloodporna, rękawice taktyczne) oraz sprzęt specjalistyczny (np. ubiór maskujący, wskaźnik i celownik noktowizyjny, łom wielozadaniowy i wykrywacz metalu).

Nie ulega zatem wątpliwości, że nowo utworzona Służba Celno-Skarbowa pod względem wyposażenia dorównuje pozostałym polskim służbom mundurowym. Funkcjonalnie zatem nowa Służba Celno-Skarbowa bliższa jest policji skarbowej niż znanym z wcześniejszych regulacji organom kontrolnym.  Wydaje się, że taki był zamysł autorów nowych regulacji, aby wydzielić w strukturach aparatu skarbowego jednostki o charakterze organów ścigania.

Należy jednak pamiętać o ograniczeniach wynikających z art. 134 u.k.a.s., zgodnie z którym funkcjonariusze w toku wykonywania czynności służbowych obowiązani są do poszanowania godności człowieka oraz respektowania innych praw i wolności obywatelskich. Ponadto, ustawa zobowiązuje funkcjonariuszy do wykonywania czynności służbowych w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste i majątkowe podmiotów, których dane czynności dotyczą. Ustawa wprowadza również ograniczenie co do zatrzymania osoby, które może być dokonane jedynie wtedy, kiedy inne środki okazały się bezcelowe i nieskuteczne. Funkcjonariusz ma także obowiązek, po wykonaniu niezbędnych czynności procesowych, niezwłocznie doprowadzić osobę zatrzymaną do najbliższej jednostki Policji lub Straży Granicznej albo zwolnić ją w przypadku ustania przyczyn zatrzymania.

---

Podsumowanie

Trudno na obecnym etapie dokonać jednoznacznej oceny funkcjonowania przepisów u.k.a.s. w praktyce i stwierdzić, czy obawy podatników co do ewentualnych nadużyć, związanych z wykorzystaniem przez funkcjonariuszy nowych uprawnień, okażą się uzasadnione. Ministerstwo Finansów zapewnia, że kontrole celno-skarbowe nakierowane będą, przede wszystkim, na wykrycie potencjalnych przestępców podatkowych. Nie ulega jednak wątpliwości, że katalog środków przymusu bezpośredniego oraz rodzajów broni palnej, przysługujących obecnie Służbie Celno-Skarbowej zbliżył ją do grona pozostałych służb mundurowych i faktem stały się plany utworzenia w Polsce tzw. policji skarbowej.

Artur Tim – doradca podatkowy, Departament Doradztwa Podatkowego i Prawnego Kancelarii Prawno-Podatkowej Mariański Group.

Agnieszka Kalicińska – prawnik, Departament Doradztwa Podatkowego i Prawnego Kancelarii Prawno-Podatkowej Mariański Group.