Ułatwienia w dochodzeniu należności między przedsiębiorcami - nowelizacja k.p.c.
REKLAMA
SPIS TREŚCI
Nie będzie już postępowania gospodarczego
Odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych zostało wprowadzone do ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) w 1989 r. Po zlikwidowaniu Państwowego Arbitrażu Gospodarczego rozpoznanie spraw gospodarczych zostało przekazane sądom powszechnym (rejonowym i okręgowym), w których zostały utworzone odrębne wydziały gospodarcze (powszechnie zwane sądami gospodarczymi). Sprawy gospodarcze to, co do zasady, sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.
REKLAMA
Wprowadzając do polskiego postępowania cywilnego odrębne postępowanie gospodarcze, ustawodawca przyjął założenie, że przedsiębiorcy to podmioty profesjonalnie uczestniczące w obrocie i dlatego o wiele bardziej restrykcyjnie uregulował zasady postępowania gospodarczego. Przejawem tego była m. in. prekluzja dowodowa, czyli obowiązek zgłoszenia już w pierwszym piśmie procesowym wszystkich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie pod rygorem utraty prawa późniejszego powoływania się na nie (chyba że ich powołanie w tym piśmie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania powstała później). Ponadto, pozwany był zobowiązany do wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym od dnia otrzymania pozwu (poza sprawami, w których sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym). Przekroczenie tego terminu oprócz, co do zasady, utraty możliwości zgłaszania twierdzeń i dowodów w toku postępowania, mogło skutkować wydaniem przez sąd wyroku zaocznego. Dodatkowo, w postępowaniu w sprawach gospodarczych nie było dopuszczalne powództwo wzajemne, zaś zarzut potrącenia dotyczył wyłącznie wierzytelności udowodnionych dokumentami. W toku postępowania nie można było dokonywać żadnych zmian podmiotowych (np. dopozywać innych osób), jak i co do zasady przedmiotowych (tj. zwiększać i zmniejszać wysokości dochodzonych należności). Sąd mógł, bez przeprowadzania rozprawy, wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, jeśli pozwany uznał powództwo albo sąd stwierdził, że z całości zebranego materiału wynika, że jej przeprowadzenie nie jest konieczne. Ponadto, sprawy gospodarcze należały do właściwości sądów okręgowych, gdy wartość przedmiotu sporu przewyższała 100.000 zł, zaś skarga kasacyjna była dopuszczalna jedynie w sprawach, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia przekraczała 75.000 zł.
Tak rygorystyczne uregulowanie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych sprawiało przedsiębiorcom wiele trudności. Po wejściu w życie nowelizacji, do spraw gospodarczych będą miały zastosowanie przepisy o zwykłym postępowaniu cywilnym. Pozwany nie musi już obligatoryjnie wnosić odpowiedzi na pozew. Zrezygnowano także z wyższej granicy kwotowej dla ustalenia właściwości sądu oraz dopuszczalności skargi kasacyjnej dla spraw gospodarczych. Oznacza to, że sprawy gospodarcze będą rozstrzygane przez sąd okręgowy w I instancji, gdy wartość przedmiotu sporu przewyższy 75.000 zł, zaś skarga kasacyjna będzie dopuszczalna, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia przekroczy 50.000 zł.
Podsumowując, zniesienie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych jest pozytywne z uwagi na to, że w końcu zauważono, że profesjonalizmu w dziedzinie, którą zajmuje się strona postępowania (przedsiębiorca) nie należy przenosić w sferę postępowania cywilnego, gdyż w tym ostatnim przypadku chodzi o profesjonalizm w zakresie wiedzy prawniczej i jej praktycznego stosowania. Nieuzasadnione było założenie ustawodawcy, że przedsiębiorcy jako profesjonaliści w danej dziedzinie działalności gospodarczej, posiadają fachową wiedzę prawniczą. Nałożenie na nich bardzo rygorystycznych reguł postępowania powodowało, że przegrywali sprawy np. tylko z powodu spóźnienia się z wnioskiem dowodowym.
Zmiany w zasadach gromadzenia materiału procesowego
REKLAMA
W związku z likwidacją postępowania w sprawach gospodarczych, nowelizacja wprowadziła zmiany przepisów ogólnych o procesie, zmierzające do usprawnienia i przyspieszenia rozpoznawania spraw cywilnych. Uznano bowiem, że konieczne jest tworzenie regulacji mogących przyczynić się do poprawy efektywności ochrony prawnej udzielanej w postępowaniu cywilnym. Szybkość i sprawność postępowania uzależnione są w dużej mierze od tego, w jaki sposób i w jakim czasie strony i uczestnicy postępowania przedstawią sądowi materiał procesowy (tj. twierdzenia o okolicznościach faktycznych i wnioski dowodowe). Dotychczas dla lepszego przygotowania postępowania i koncentracji materiału dowodowego, strony mogły składać przed pierwszą rozprawą pisma procesowe mające na celu przygotowanie rozprawy (tzw. pisma przygotowawcze). Dodatkowo, we wszystkich postępowaniach poza postępowaniem gospodarczym, pozwany mógł przed pierwszą rozprawą fakultatywnie wnieść odpowiedź na pozew. Zaś w sprawach zawiłych lub rozrachunkowych, przewodniczący mógł zarządzić przed pierwszą rozprawą wniesienie odpowiedzi na pozew i wówczas było ono obligatoryjne. Pomimo powyższych uregulowań, praktyka wyglądała bardzo często tak, że strony mimo braku obowiązku, składały pisma przygotowawcze w zasadzie powielające treść pism już wniesionych. Choć taka wymiana pism lepiej uwidoczniała okoliczności sporne, to często prowadziła również do nadmiernego obciążenia sądów aktami postępowania.
W konsekwencji, aby zapobiec powyższym sytuacjom, nowelizacja umocniła tzw. zasadę dyskrecjonalnej władzy sędziego. Obecnie, po wejściu w życie nowelizacji, przewodniczący może zobowiązać pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, w każdej sprawie, bez względu na stopień jej skomplikowania. Ważną zmianą jest także przepis, zgodnie z którym dalsze pisma przygotowawcze (inne niż odpowiedź na pozew) mogą być składane tylko wtedy, gdy zadecyduje o tym przewodniczący lub (w toku sprawy) sąd, a pisma przygotowawcze złożone z naruszeniem tej reguły będą podlegać zwrotowi.
Skutkiem niezłożenia pisma przygotowawczego z twierdzeniami i dowodami we wskazanym terminie jest jego pominięcie przez sąd, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Przygotowanie postępowania odbywa się także przy pomocy, tzw. informacyjnego słuchania stron. Do tej pory sędzia przewodniczący (jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego jeśli było to możliwe) powinien zadawać pytania stronom, aby ustalić, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między nimi sporne i dążyć do ich wyjaśnienia. Po nowelizacji, uprawnionym do zadawania pytań stronom na rozprawie będzie sąd, to znaczy także pozostali sędziowie i ławnicy. Przy czym, wskazano, że sąd zadając pytania dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń.
Dodatkowo, celem zapewnienia lepszego informowania stron i uczestników postępowania, nowelizacja rozbudowała obowiązki sądu w zakresie udzielania pouczeń (w szczególności o regulacjach, których zastosowanie może powodować dla stron negatywne konsekwencje procesowe). Ponadto, pouczenia udzielane w trakcie rozprawy powinny zostać wpisane do protokołu.
auto 0cm" align="justify">Podsumowując, powyżej przedstawione zmiany należy ocenić pozytywnie. W naszym przekonaniu, przepisy wprowadzone nowelizacją powinny wpłynąć na usprawnienie i przyspieszenie rozpoznawania wszystkich spraw cywilnych. Z drugiej strony, należy jednak wskazać na pojawiające się opinie negatywne w tym zakresie. Wiążą się one przede wszystkim z obawą, że sądy w celu nieprzedłużania procesów, będą za każdym razem zwracać spóźnione pisma przygotowawcze. Wydaje się jednak, że obawy te są nadmierne. Chociaż o tym, jak te rozwiązania będą funkcjonować w praktyce przekonamy się wkrótce. W następnej, III i zarazem ostatniej części naszej publikacji zostaną omówione pozostałe wybrane zmiany wprowadzone nowelizacją, dotyczące m. in. wnoszenia apelacji, sprzeciwu i postępowania egzekucyjnego.
Zmiany dotyczące zasad wnoszenia apelacji i sprzeciwu od wyroku zaocznego
Nowelizacja zmieniła nazewnictwo organizacji społecznych, które w zakresie swojej działalności statutowej, mogły za zgodą zainteresowanej osoby występować z powództwem na jej rzecz oraz wstępować do toczącego się postępowania. Ponieważ nazwa "organizacje społeczne" wywodziła się z socjalistycznego systemu politycznego, została ona zastąpiona przez nowelizację nazwą "organizacje pozarządowe". Ich uprawnienia w zasadzie pozostają bez zmian.
Jedna z istotnych i korzystnych dla stron postępowania zmian wprowadzonych nowelizacją dotyczy zasad wnoszenia apelacji. Do tej pory apelację należało składać za pośrednictwem sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie wyroku wraz z uzasadnieniem. Oznaczało to, że apelację należało wysłać (złożyć) w sądzie pierwszej instancji. Skierowanie apelacji bezpośrednio do sądu drugiej instancji, skutkowało jej odrzuceniem, jeśli sąd nie zdążył w terminie do jej wniesienia przekazać apelacji do sądu pierwszej instancji. Zgodnie z nowelizacją, dwutygodniowy termin będzie uważny za zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła apelację do sądu drugiej instancji. Regulacja ta ułatwi wnoszenie apelacji i usunie dotychczasowe zbyt rygorystyczne skutki błędu stron wnoszących apelację.
Nowelizacja wprowadziła także możliwość zaskarżenia w drodze zażalenia do Sądu Najwyższego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Wprowadzenie takiego rozwiązania uzasadniono faktem, że dotychczas instytucja uchylenia wyroku sądu drugiej instancji wraz z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania była nadużywana. Sądy drugiej instancji, które miały stanowić instancję merytoryczną, najczęściej posługiwały się tą instytucją, co mogło prowadzić do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.
Dodatkowo, nowelizacja dopuściła także w szerszym zakresie aniżeli dotychczas zażalenie na postanowienia wydawane w sprawach wpadkowych przez sąd drugiej instancji. Zgodnie z nowelizacją, na postanowienia sądu drugiej instancji, których przedmiotem są oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zwrot kosztów procesu, skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu, z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji.
Nowelizacja wprowadziła również zmiany w zakresie skutków jakie wywiera ogłoszenie upadłości na postępowanie cywilne. Uchylony został przepis, zgodnie z którym w przypadku ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku pozwanego, sąd wydawał postanowienie o umorzeniu postępowania (jeśli dotyczyło ono masy upadłości). Zgodnie z nowelizacją, każde ogłoszenie upadłości strony pozwanej będzie skutkowało zawieszeniem postępowania. Po zawieszeniu postępowania, w przypadku gdy chodzi o roszczenia niepodlegające zgłoszeniu do masy upadłości, podjęcie zawieszonego postępowania nastąpi z udziałem syndyka albo zarządcy masy upadłości.
Nowelizacja wydłuża również termin, w ciągu którego pozwany, przeciwko któremu zapadł wyrok zaoczny, może złożyć sprzeciw. Zgodnie z nowelizacją, sprzeciw od wyroku zaocznego może zostać złożony w ciągu dwóch tygodni od doręczenia pozwanemu wyroku. W dotychczasowym stanie prawnym, termin ten wynosił jedynie jeden tydzień.
Zmiany zostały wprowadzone także w postępowaniu egzekucyjnym, jednak z uwagi na ich obszerność poniżej zostaną przedstawione tylko niektóre z nich. Przede wszystkim nowelizacją zostały zwiększone kwoty grzywien, którymi organ egzekucyjny może karać dłużników i inne osoby uchylające się lub utrudniające egzekucję, np. grzywna za nieuzasadnioną odmowę udzielenia wyjaśnień została zwiększona z 500 zł do 2 000 zł. Natomiast, za przeszkadzanie w czynnościach komorniczych wysokość grzywny została podwyższona z 200 zł do 1 000 zł. Dodatkowo wyegzekwowanie grzywien będzie ułatwione, ponieważ prawomocne postanowienie komornika o ukaraniu grzywną podlega wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania go w klauzulę wykonalności.
Podsumowując, nowelizacja, którą choć częściowo staraliśmy się przedstawić w trzech ostatnich naszych publikacjach, ma na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowania cywilnego. Jedną z najważniejszych zmian, wprowadzonych przez nowelizację, jest zniesienie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych. Modyfikacja dotychczasowych zasad dotyczących gromadzenia materiału procesowego w znacznym stopniu powinna wpłynąć na koncentrację materiału dowodowego, przyspieszenie postępowań oraz zapobiec prowadzeniu ich w sposób przewlekły. Zmiany przedstawione w niniejszej publikacji wynikają z dotychczasowej praktyki i zmierzają do usunięcia usterek dotychczasowych regulacji. Z drugiej strony dostosowują dotychczasowe przepisy do zmian spowodowanych zmianą stosunków społeczno-gospodarczych, dlatego są jak najbardziej uzasadnione.
Aneta Wrona - Kłoczko
aplikant radcowski
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
- Czytaj artykuły
- Rozwiązuj testy
- Zdobądź certyfikat
REKLAMA