W jakich wypadkach nieściągalna wierzytelność stanowi koszt uzyskania przychodu

Wydatek na zakup wierzytelności, która następnie okazała się nieściągalna, jest kosztem uzyskania przychodów, jeżeli tylko wierzytelność po jej nabyciu została prawidłowo zaksięgowana jako przychód należny związany z działalnością gospodarczą. Warunkiem jest udokumentowanie nieściągalności w sposób określony w art. 16 ust. 2 updop.

Podatnik, który zgodnie z obowiązującymi przepisami prowadzi działalność gospodarczą polegającą na obrocie wierzytelnościami, ma prawo i obowiązek zaliczyć nabytą wierzytelność do przychodów należnych z działalności gospodarczej, choćby jeszcze nie otrzymał od dłużnika należności.

Według dość kontrowersyjnej oceny NSA (wyrok z 22 stycznia 2003 r. – sygn. akt I S.A./Łd 675/2001, niepubl.):

Najbardziej prawdopodobną klasyfikacją obrotu wierzytelnościami jest jednak „Pośrednictwo finansowe pozostałe, gdzie indziej niesklasyfikowane” (PKD 65.23.Z). Taka klasyfikacja przedmiotu działalności gospodarczej uprawnia podatnika do prowadzenia obrotu wierzytelnościami bez konieczności uzyskania stosownych zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych i jednocześnie do zaliczenia nabytej wierzytelności do przychodów należnych z działalności gospodarczej.

Wierzytelność zarachowana jako przychód należny z działalności gospodarczej, która następnie okazała się nieściągalna, może stanowić koszt uzyskania przychodu, jeżeli jej nieściągalność została udokumentowana w jeden z następujących sposobów:

1) postanowieniem o nieściągalności uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego,

2) postanowieniem sądu o:

a) oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, lub

b) umorzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, gdy zachodzi okoliczność wymieniona pod lit. a), lub

c) ukończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku,

3) protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty.

W przypadku podmiotów, które nie prowadzą działalności gospodarczej polegającej na obrocie wierzytelnościami, ich przychód powstaje dopiero w momencie faktycznego otrzymania należności od dłużnika tej wierzytelności, bowiem jest przychodem z prawa majątkowego. W tej samej dacie wydatek na nabycie wierzytelności staje się kosztem uzyskania przychodu. Jeżeli dłużnik nie uiścił należności i wierzytelność uznana jest za nieściągalną, nie ma możliwości uznania wydatku na nabycie tej nieruchomości za koszt uzyskania przychodu.

Paweł Huczko

specjalista w zakresie podatku dochodowego