Spółka z o.o. zawarła w 2004 r. przedwstępną umowę na zakup przedsiębiorstwa. Docelowa umowa kupna-sprzedaży zostanie zawarta dopiero w roku 2005. Na okres od umowy przedwstępnej do umowy ostatecznej zostanie zawarta umowa dzierżawy. Czy gdyby nie zawarto umowy dzierżawy, to protokół przekazania przedsiębiorstwa (po zawarciu umowy przedwstępnej) będzie podstawą do zakwalifikowania kosztów jego prowadzenia w koszty działalności spółki, a przychodów z tej działalności - do jej przychodów?
Brak umowy dzierżawy nie będzie przeszkodą w uznaniu ponoszonych przez podatnika wydatków za koszty uzyskania przychodów, a otrzymywanych przychodów za przychody podlegające opodatkowaniu. Niemniej jednak ten brak umowy powinien być zrekompensowany innymi dowodami. Powinny one wskazywać, że Państwa firma będzie użytkować przedsiębiorstwo już przed ostatecznym jego nabyciem. Takimi dowodami mogłyby być zarówno umowa przedwstępna sprzedaży, jak i właściwie spisany protokół przekazania przedsiębiorstwa.
Żaden przepis ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (updop) nie uzależnia, aby wydatki czy przychody były ponoszone lub uzyskiwane jedynie na podstawie pisemnej umowy łączącej podatnika z drugą stroną transakcji.
W praktyce zdarza się przecież często, że w obrocie gospodarczym nie jest zawierana pisemna umowa, a transakcja rodzi konkretne skutki finansowo-podatkowe. Dodatkowo sprawę komplikuje fakt, że w polskim prawie brak spisania umowy na piśmie na ogół nie czyni takiej umowy nieważną, lecz jedynie stanowi barierę w zakresie przeprowadzenia dowodu.
W praktyce przyjęło się (wymagają tego zarówno organy podatkowe, jak i sądy administracyjne), że w przypadku złożonych transakcji umowa powinna być zawarta na piśmie. Wynika to z tego, że w trakcie postępowania podatkowego (kontrolnego) podatnik powinien udowodnić, że dane wydatki zostały poniesione w celu uzyskania przychodów. Oznacza to, że powinien udowodnić, że wydatki te zostały poniesione definitywnie (ostatecznie), a ich celem było powiększenie majątku podatnika. Nie zmienia tego fakt, że w przypadku niektórych transakcji zamiast uzyskania z nich dochodu (rozumianego jako nadwyżka przychodów nad kosztami) mogą one doprowadzić do poniesienia straty.
Ponadto umowa jest jednym z elementów, które w obiektywny sposób pozwalają organom podatkowym jasno i wyraźnie określić rolę stron w danej transakcji, ceny, terminy i inne istotne warunki stosunku prawnego łączącego strony. Pisemna umowa stanowi też podstawę stwierdzenia, że strony transakcji faktycznie zgodziły się na nią i że została ona zawarta w określonym czasie i miejscu. Może to mieć znaczenie w przypadku późniejszych, ewentualnych sporów z organami podatkowymi.
Podsumowując, brak umowy nie będzie przeszkodą w uznaniu ponoszonych przez podatnika wydatków za koszty uzyskania przychodów, a otrzymywanych przychodów za przychody podlegające opodatkowaniu. Brak umowy powinien być niejako zrekompensowany innymi dowodami. W razie ewentualnej kontroli wskazałyby charakter tej transakcji, przyczynę korzystania z przedsiębiorstwa, którego jeszcze Państwa firma nie jest właścicielem, czy nie ma pomiędzy stronami relacji, które mogłyby wpłynąć na wysokość i rodzaj wzajemnych rozliczeń z tytułu użytkowania tego przedsiębiorstwa, wreszcie związek ponoszonych kosztów z przychodami. Dowodami mogłyby być zarówno umowa przedwstępna sprzedaży (która na przykład wskazywałaby, że Wasza firma będzie użytkować przedsiębiorstwo przed ostatecznym jego nabyciem), jak i właściwie spisany protokół przekazania przedsiębiorstwa.
• art. 12 ust. 1, art. 15 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135
