Transakcje sprzedaży na przełomie roku – ujęcie w księgach rachunkowych oraz prezentacja w sprawozdaniu finansowym

Wystawienie faktury ≠ dokonanie sprzedaży

W Polsce zgodnie z obowiązującą ustawą o VAT istnieje ogólna zasada obowiązku wystawienia faktury nie później niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym wykonano usługę lub transakcję. Niemniej moment wystawienia faktury nie jest jednoznaczny z momentem powstania obowiązku podatkowego, a także – co ważne z punktu widzenia bilansowego – z momentem, kiedy dochodzi do transakcji i konieczne jest  jej ujęcie w księgach.

W praktyce sprzedawcy najczęściej uznają swoją sprzedaż za dokonaną w momencie wystawienia faktury. Jednak gdy przeanalizujemy warunki transakcji, okazuje się, że nie zawsze jest to słuszne.

Usługi, które zwyczajowo fakturuje się po ich wykonaniu, nastręczają firmom mniej wątpliwości. Potwierdzeniem ich wykonania są zazwyczaj protokoły odbioru prac czy też przekazanie rezultatu prac firmy usługowej. Jest też wiele usług okresowo rozliczanych, jak np. sprzątanie, ochrona itd., gdzie nie ma problemu z określeniem, kiedy wykonano usługę.

Odmiennym przypadkiem są umowy trwające ponad 6 miesięcy opisane w Krajowym Standardzie Rachunkowości numer 3 „Nieukończone usługi budowlane”. Te umowy nie będą przedmiotem niniejszej analizy. Usługi ciągłe, takie jak dostawa energii, gazu czy wody lub inne podobne mają swoje okresy rozliczeniowe. W tych przypadkach faktury są wystawiane już po zakończeniu okresu rozliczeniowego, ale przychód z nich wynikający jest prezentowany jako przychody ze sprzedaży w okresie, którego dotyczą. Jednocześnie jest to prezentowane jako należności z tytułu dostaw i usług.

Przewodnik po zmianach w ustawie o rachunkowości 2015/2016 (PDF)

Dostawa towarów - reguły Incoterms

Prawidłowe wykazanie sprzedaży jest najczęściej problematyczne przy dostawie towarów. Tutaj przychodzą nam z pomocą zasady ujęte w regulacjach Incoterms (International Commercial Terms). Te reguły handlowe jasno określają, kiedy ryzyka i korzyści wynikające z transakcji są przekazywane pomiędzy stronami, a zgodnie z definicjami zawartymi w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej to właśnie przekazanie wszelkich praw, przywilejów oraz ryzyk determinuje ujęcie lub brak ujęcia aktywów w bilansie.

Incoterms 2000 zawierają 13 reguł handlowych:

Nazwa	Rozwinięcie nazwy Autopromocja Jak przygotować się do zmian 2025. Podatki. Rachunkowość. ZUS Sprawdź	Uwarunkowania
EXW	Ex td – od zakładu	Towar jest uznany za sprzedany w momencie postawienia do dyspozycji kupującego na terenie sprzedającego
FCA	Free Carrier – franco przewoźnik (pierwszy przewoźnik)	Towar jest dostarczony w momencie przekazania go wskazanemu przewoźnikowi, a towary są po odprawie celnej w kraju sprzedawcy
FAS	Free Alongside Ship – franco wzdłuż burty statku (od portu macierzystego)	Towar jest dostarczony gdy jest postawiony do dyspozycji w określonym porcie macierzystym
FOB	Free on td – franco statek (na statek)	Towar jest dostarczony po jego załadowaniu na wskazany przez kupującego statek w macierzystym porcie sprzedawcy
CFR	Cost and Freight – koszt I fracht (przewóz)	Sprzedawca pokrywa koszty transportu do portu docelowego, ale ryzyko przechodzi już na kupującego w momencie załadunku na statek
CIF	Cost, Insurance and Freight – koszt, ubezpieczenie i fracht (przewóz)	Tutaj w porównaniu z CFR sprzedający pokrywa jeszcze koszty ubezpieczenia towaru w trakcie transportu.
CPT	Carriage Paid To – przewóz opłacony do	Sprzedawca opłaca transport do określonego miejsca przeznaczenia, jednakże ryzyko przechodzi w momencie przekazania towarów pierwszemu przewoźnikowi
CIP	Carriage and Insurance Paid – przewóz i ubezpieczenie opłacone	Towar jest dostarczony przy przekazaniu pierwszemu przewoźnikowi, natomiast koszty całego transportu i ubezpieczenia pokrywa sprzedający
DAF	Delivered At Frontier – dostarczone na granicę	Towar uważa się za dostarczony gdy będzie na granicy kraju odbiorcy, a koszty rozdzielone są pomiędzy strony na poniesione przed i za granicą.
DES	Delivered Ex Ship – dostarczone na statku	Towary uważa się za dostarczone, gdy udostępnione są one nabywcy na pokładzie statku w porcie przeznaczenia.
DEQ	Delivered Ex Quay – dostarczone na nabrzeże	Towary uważa się za dostarczone, gdy udostępnione są nabywcy na nabrzeżu w porcie przeznaczenia.
DDU	Delivered Duty Unpaid – dostarczone, cło nieopłacone	Sprzedawca jest odpowiedzialny za cały transport aż do miejsca określonego przez nabywcę i pokrywa wszystkie koszty poza cłem w kraju odbiorcy.
DDP	Delivered Duty Paid – dostarczone, cło opłacone	W tym wypadku sprzedawca opłaca także cło i inne podatki, włącznie z tymi powstającymi w kraju odbiorcy.

Obecnie w użyciu są również Incoterms 2010, które w porównaniu do Incoterms 2000 nie zawierają formuł DAF, DDU, DEQ i DES. Jednocześnie wprowadzają one 2 nowe formuły:

DAP	Delivered t Place – dostarczone do miejsca	Sprzedawca jest odpowiedzialny za dostarczenie towaru do określonego miejsca, a kupujący odpowiada za rozładunek i od tego momentu ponosi już koszty (łącznie z rozładunkiem).
DAT	Delivered t Terminal – dostarczone do terminalu	Sprzedający jest zobowiązany dostarczyć ładunek do określonego terminalu w danym porcie i odpowiada ze jego rozładunek, a ryzyka i koszty w porcie przechodzą już na kupującego.

Prawidłowe wykazanie sprzedaży obrazują poniższe przykłady.

Przykład 1

W dniu 28 grudnia towar zostaje dostarczony do odbiorcy i zostaje przyjęty przez kupującego do ewidencji magazynowej. Faktura za ten towar:

1. zostaje wystawiona w dniu 29 grudnia i zostaje dostarczona już w styczniu
2. zostaje wystawiona w styczniu, z grudniową datą sprzedaży, a kupujący otrzymuje ją w styczniu
3. nie zostaje wystawiona lub dostarczona kupującemu do dnia sporządzenia sprawozdania.

Z perspektywy sprzedającego w każdej z tych sytuacji stan przedstawiony w sprawozdaniu powinien być ten sam, czyli:

1. zejście towaru z magazynu i wykazanie jego wartości na koncie kosztu sprzedaży
2. wykazanie sprzedaży po cenach sprzedaży w przychodach i jednoczesne pokazanie należności z tytułu dostaw i usług

Jeżeli transakcja podlega VAT,  będzie jeszcze tutaj odpowiednio naliczona kwota podatku VAT wykazana na koncie VAT należny. Dla przejrzystości tej prezentacji kwestia podatku VAT zostanie pominięta w opisanych scenariuszach).

W sytuacji a) i b) zapisy w księgach będą wyglądać następująco:

1. wartość kosztu sprzedaży

Wn konto „ Koszt własny sprzedanych towarów /materiałów” bądź „Zmiana stanu wyrobów gotowych”

Ma konto „Materiały” bądź „Towary” lub „Wyroby gotowe”

2. kwota sprzedaży

WN konto „Rozrachunki z odbiorcami”

MA konto „Przychody ze sprzedaży”

Sytuacja c) raczej nie powinna mieć miejsca – oznaczała by ona, iż system kontroli nad sprzedażą u sprzedającego zawodzi.

Monitor Księgowego – prenumerata

Przykład 2

W dniu 28 grudnia zostaje wystawiona faktura sprzedaży za towar, który fizycznie jest przekazany przewoźnikowi w tym samym dniu. Towar dociera na granicę w dniu 30 grudnia. Przekracza granicę i jest odprawiony przez służby celne w dniu 3 stycznia, a fizycznie jest przyjęty do magazynu nabywcy w dniu 10 stycznia.

1. dostawa jest realizowana w oparciu o formułę EXW,
2. dostawa jest realizowana w oparciu o formułę FCA,
3. dostawa jest realizowana w oparciu o formułę CIP,
4. dostawa jest realizowana w oparciu o formułę DAF,
5. dostawa jest realizowana w oparciu o formułę DDU magazyn odbiorcy.

Aby prawidłowo zaewidencjonować i przedstawić w sprawozdaniu transakcje, musimy przeanalizować formuły Incoterms.

Najprostszą formułą jest EXW, w której ryzyko przechodzi na kupującego już na rampie magazynu sprzedającego. W przypadku formuł sprzedaży rozpoczynających się od liter F i C de facto towar uważa się za dostarczony w momencie przekazania przewoźnikowi, a sprzedający pokrywa jeszcze dodatkowe koszty samego transportu oraz odpraw celnych czy ubezpieczeń. Dopiero formuły rozpoczynające się literą D przenoszą ryzyko na kupującego w późniejszym momencie trwania transportu.

Stąd też z punktu widzenia sprzedającego transakcja będzie już w grudniu zaewidencjonowana jako sprzedaż w przypadku a), b) i c). W przypadku d) sprzedaż jest zrealizowana, gdy towar jest na granicy kraju odbiorcy, co ma miejsce po przekroczeniu granicy kraju sprzedawcy i formalnościach celnych w kraju sprzedającego (lub na granicy, do której odpowiada sprzedający). Najpóźniej sprzedaż będzie rozpoznana w przypadku e) i jest to niezależne od wystawienia faktury.

Zapisy na kontach dla sytuacji a) będą następujące u sprzedającego w grudniu:

1. wartość kosztu sprzedaży

Wn konto „ Koszt własny sprzedanych towarów /materiałów” bądź „Zmiana stanu wyrobów gotowych”

Ma konto „Materiały” bądź „Towary” lub „Wyroby gotowe”

2. kwota sprzedaży

WN konto „Rozrachunki z odbiorcami”

MA konto „Przychody ze sprzedaży”

W sytuacji b) towar jest już pod opieką przewoźnika przed dokonaniem czynności celnych, a ponieważ sprzedający odpowiada za odprawę celną, musi ponieść jej koszt. A zatem poza zapisami analogicznymi jak w sytuacji a) pojawią się tutaj następujące zapisy kosztowe:

WN konto „Koszty usług celnych”, „Koszty opłat celnych”

MA konto „Rezerwy na przyszłe zobowiązania” bądź  „Rozliczenie zakupu” w zależności od sposobu ewidencjonowania takich transakcji opisanego w polityce rachunkowości, a także momentu otrzymania faktury kosztowej.

Odsetki 2016 – rewolucyjne zmiany

W sytuacji c) poza księgowaniami jak w sytuacji a) sprzedający musi opłacić zarówno koszty transportu, jak i ubezpieczenia oraz opłaty celne, stąd pojawią się następujące koszty:

WN konto „Koszty usług celnych”, „Koszty opłat celnych”, „Koszty transportu” oraz „Koszty ubezpieczenia transportu”

MA konto „Rezerwy na przyszłe zobowiązania” bądź „Rozliczenie zakupu”

W sytuacji d) transakcja powinna mieć następujące odzwierciedlenie w księgach w grudniu:

1. wartość kosztu sprzedaży

Wn konto „Materiały poza przedsiębiorstwem” bądź „Towary poza przedsiębiorstwem” lub „Wyroby gotowe poza przedsiębiorstwem”

Ma konto „Materiały” bądź „Towary” lub „Wyroby gotowe”

2. kwota sprzedaży

WN konto „Rozrachunki z odbiorcami”

MA konto „Przychody przyszłych okresów”

Pojawienie się zapisów związanych ze sprzedażą wynika z wystawienia faktury. Jednakże w sprawozdaniu te zapisy powinny się wykluczać i jako takie nie wpłyną na żadną pozycję bilansu czy rachunku zysków i strat.

Pod datą 3 stycznia powinny nastąpić kolejne księgowania:

1. wartość kosztu sprzedaży

Wn konto „Koszt własny sprzedanych towarów/materiałów” bądź „Zmiana stanu wyrobów gotowych”

Ma konto „Materiały poza przedsiębiorstwem” bądź „Towary poza przedsiębiorstwem” lub „Wyroby gotowe poza przedsiębiorstwem”

2. kwota sprzedaży

WN konto „Przychody przyszłych okresów”

MA konto „Przychody ze sprzedaży”

3. poniesione koszty (te księgowania mogą mieć późniejszą datę)

WN konto „Koszty usług celnych”, „Koszty opłat celnych”, „Koszty transportu” oraz „Koszty ubezpieczenia transportu”

MA konto „Rozrachunki z dostawcami”

---

Natomiast w sytuacji e) księgowania będą takie same jak w sytuacji d), choć odbędą się one pod datą 10 stycznia. Jednocześnie poniesione koszty transportu będą wyższe, bo obejmą również odcinek zagraniczny. Jedyne czego nie pokrywa sprzedający, to opłaty celne w kraju odbiorcy.

Podobną analizę zobowiązani są też wykonywać kupujący, gdyż oni również zwracają uwagę na moment, kiedy ryzyka są na nich przenoszone. Powinno to być symetrycznym odbiciem sytuacji sprzedającego.

Niezależnie zatem od tego, czy są Państwo sprzedającym, czy kupującym, warto przeanalizować zapisy obowiązujących Państwa umów czy też inne ustalenia z kontrahentami tak, aby nie popełnić błędu przy ujmowaniu transakcji w księgach i wykazywaniu ich w sprawozdaniu finansowym. W tym zakresie służymy Państwu pomocą.

Małgorzata Guzińska-Błońska, biegły rewident, Associate Partner w Rödl & Partner