Kiedy nastąpi utrata wartości aktywów

W ramach wyceny bilansowej składniki aktywów podlegają weryfikacji ilościowej i wartościowej. Podstawą tej weryfikacji jest inwentaryzacja roczna, którą należy przeprowadzić w terminach określonych w ustawie o rachunkowości. Inwentaryzacja ma na celu nie tylko ustalenie ewentualnych braków, ale również określenie, czy figurujące w księgach rachunkowych składniki aktywów nie utraciły swojej wartości.

Takie postępowanie wynika z zasady ostrożności (art. 7 ust. 1 uor), w myśl której w wyniku finansowym należy - bez względu na jego wysokość - uwzględnić:

• zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów - w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych,

• wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne,

• wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne,

• rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.

Pod względem nieplanowanej utraty wartości należy więc weryfikować wszystkie aktywa wykazane w księgach rachunkowych.

Należy zwrócić uwagę, że jednostki, które nie prowadzą działalności gospodarczej, nie muszą stosować zasady ostrożności określonej w ustawie o rachunkowości, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Finansów z 15 listopada 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi nieprowadzących działalności gospodarczej.

Ustalenie utraty wartości

Niestety, ustawa o rachunkowości niezbyt szczegółowo wyjaśnia, jak dokonać oceny z tytułu utraty wartości aktywów. Znajdziemy w niej jedynie definicje trwałej utraty wartości, która zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Ze względu na wątpliwości wokół prawidłowego przeprowadzenia wyceny bilansowej zagadnieniu ustalania i ujmowania w księgach rachunkowych oraz wykazywania w sprawozdaniu finansowym odpisów z tytułu utraty wartości aktywów, utraty ich zdolności do przynoszenia jednostce korzyści ekonomicznych poświęcony został czwarty krajowy standard rachunkowości.

Standard wyznacza etapy procesu ustalania utraty wartości. Przed etapem głównym, w ramach którego następuje ustalenie rzeczywistej wartości bilansowej aktywów oraz dokonanie odpisów aktualizujących w odpowiedniej wysokości, ważny jest jednak etap pierwszy - obejmujący ocenę potrzeby dokonania odpisów aktualizujących oraz identyfikacji aktywów wypracowujących korzyści ekonomiczne pojedynczo lub grupowo (schemat 1).

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Etap I

Na każdy dzień bilansowy jednostka gospodarcza ocenia, czy istnieją jakiekolwiek przesłanki wskazujące na to, że mogła nastąpić utrata wartości któregoś ze składników aktywów. W tym celu powinna badać, czy:

• wystąpiły okoliczności wskazujące na to, że jednostka może nie uzyskać (z przyczyn od siebie niezależnych) należnych jej kwot pieniężnych, innych aktywów finansowych, dóbr lub świadczeń,

• odzyskanie kosztów poniesionych na wykonanie długotrwałej usługi jest prawdopodobne, pomimo: wątpliwej ważności umowy, toczącej się rozprawy sądowej związanej z umową, niemożności dopełnienia przez jednostkę lub drugą stronę umowy i wynikających z niej obowiązków,

• przewidywany wcześniej rozkład w czasie wpływów pieniężnych spodziewanych z określonego składnika aktywów ulegnie zmianie,

• utrata wartości rynkowej poszczególnych składników aktywów, jaka nastąpiła w ciągu okresu sprawozdawczego, jest znacznie wyższa od utraty, której można się było spodziewać w wyniku upływu czasu i zwykłego użytkowania,

• w ciągu okresu sprawozdawczego lub do dnia sporządzenia sprawozdania finansowego nastąpił spadek cen na rynkach odbiorców lub wzrost cen na rynkach dostawców, na których jednostka prowadzi działalność,

• przewiduje się wzrost kosztów niezbędnych do doprowadzenia sprzedaży produktów, towarów itp. do skutku,

• na rynku instrumentów finansowych i inwestycji, z których jednostka korzysta, wystąpiły niekorzystne zmiany wartości,

• w ciągu okresu sprawozdawczego nastąpiły lub w niedalekiej przyszłości nastąpią znaczne, niekorzystne dla jednostki, zmiany o charakterze technologicznym, rynkowym, gospodarczym lub prawnym w otoczeniu, w którym jednostka prowadzi działalność, lub też na rynkach, do których obsługi aktywa jednostki są wykorzystywane,

• w ciągu okresu sprawozdawczego nastąpił wzrost rynkowych stóp procentowych lub innych rynkowych stóp zwrotu z inwestycji i czy prawdopodobne jest, że wzrost ten wpłynie na stopę dyskontową stosowaną do wyliczenia wartości użytkowej danego składnika aktywów i istotnie obniży teraźniejszą wartość spodziewanych korzyści ekonomicznych netto z tego składnika.