REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Wycena opcji na akcje (wycena programów motywacyjnych opcji menedżerskich według MSSF 2)

dr inż. Przemysław Klusik
aktuariusz, CRSA, ekspert ds. instrumentów pochodnych (opcji) i wyceny rezerw na świadczenia pracownicze
Halley.pl aktuariusze Sp. z o.o.
Halley.pl to innowacyjna firma, która od 16 lat specjalizuje się w wycenach i analizach skomplikowanych instrumentów finansowych, jak np. opcje i rezerwy aktuarialne (pracownicze).
Wycena opcji na akcje (wycena programów motywacyjnych opcji menedżerskich według MSSF 2)
Wycena opcji na akcje (wycena programów motywacyjnych opcji menedżerskich według MSSF 2)
ShutterStock

REKLAMA

Podstawowe metody wyceny opcji na akcje, ich stosowanie w praktyce oraz najczęstsze błędy.

Wstęp

Opcje menedżerskie są często stosowanymi w spółkach instrumentami pochodnymi, będącymi składnikami premii lub dodatkowych wynagrodzeń. Są zwykle kierowane do kadry zarządzającej i menedżerskiej. Mają na celu silniejsze związanie pracowników na kluczowych stanowiskach ze spółką oraz dają im dodatkową motywację do spełniania wyznaczonych przez spółkę celów, często wieloletnich. Jednocześnie każda jednostka stosująca międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej jest zobligowana do wyceny kosztu programów motywacyjnych opcji menedżerskich zgodnie z MSSF 2 „Płatności w formie akcji”. Rzetelnego przedstawiania sytuacji majątkowej i finansowej od każdej jednostki wymaga też polska Ustawa o rachunkowości, art. 4 ust. 1:

„Jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy.”

Wymogi MSSF 2 i wycena opcji na akcje

Cel tego standardu jest zapisany już w p. 1:

„Celem niniejszego standardu jest określenie podejścia sprawozdawczego dla jednostki zawierającej transakcję płatności w formie akcji. W szczególności standard wymaga, aby jednostka wykazała w rachunku zysków lub strat okresu oraz uwzględniła w sytuacji finansowej skutki transakcji płatności w formie akcji, w tym koszty związane z transakcjami, w których opcje na akcje są przyznawane pracownikom.”

Autopromocja

Gorące tematy dla biur rachunkowych. SLIM VAT 3, KSeF, praca zdalna

Kup książkę:

Gorące tematy dla biur rachunkowych. SLIM VAT 3, KSeF, praca zdalna - Poradnik Gazety Prawnej

Oprócz wymogu uwzględnienia transakcji płatności w formie akcji w sprawozdaniach, standard ten zawiera szereg wytycznych, do których należy się stosować przy wycenie wartości godziwej programu motywacyjnego dla pracowników (programu opcji na akcje). Zazwyczaj instrumenty przyznane w ramach takiego programu są opcjami lub warrantami, a co za tym idzie, wymagają przyjęcia odpowiedniego modelu ich wyceny.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Modele wyceny opcji na akcje mogą być bardzo różnorodne i każdorazowo powinny być odpowiednio dobrane do specyfiki konkretnego instrumentu pochodnego, zawartego w programie opcji menedżerskich oraz do bieżącej sytuacji rynkowej (jak np. okres pandemii). Z tego powodu wycena opcyjnego programu motywacyjnego jest nietrywialna i wymaga zarówno wiedzy z zakresu modelowania stochastycznego, statystyki, jak i doświadczenia z samymi wycenami zgodnie z Międzynarodowym Standardem Sprawozdawczości Finansowej nr 2.

Błędne użycie modelu Blacka-Scholesa-Mertona w wycenie programu motywacyjnego opcji na akcje

Większość osób, które miały styczność z wyceną opcji na akcje, spotkało się ze słynnym modelem Blacka-Scholesa-Mertona. Tzw. wzór Blacka-Scholesa, który został opublikowany w roku 1973 w artykule pod tytułem „The Pricing of Options and Corporate Liabilities”, spowodował swego rodzaju przełom w wycenie instrumentów pochodnych i doczekał się wielu uogólnień. Dużo osób utożsamia wycenę opcji na akcje właśnie z tym wzorem, lecz nie jest to poprawne podejście.

Autopromocja

Przeliczanie dla celów VAT kwot wyrażonych w walutach obcych od 1 lipca 2023 r. (PDF)

Kup ebook:

Przeliczanie dla celów VAT kwot wyrażonych w walutach obcych od 1 lipca 2023 r. (PDF)

Oryginalny model bowiem nie pasuje do większości sytuacji rynkowych, które się pojawiają się w wyniku  opcyjnych menedżerskich programów motywacyjnych. Nie powinno być to zaskakujące, bo jego autorzy przedstawiali pewien nowy koncept, którego nie chcieli zaciemniać przez dodawanie skomplikowanych szczegółów, które są jednak w praktyce wyceny opcji na akcje bardzo ważne.

Wzór Blacka-Scholesa zarówno ogranicza się do bardzo wąskiej klasy opcji na akcje, jak i do pomija masę zjawisk rynkowych, często kluczowych dla wartości instrumentu, jak rozwodnienie, dywidendy, rzeczywista dynamika akcji.

Autopromocja

Akademia podatków 2023/2024

Uczestnicy szkolenia przypomną podstawowe zagadnienia dotyczące opodatkowania, które często uchodzą uwadze, a mają kluczowe znaczenie. Prowadzący wskaże jak rozliczać VAT i o czym pamiętać, gdy przedsiębiorca prowadzi działalność w zakresie najmu prywatnego.

Szkolenie: VAT w transakcjach krajowych 2023

MSSF 2 odnosi się do tego wprost w p. B5:

Wybierając model wyceny opcji, jednostka powinna rozważyć czynniki, które wzięliby pod uwagę zainteresowani i dobrze poinformowani uczestnicy rynku, wybierając model wyceny. Na przykład wiele opcji pracowniczych ma długi okres trwania (życia), ich budowa przewiduje zazwyczaj możliwość ich wykonania między dniem nabycia uprawnień a dniem kończącym okres trwania i są one często wykonywane wcześnie – przed końcem okresu trwania. Czynniki te należy rozpatrzyć, szacując wartość godziwą opcji na dzień ich przyznania. W wielu jednostkach wskazane czynniki mogą wykluczyć wykorzystanie modelu Blacka-Scholes’a-Mertona, który nie uwzględnia możliwości wykonania opcji przed końcem okresu trwania i przez to może nie odzwierciedlić skutków oczekiwanego wcześniejszego wykonania opcji. Model ten nie uwzględnia również możliwości zmian oczekiwanej zmienności w okresie trwania opcji, jak również zmian w innych danych wejściowych do modelu w tym przedziale czasu. (…)”

Należy pamiętać, że zwykle nie są też spełnione główne założenia świata z modelu Blacka-Scholes’a-Mertona, np.:

  • akcje są podzielne
  • stopy zwrotu z akcji zmieniają się zgodnie z rozkładem logarytmiczno-normalnym
  • oczekiwana stopa zwrotu z akcji i zmienność ceny akcji są stałe
  • w okresie ważności danego programu menedżerskiego nie są wypłacane dywidendy
  • brak jest kosztów transakcyjnych i podatków
  • stopa procentowa wolna od ryzyka jest stała
  • brak jest możliwości zawierania transakcji arbitrażowych

Zwykle w wycenie opcji zamiast używać modelu Blacka-Scholes’a-Mertona  należy ten model odpowiednio zmodyfikować lub skorzystać z gotowego rozwinięcia, które uwzględni właściwą mechanikę danego instrumentu finansowego, jak np. „azjatyckość”, „amerykańskość”, „binarność” czy przewidywaną dynamikę rynku (np. korzystając ze stochastic volatility). Czasem dodatkowo skomplikowanie wyceny wiąże też z wykorzystaniem odpowiednich metod numerycznych (np. finite difference czy symulacji Monte Carlo).

Modele matematyczne wyceny opcji na akcje – na co trzeba uważać?

Przytoczony w poprzednim paragrafie punkt MSSF 2 podkreśla, że przy wyborze modelu wyceny opcji menedżerskich na akcje należy rozważyć odpowiednie czynniki wbudowane w program motywacyjny. Dla przykładu, wzór Blacka-Scholesa nie uwzględni tzw. amerykańskiego wykonania opcji na akcje, które może mieć bardzo istotne znaczenie przy wycenie, warunków opcji zależnych od średniej ceny akcji w pewnym okresie, czy możliwości występowania dywidend. Często kluczowym czynnikiem mającym wpływ na wycenę opcji na akcje jest zmienność. MSSF 2 daje dość konkretne wytyczne co do tego, w jaki sposób należy ją modelować. Jest to jeden z tych parametrów, przy kalibracji którego należy być bardzo ostrożnym ze względu na duży wpływ na wyniki końcowe. Sprawa dodatkowo się komplikuje, jeżeli akcje jednostki nie są notowane na giełdzie.

Błędnie do wyceny opcyjnego programu motywacyjnego niektórzy używają tzw. modelu dwumianowego. Wynika to z tego, że ten model jest przedstawiany studentom, jako proste wprowadzenie do tematu opcji. Model ten jest raczej prostym narzędziem dydaktycznym dla studentów, niż metodą, której można użyć do właściwej wyceny. Ze względu na swoją elementarność stanowi on zwykle zbyt duże uproszczenie rzeczywistości i ciężko za jego pomocą uzyskać akceptowalną dokładność wyceny programu motywacyjnego (programu menedżerskiego) opcji na akcje. Charakteryzuje się on tym, że po każdym kroku cena akcji przyjmuje jedną z dwóch możliwych wartości.

Zamiast modelu dwumianowego zalecane jest zwykle użycie innych modeli stochastycznych i wspomnianych już wcześniej odpowiednich dla nich metod numerycznych służących do wyceny opcji na akcje.  Warto wspomnieć, że sam model Blacka-Scholesa-Mertona może być traktowany jako uogólnienie modelu dwumianowego, co wynika z faktu, że jeżeli w modelu dwumianowym zwiększalibyśmy liczbę okresów, to w nieskończoności otrzymalibyśmy właśnie model Blacka-Scholesa-Mertona.

Oprócz przytoczonego już modelu Blacka-Scholesa-Mertona, bazującego na tzw. geometrycznym ruch Browna, oraz modelu dwumianowego, mogą to być modele oparte o inne procesy Lévy’ego, np. modele typu jump-diffusion, jak model Kou lub model Variance Gamma itp.

Wycena programu menedżerskiego opcji na akcje w oczach audytorów i KNF

Przeprowadzona wycena programu motywacyjnego opcji na akcje lub udziały może być przedmiotem pytań audytorów ( i Komisji Nadzoru Finansowego), którzy weryfikują, czy jest w pełni zgodna z wytycznymi MSSF 2. Trzeba pamiętać, że błędna wycena może skutkować błędnymi decyzjami finansowymi innych inwestorów. Łatwo sobie wyobrazić skrajne przypadki, gdzie olbrzymia liczba akcji lub udziałów zostanie obiecana w programie motywacyjnym, a dotychczasowi udziałowcy nie będą sobie zdawać z tego sprawy, np. w zakresie jak wpłynie to na ich posiadane akcje lub udziały, chociażby w wyniku samego rozwodnienia.

Warto przypomnieć chociażby o karze finansowej 150 000 zł z 2015 nałożonej prze KNF na spółkę giełdową w związku z nienależytym wykonaniem obowiązków informacyjnych wynikających z Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej nr 2 w związku z niedokonaniem w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym ujęcia programu opcji pracowniczych poprzez odniesienie do wartości godziwej przyznanych instrumentów kapitałowych.

Pytania audytorów mogą dotyczyć metody modelowania i kalibracji zmienności, uwzględnienia dywidend, wczesnego wykonania, czy też rozmaitych warunków, pod którymi wyceniane opcje na akcje zostały przyznane pracownikom. Bardziej wyspecjalizowani audytorzy analizują również model procesu stochastycznego stojącego za dynamiką cen akcji.

Zazwyczaj kwestie takie jak wybór odpowiedniej metody wyceny opcji menedżerskich lub kalibracja parametrów wyceny opcji pracowniczych zgodnie z MSSF 2 nie leżą w kompetencji księgowych, dlatego wyceny programów motywacyjnych opcji na akcje wymagają pomocy zewnętrznego eksperta w tej dziedzinie (zwykle doświadczony aktuariusz wyspecjalizowany w wycenie opcji menedżerskich).

Najczęstsze błędy przy wycenie opcyjnych programów motywacyjnych

Jak już zostało wspomniane w poprzednich paragrafach, jednym z podstawowych błędów, który można popełnić wyceniając opcyjny program motywacyjny na akcje, jest błędny dobór modelu wyceny opcji na akcje (szerzej zostało to opisane powyżej).

Innym poważnym błędem, którego trzeba się wystrzegać, jest niepoprawne ustalenie tzw. dnia przyznania uprawnień, który pełni rolę dnia wyceny. MSSF 2 (wraz z dodatkowymi wytycznymi do jego implementacji) dość precyzyjnie formułuje, według stanu na jaką datę powinna zostać wyliczona wartość przyznanych opcji na akcje czy warrantów. Wyceniając na błędną datę można uzyskać wyniki mocno odbiegające od właściwych, na przykład ze względu na dynamicznie zmieniające się rynkowe ceny akcji.

Standard MSSF 2 jest precyzyjny również w odniesieniu do klasyfikacji warunków, które muszą zostać uwzględnione w wycenie wartości godziwej programu motywacyjnego. Warunki rynkowe (czyli m.in. takie, które dotyczą giełdowego kursu akcji) należy uwzględnić w wycenie wartości godziwej według stanu na dzień przyznania i następnie zwykle nie należy już aktualizować wyceny niezależnie od tego, w jaki sposób zmieni się kurs akcji po tym dniu. Inaczej sprawa wygląda w przypadku warunków innych niż rynkowe. Dla osoby niemającej doświadczenia z wyceną opcyjnych programów menedżerskich ta klasyfikacja może być niejasna, co może generować poważne błędy w księgowaniu kosztu opcji menedżerskich.

Podsumowanie

Programy motywacyjne oparte na opcjach na akcje są niewątpliwie atrakcyjnym mechanizmem zwiększającym szanse na osiągnięcie przez spółkę swoich długoterminowych celów ustalonych przez właścicieli. Jednocześnie wprowadzenie takiego programu niesie za sobą szereg wyzwań związanych ze skomplikowaną wyceną opcji na akcje, czyli dobraniem odpowiedniego modelu wyceny opcji na akcje oraz uwzględnieniem wszystkich elementów zapisanych w programie opcji menedżerskich (kierownictwo spółki może uznać za kluczowe dla rozwoju firmy różne parametry docelowe, np. wzrost ceny akcji / wartości spółki, wynik EBITDA, wynik netto, ROE, ROA itp.), co jest wymagane przez standard MSSF 2.

Aby nie popełnić błędu przy wycenie opcyjnego programu menedżerskiego i nie narazić się audytorom na jej zakwestionowanie, najlepiej skorzystać z usług wyspecjalizowanego eksperta w tej dziedzinie, takiego jak licencjonowany aktuariusz, lub biura aktuarialnego, mającego doświadczenie w wycenach zgodnych z MSSF 2.

dr inż. Przemysław Klusik, aktuariusz, nr licencji 0138, Halley.pl aktuariusze Sp. z o.o., www.halley.pl

Autopromocja

REKLAMA

Źródło: INFOR
Czy ten artykuł był przydatny?
tak
nie
Dziękujemy za powiadomienie - zapraszamy do subskrybcji naszego newslettera
Jeśli nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania w tym artykule, powiedz jak możemy to poprawić.
UWAGA: Ten formularz nie służy wysyłaniu zgłoszeń . Wykorzystamy go aby poprawić artykuł.
Jeśli masz dodatkowe pytania prosimy o kontakt

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code

    © Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

    Podatek PIT - część 2
    certificate
    Jak zdobyć Certyfikat:
    • Czytaj artykuły
    • Rozwiązuj testy
    • Zdobądź certyfikat
    1/10
    Zeznanie PIT-37 za 2022 r. można złożyć w terminie do:
    30 kwietnia 2023 r. (niedziela)
    2 maja 2023 r. (wtorek)
    4 maja 2023 r. (czwartek)
    29 kwietnia 2023 r. (sobota)
    Następne
    Księgowość
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    Darowizna w formie aktu notarialnego z zagranicy. Co jest istotne podatkowo?

    W dzisiejszych czasach, coraz częściej obywatele Polski otrzymują darowizny z zagranicy. Czy jednak taka darowizna podlega opodatkowaniu w Polsce? Jakie są obowiązki podatkowe osoby, która otrzymała taką darowiznę w formie aktu notarialnego?

    Odliczenie VAT od alkoholu dla kontrahenta. Inaczej traktowany poczęstunek a inaczej prezent

    Czy można odliczyć VAT od zakupu alkoholu dla kontrahenta? Czy ma znaczenie, że alkohol jest kupiony jako prezent, czy jako poczęstunek podczas spotkania biznesowego?

    Zatrudnienie i płace w sektorze przedsiębiorstw. Co pokazują dane GUS z sierpnia?

    GUS zaprezentował dane o zatrudnieniu i płacach w sektorze przedsiębiorstw w sierpniu 2023 roku. Jakie tendy pokazują najnowsze dane?

    Korekta zgłoszenia celnego wywozowego w przypadku obniżki/podwyżki cen towaru po wywozie towaru

    Korekta zgłoszenia wywozowego będzie miała wpływ na rozliczenie VATu w przedsiębiorstwie, więc warto dochować należytej staranności i mylić się jak najmniej. W przypadku pomyłki w trakcie wywozu może się tak zdarzyć, że towaru umieścimy za dużo, za mało lub w ogóle pomylimy towar i wyślemy nie to co było zamówione. Zdarza się również tak, że odprawimy towar zamówiony przez klienta, ale nie na tych dokumentach co powinniśmy. Ścieżki postępowania w takich sytuacjach są podobne i niestety długotrwałe.

    Fundacja rodzinna jako family office

    Od połowy maja 2023 r. przedsiębiorcy mogą korzystać z rozwiązania, na które środowisko czekało ponad trzy dekady, czyli z fundacji rodzinnej na prawie polskim. Większość komentarzy dotyczy fundacji rodzinnej jako wehikułu sukcesyjnego. Jest to rzeczywiście najczęstszy powód, dla którego fundacje są powoływane, czyli budowanie biznesu na pokolenia. Tymczasem można spojrzeć na fundację w szerszej perspektywie. Jedną z nich jest wykorzystanie fundacji jako rozwiązania o charakterze family office.

    Faktura ustrukturyzowana nie jest dokumentem handlowym

    Faktura ustrukturyzowana nie nadaje się do roli dokumentu handlowego ze wszystkich możliwych powodów. Można usiłować nadać tej fakturze charakter dokumentu handlowego, ale wymaga to wielu dodatkowych działań prawnych – pisze profesor Witold Modzelewski.

    Kary za przestępstwa gospodarcze od 1 października. Nawet 25 lat za łapownictwo

    Kary za przestępstwa gospodarcze managerów w firmach, znane jako przestępstwa białych kołnierzyków (z ang. white collar crimes), od 1 października 2023 r. ulegną zaostrzeniu. Za przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej w związku z piastowaniem kierowniczego stanowiska grozić będzie nawet do 25 lat pozbawienia wolności. Dotychczas za taki czyn można było trafić do więzienia na 8 lat.

    Ulga mieszkaniowa w PIT 2023 – pieniądze ze sprzedaży mieszkania można wydać na spłatę udziału byłego małżonka w nieruchomości przyznanej w wyniku rozwodu

    18 września 2023 r. Szef KAS zmienił interpretację indywidualną wydaną we wrześniu 2022 r. przez Dyrektora KIS i uznał, że podatniczka,  która przeznaczyła środki uzyskane ze sprzedaży mieszkania należącego do jej majątku odrębnego na spłatę udziału byłego męża w nieruchomości przyznanej jej na podstawie ugody sądowej zawartej po rozwodzie ma prawo do skorzystania z ulgi mieszkaniowej, o której mowa w art. 21 ust.1 pkt 131 ustawy o PIT. Zmiana stanowiska oznacza, że podatnicy którzy znajdą się w analogicznej sytuacji nie powinni płacić PIT z tytułu dokonanej sprzedaży nieruchomości. 

    Jednolita rejestracja VAT w ramach pakietu ViDA. Przedsiębiorcy popierają to rozwiązanie

    Na ten rok zapowiadane jest uchwalenie ostatecznego kształtu pakietu VAT w epoce cyfrowej (VAT in Digital Age – ViDA), który zakłada dalsze usprawnienie unijnego systemu podatku od wartości dodanej (VAT). Przyjęcie pakietu wiąże się ze znaczącymi zmianami w systemie rozliczenia VAT na terenie UE dla przedsiębiorców prowadzących sprzedaż wewnątrzwspólnotową. Krajowa Izba Gospodarcza dostrzega potrzebę poprawy otoczenia prawnego na poziomie unijnym, popierając projekt rozwiązań modernizujących system VAT oraz promujących gospodarkę cyfrową, zaproponowanych w ramach pakietu ViDA.

    Mikrorachunek podatkowy. Co musisz wiedzieć jako podatnik?

    W świecie podatków i opłat, mikrorachunek podatkowy stał się ważnym narzędziem dla podatników w Polsce. Ale co to dokładnie jest i jak działa? Oto, co musisz wiedzieć o mikrorachunku podatkowym.

    REKLAMA