Kiedy nabywca towaru od zagranicznego dostawcy musi sam rozliczyć VAT?

Na wstępie warto przybliżyć w ogólnym zarysie, co należy rozumieć pod pojęciem „dostawy towarów, dla której podatnikiem jest nabywca”.

Dostawa towaru to przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel (najczęściej klasyczna sprzedaż). Co do zasady obowiązek rozliczenia podatku VAT z tytułu dokonania dostawy towaru spoczywa na sprzedawcy.

W przypadku pewnego rodzaju transakcji mechanizm rozliczenia podatku został odwrócony, co skutkuje przeniesieniem obowiązku rozliczenia podatku na nabywcę towaru (podmiot taki rozlicza podatek należny, który jednocześnie stanowi dla niego podatek naliczony, podlegający odliczeniu). 

Jednym z przypadków, kiedy stosowany jest mechanizm odwróconego obciążenia jest nabycie towaru znajdującego się na terytorium Polski (który w ramach transakcji nie jest przemieszczany pomiędzy różnymi krajami) od podmiotu nie posiadającego siedziby lub stałego miejsca prowadzenia działalności (np. oddziału) na terytorium kraju.

Stan prawny do 31 marca 2013 r.

W stanie prawnym obowiązującym do 31 marca 2013 r. podatnikiem podatku VAT był podmiot nabywający towary, jeżeli dokonującym ich dostawy na terytorium kraju był podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju.

Pojęcie „miejsca siedziby działalności gospodarczej podatnika” definiował art. 10 rozporządzenia wykonawczego Rady UE nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r., zgodnie z którym jest miejsce, w którym wykonywane są funkcje  naczelnego zarządu przedsiębiorstwa.

Natomiast w  myśl art. 11 tego rozporządzenia  „stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej” oznaczało dowolne miejsce - inne niż miejsce siedziby działalności gospodarczej podatnika, które charakteryzuje się wystarczającą stałością oraz odpowiednią strukturą w zakresie zaplecza personalnego  i technicznego, by umożliwić mu odbiór i wykorzystywanie  usług  świadczonych do własnych potrzeb tego stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej.

Trzeba przy tym zauważyć, iż zgodnie z art. 11 ust. 3 ww. rozporządzenia, fakt posiadania numeru identyfikacyjnego VAT sam  w sobie nie jest wystarczający, by uznać,  że podatnik posiada  stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej.

Zatem obowiązek rozliczenia podatku VAT spoczywał na nabywcy w każdym przypadku nabycia towaru od podmiotu nie posiadającego siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju.

Co niezwykle istotne, obowiązek opodatkowania takiej transakcji ciążył na nabywcy także w przypadku, gdy sprzedawca  zarejestrowany był na potrzeby podatku VAT w Polsce.

Nieodpłatne przekazanie towarów z logo opodatkowane VAT po 1 kwietnia 2013 r.

Wewnątrzwspólnotowe nabycie i dostawa towarów - zmiany w VAT od 1 kwietnia 2013 r.

Przykład
Spółka Alfa z siedzibą w Czechach, zarejestrowana na potrzeby podatku VAT w Polsce dokonała 20 marca 2013 r. sprzedaży towaru znajdującego się w magazynie w Bielsku Białej na rzecz podatnika polskiego. W analizowanej sytuacji polski przedsiębiorca zobowiązany był do rozliczenia podatku VAT. Bez znaczenia pozostawał fakt, że spółka Alfa zarejestrowana jest na potrzeby podatku VAT w Polsce.

Podatnik polski był zatem zobowiązany do weryfikacji, czy jego kontrahent posiada w Polsce siedzibę lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Było to o tyle istotne, że w przypadku, gdyby w przedstawionym powyżej przykładzie spółka Alfa opodatkowała sprzedaż 23% stawką VAT, polski przedsiębiorca nie miałby prawa do odliczenia podatku naliczonego wykazanego w treści faktury otrzymanej od kontrahenta (spółki Alfa).

Stan prawny od 1 kwietnia 2013 r.

Od  1 kwietnia 2013 r.  art. 17 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku od towarów i usług, stanowi, iż  podatnikami są również osoby nabywające towary, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

a) dokonującym ich dostawy na terytorium kraju jest podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, a w przypadku dostawy towarów innych niż gaz w systemie gazowym, energia elektryczna w systemie elektroenergetycznym, energia cieplna lub chłodnicza przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej, podatnik ten nie jest zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4,

b) nabywcą jest:

- w przypadku nabycia gazu w systemie gazowym, energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym, energii cieplnej lub chłodniczej przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej - podmiot zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4 lub art. 97 ust. 4,

- w pozostałych przypadkach - podatnik, o którym mowa w art. 15, posiadający siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju lub osoba prawna niebędąca podatnikiem, o którym mowa w art. 15, posiadająca siedzibę na terytorium kraju i zarejestrowana zgodnie z art. 97 ust. 4,

c) dostawa towarów nie jest dokonywana w ramach sprzedaży wysyłkowej na terytorium kraju.

W świetle powyższego musi być spełniony szereg warunków dotyczących zarówno samej transakcji, jak i jej strony, aby nabywca zobowiązany był do samoopodatkowania transakcji.

Warunki dotyczące transakcji:

- dostawa towarów nie jest dokonywana w ramach sprzedaży wysyłkowej na terytorium kraju;

- towar w momencie transakcji musi się znajdować na terytorium kraju.

Warunki dotyczące dostawcy:

- jest nim podmiot nieposiadający siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju;

- nie jest zarejestrowany na potrzeby podatku VAT na terytorium Polski.

Nabywcą jest:

- polski podatnik podatku VAT;

- inny podmiot zidentyfikowany w Polsce dla celów transakcji wewnątrzwspólnotowych, innymi słowy posiadający polski numer VAT UE.

Nowelizacja wprowadziła zatem w praktyce jedną istotną zmianę. W sytuacji, gdy podmiot sprzedający na rzecz polskiego podatnika towary znajdujące się na terytorium kraju jest zarejestrowany na potrzeby podatku VAT w Polsce, wówczas, ma on obowiązek rozliczenia podatku VAT z tytułu dokonywanej sprzedaży (podatku nie rozlicza już nabywca) i to nawet w sytuacji, gdy nie ma on w Polsce siedziby lub stałego miejsca prowadzenia działalności.

Natomiast nabywca nadal będzie zobowiązany do rozliczenia transakcji, jeżeli dokonujący dostawy towarów podmiot zagraniczny nie jest zarejestrowany na potrzeby podatku VAT w Polsce.

Przykład
Spółka A Sp z o.o. zakupiła maszyny od firmy słowackiej (maszyny w chwili transakcji znajdowały się na terytorium Polski - w magazynie w Nowym Targu). Wyobraźmy sobie 2 sytuacje:

- pierwszą, w której słowacki przedsiębiorca jest zarejestrowany na potrzeby podatku VAT w Polsce. W takim przypadku, jeżeli sprzedaż miała miejsce po 1 kwietnia 2013 r. podatek należny powinien zostać rozliczony przez podatnika słowackiego (natomiast do 31 marca 2013 r. pomimo rejestracji na potrzeby podatku VAT w Polsce podatek rozliczany był przez polskiego przedsiębiorcę - nabywcę maszyn);

- drugą, w której słowacki przedsiębiorca nie jest zarejestrowany na potrzeby podatku VAT w Polsce. W takim przypadku podatek VAT z tytułu transakcji rozliczyć powinien nabywca (zarówno w stanie prawnym obowiązującym do 31 marca 2013 r., jak i w stanie prawnym obowiązującym obecnie).

Anna Resiak, Kierownik zespołu ds. podatku VAT, ECDDP Sp. z o.o.

Bartosz Nowodworski, Konsultant podatkowy, ECDDP Sp. z o.o.