Jak rozliczać transakcje barterowe

 

 

W obrocie gospodarczym najczęściej mają miejsce sytuacje, w których dochodzi do transakcji polegających na sprzedaży towarów lub wykonania usług w zamian za co nabywca płaci w formie pieniężnej swojemu kontrahentowi określoną cenę za towar lub wynagrodzenie za usługę. Nie ma jednak przeszkód, aby dokonywać transakcji polegających na rozliczaniu się w formie towarowej (tj. towar za towar), czy w formie zapłaty za usługi wykonane przez jedną ze stron, usługami drugiej strony. Ponadto możliwe jest dokonywanie transakcji mieszanych, czyli towar za usługę lub usługa za towar. W każdym z powyższych przypadków rozliczenie przychodu w podatku dochodowym będzie uzależnione od tego, czy transakcje dokonywane są jednocześnie, czy też któryś z kontrahentów swoje świadczenie realizuje wcześniej.

1. Rodzaje transakcji barterowych

Czy transakcje barterowe mogą obejmować wyłącznie transakcje towar za towar, czy także możliwe jest rozliczanie w barterze usługi za usługę lub towaru za usługę (i odwrotnie)?

W obrocie gospodarczym za transakcje barterowe uznaje się z reguły transakcje polegające na wymianie określonej ilości towarów na określoną ilość innych towarów. Nie ma jednak przeszkód, aby dokonać rozliczenia barterowego poprzez wzajemną wymianę usług albo wymianę towaru na usługę lub usługi na towar.

Na dopuszczalność rozliczeń niepieniężnych także w innych sytuacjach niż wymiana towaru na towar wskazał NSA w wyroku z 9 grudnia 1994 r. (sygn. akt SA/Lu 173/94, publ. „Monitor Podatkowy” 1995/7/221), w którym stwierdził, że „z punktu widzenia polskiego prawa cywilnego barter jest rodzajem umowy zamiany, polegającej na równoważącej się wartościowo wymianie towaru na towar lub usługi na usługę (ewentualnie usługi na towar lub towaru na usługę), gdzie nie wchodzą w grę dodatkowe rozliczenia pieniężne między kontrahentami. Przy czym barter od umowy zamiany z kodeksu cywilnego odróżnia (...) fakt, że w kodeksie cywilnym mówi się o zamianie rzeczy, co jednak nie stoi na przeszkodzie, aby zamianę usług traktować jako umowę nie nazwaną analogicznie do umowy zamiany określonej w kodeksie cywilnym”.

2. Przychód z tytułu transakcji barterowych

W jaki sposób rozliczyć przychód w przypadku transakcji barterowej, której przedmiotem jest wymiana towaru na towar?

W transakcjach barterowych, polegających na wymianie określonej ilości towarów na określoną ilość innych towarów, za przychód uważa się wartość należnych świadczeń w naturze z tytułu świadczeń wzajemnych wykonanych w ramach tej działalności. W przypadku gdy przedmiotem świadczenia wzajemnego są rzeczy, to jego wartość określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w dacie osiągnięcia przychodu w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia.

Sprzedaż towarów otrzymanych w ramach umowy barterowej

W przypadku gdy podatnicy otrzymane w ramach transakcji barterowej towary odprzedają następnie innemu kontrahentowi, z jednej strony osiągają przychód w wysokości ceny sprzedaży (odpowiadającej wartości rynkowej towaru), zaś z drugiej strony za koszt nabycia tych towarów (potrącany jako koszt uzyskania przychodu) uważa się obliczoną jak wyżej wartość świadczenia wzajemnego w naturze z dnia jego wykonania.

Analizując powyższe sytuacje, należy bowiem wskazać, że w tym przypadku podatnicy dokonują dwóch odrębnych transakcji - pierwszą w postaci sprzedaży towarów w ramach transakcji barterowej, w której zapłata ceny nie jest dokonywana w formie pieniężnej, a następuje w naturze w postaci innych towarów (o wartości rynkowej odpowiadającej cenie sprzedawanego towaru), drugą zaś w postaci sprzedaży towarów otrzymanych w zamian za towary sprzedane w ramach transakcji barterowej (w tym przypadku już za cenę, która płacona jest w formie pieniężnej - choć nie ma przeszkód, aby towar nabyty w ramach transakcji barterowej sprzedać dalej w ramach transakcji tego samego rodzaju).

Niezależnie jednak od tego, w jaki sposób zostanie dokonana zapłata ceny, sprzedawca będzie musiał rozliczyć dochód (w postaci nadwyżki przychodu nad kosztami ich uzyskania), podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Należy przy tym podkreślić, że w ramach transakcji barterowych przedmiotem opodatkowania jest uzyskany przez podatnika dochód realizowany w cenie towarów, nie zaś różnica wartości świadczeń wzajemnych wynikająca z umowy zawartej między kontrahentami. Umowa barterowa jest bowiem umową wzajemną, a do istoty wzajemności należy, że między świadczeniami stron zachodzi stosunek ekwiwalentności (równowartościowości) przynajmniej w przekonaniu stron umowy (por. pismo Ministerstwa Finansów z 20 listopada 1993 r. nr PO 2/4-8010-01097/93, publ. „Serwis Podatkowy” nr 7 z 1996 r.).

W jaki sposób należy rozliczyć przychód z działalności gospodarczej, w przypadku gdy następuje jednoczesne przekazanie towarów przez obydwu kontrahentów, a w jaki transakcje, w których następuje wcześniejsze przekazanie towarów przez jednego z kontrahentów?

Jeżeli dojdzie do jednoczesnego przekazania towarów przez obydwu kontrahentów, u kontrahenta przekazującego towar za przychód uważa się wartość rynkową towarów (która odpowiada cenie sprzedaży) w dniu ich wydania drugiej stronie (rozpoznanie przychodu nie może jednak nastąpić później niż w dniu wystawienia faktury). Podobnie będzie w przypadku, w którym doszło do wcześniejszego przekazania towaru przez jednego z kontrahentów, a drugi z kontrahentów przekazał towar w terminie późniejszym. W tej sytuacji przychód u pierwszego z kontrahentów powstaje w dniu wydania towaru drugiemu kontrahentowi. Rozliczenie to bowiem należy traktować w ten sam sposób jak w przypadku transakcji towarowo-pieniężnej, gdzie najpierw dochodzi do wydania towaru, a następnie - w terminie późniejszym, np. 30 dni, następuje zapłata w formie pieniężnej (gotówkowej lub bezgotówkowej).

PRZYKŁAD

Spółka X sprzedała spółce Y urządzenie o wartości 100 000 zł. Urządzenie to zostało wydane spółce Y w dniu 10 kwietnia 2008 r. W zamian za to w dniu 4 maja 2008 r. spółka Y przekazała spółce X towary, stanowiące komponenty do produkcji urządzeń (również o wartości 100 000 zł). W takim przypadku momentem uzyskania przychodu dla spółki X był dzień 10 kwietnia 2008 r. (a nie dzień 4 maja 2008 r., tj. dzień uzyskania ekwiwalentu w postaci komponentów przekazanych przez drugą stronę umowy).

Uzyskanie świadczenia od kontrahenta przed zrealizowaniem własnego świadczenia

Jeżeli dochodzi do uzyskania przez jednego z kontrahentów towaru od drugiej strony jeszcze przed wydaniem towaru przez siebie, to nie dojdzie u takiego kontrahenta do uzyskania przychodu z działalności gospodarczej. W tej bowiem sytuacji otrzymane wcześniej towary będą traktowane przez niego jako zaliczka na poczet świadczenia, zaś momentem uzyskania przychodu będzie dopiero chwila wydania towaru drugiemu kontrahentowi (który już zrealizował swoje świadczenie).

PRZYKŁAD

Jeżeli założymy, że tak jak w pierwszym przykładzie spółka X sprzedała spółce Y urządzenie o wartości 100 000 zł (które zostało wydane spółce Y w dniu 10 kwietnia 2008 r.), zaś w dniu 4 maja 2008 r. spółka Y przekazała spółce X towary, stanowiące komponenty do produkcji urządzeń, to w takim przypadku dla spółki Y momentem uzyskania przychodu jest dzień 4 maja 2008 r. Wcześniej otrzymane przez spółkę Y (w ramach transakcji barterowej) urządzenie będzie traktowane jako zaliczka, która nie podlega opodatkowaniu na gruncie podatku dochodowego.

Kolejność, w jakiej wykonywane są świadczenia w ramach transakcji barterowych, powinna wynikać z treści umowy lub umów zawartych między kontrahentami. W przypadku gdy taka umowa lub takie umowy przewidują wielokrotne transakcje barterowe w dłuższym okresie, przy realizacji której wymiana wzajemnych świadczeń może występować w różnej kolejności - ustalenie ostateczne wartości przychodów powinno być dokonywane na bieżąco (co do każdej transakcji częściowej). Najlepszym jednak rozwiązaniem byłoby szczegółowe opisanie procedury rozliczania poszczególnych transakcji już w umowie głównej (np. umowie ramowej), która wiąże strony.

Koszty uzyskiwania przychodów

Trzeba podkreślić, że jeżeli przekazywany w ramach transakcji barterowej towar został wcześniej w tym celu nabyty, zakup ten - dla podatników prowadzących księgi rachunkowe - będzie stanowił koszt uzyskania przychodów w momencie osiągnięcia przychodu z danej transakcji (będzie to bowiem koszt bezpośrednio związany z przychodem). Natomiast podatnicy prowadzący pkpir zaliczają wydatek związany z nabyciem towaru (który później jest wykorzystany do dokonania transakcji barterowej) do kosztów z dniem wystawienia faktury zakupu tego towaru.

Jakie zasady należy stosować przy rozliczeniu transakcji barterowej w postaci usługi za usługę albo towar za usługę (bądź usługi za towar)?

W przypadku rozliczeń transakcji, które polegają na „zapłacie” usługą za usługę albo towarem za usługę (lub odwrotnie), trzeba kierować się takim samymi zasadami jak w przypadku transakcji barterowej o wyłącznie towarowym charakterze.

W przypadku więc transakcji polegającej np. na zapłacie materiałami budowlanymi za usługi remontowo-budowlane, przychód w podatku dochodowym powstanie w momencie wydania towarów usługodawcy. Przy czym w przypadku wcześniejszego wykonania usług nie należy ich potraktować jako przychód podlegający opodatkowaniu (w momencie ich wykonania przez usługodawcę), ale jako zaliczkę na poczet przyszłego przychodu (który powstanie z chwilą wydania towaru w postaci materiałów budowlanych).

JACEK WĘSIERSKI

PODSTAWY PRAWNE

- ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.)

- ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.)