Jakie są skutki postępowania upadłościowego w VAT

Postępowanie upadłościowe dzieli się na dwie części. W trakcie pierwszej z nich sąd bada, czy istnieją przesłanki ogłoszenia upadłości. Następnie dokonuje wyboru trybu (sposobu), w którym cele postępowania mają być osiągnięte w najbardziej optymalny sposób. Natomiast w ramach drugiej części postępowania następuje zawarcie układu upadłego z wierzycielami lub likwidacja majątku upadłego i zaspokojenie wierzycieli z uzyskanych w ten sposób środków.

Stosunkowo często pojawiają się wątpliwości co do skutków postępowania upadłościowego w VAT. Wątpliwości te dotyczą w szczególności:

1) statusu podatkowego upadłych przedsiębiorców,

2) opodatkowania czynności wykonywanych przez syndyka w imieniu upadłego oraz

3) statusu podatkowego syndyków masy upadłości (a także nadzorców sądowych oraz zarządców).

1. Upadli przedsiębiorcy jako podatnicy VAT

Ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy nie wpływa na jego status podatkowy. W szczególności na skutek ogłoszenia upadłości przedsiębiorca nie przestaje być podatnikiem podatku od towarów i usług.

Jak wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 25 lipca 2002 r., który jest nadal aktualny (sygn. akt III SA 84/01, publ. Monitor Podatkowy 2003/3/44), w przypadku ogłoszenia upadłości: Podatnikiem podatku od towarów i usług pozostaje jednakże nadal upadły, a nie syndyk zarządzający majątkiem. Na skutek upadłości upadły nie traci bowiem ani osobowości prawnej, ani prawa własności majątku. Orzecznictwo to przyjmuje też, że syndyk tylko reprezentuje upadłego (zob. wyrok NSA z 2.01.1995 r., SA/Kr 198/95), działając w jego imieniu i na rachunek upadłego (zob. wyrok NSA z 6.7.1995 r., SA/Bk 214/94).

Ogłoszenie upadłości podatnika VAT nie wiąże się również, co do zasady, z obowiązkiem złożenia przez niego zgłoszenia zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu (formularz VAT-Z). Obowiązek taki nie wystąpi również po stronie organu podatkowego. Organ podatkowy w takim przypadku nie wykreśla z urzędu takiego podatnika z rejestru podatników.

Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 grudnia 1999 r. (sygn. akt I SA/Gd 1180/97, niepubl.) wskazując, że: Nie ma podstaw do wykreślenia z rejestru podatnika pozostającego w upadłości i unieważnienia nadanego temu podatnikowi numeru identyfikacyjnego dopóty, dopóki działający w jego imieniu i na jego rachunek syndyk masy upadłości dokonuje czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT.

A zatem przedsiębiorcy, w stosunku do których sąd ogłosił upadłość, pozostają podatnikami VAT. Zmiana polega na tym, że w związku z wprowadzeniem zarządu syndyka to syndyk staje się uprawniony do działania w imieniu upadłego przedsiębiorcy (w zakresie określonym przepisami prawa upadłościowego i naprawczego). Dotyczy to również reprezentowania podatnika na gruncie VAT. Z chwilą wprowadzenia zarządu syndyka staje się on podmiotem:

1) obowiązanym do wypełniania określonych przepisami VAT obowiązków upadłego przedsiębiorcy; a zatem to syndyk jest, między innymi, obowiązany do:

  - wystawiania faktur w imieniu upadłego przedsiębiorcy,

  - prowadzenia ewidencji VAT upadłego przedsiębiorcy,

  - składania deklaracji VAT za upadłego przedsiębiorcę,

  - wpłacania na rachunek urzędu skarbowego kwot podatku,

2) może w imieniu upadłego przedsiębiorcy korzystać z praw przysługujących temu przedsiębiorcy jako podatnikowi VAT, a więc, między innymi, do:

  - korzystania z prawa do odliczenia podatku naliczonego,

  - wykazywania nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do zwrotu (zob. interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 9 października 2008 r. - nr IPPP2/443-1143/08-2/AS),

  - korygowania deklaracji upadłego przedsiębiorcy, w tym - deklaracji za okresy rozliczeniowe przed ogłoszeniem upadłości; dotyczy to również korygowania deklaracji w celu odliczenia nieodliczonego podatku naliczonego na podstawie art. 86 ust. 13 ustawy o VAT.

1.1. Zgłoszenie VAT-Z składane w imieniu upadłego podatnika

Do obowiązków syndyka należy również dokonanie w imieniu upadłego zgłoszenia zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu (art. 96 ust. 6 ustawy o VAT). Zgłoszenia takiego dokonuje się na formularzu VAT-Z. W konsekwencji, jeśli w toku postępowania upadłościowego dojdzie do zaprzestania wykonywania przez podatnika czynności podlegających opodatkowaniu (np. w związku z likwidacją majątku dłużnika), syndyk obowiązany jest zgłosić ten fakt naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu dla podatnika, składając zgłoszenie VAT-Z.

Jednak należy jeszcze raz podkreślić, że samo tylko ogłoszenie upadłości nie może być automatycznie traktowane jako zaprzestanie wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu. Dopóki w toku postępowania upadłościowego wykonywane będą czynności podlegające opodatkowaniu, na upadłym jako na podatniku VAT ciążyć będzie obowiązek podatkowy w VAT. Syndyk nie powinien zatem zgłaszać zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu VAT (zob. pismo Ministerstwa Finansów z 23 marca 1994 r., nr PP1-7205-39/94/OP, publ. Biul.Skarb. 1995/4/24). Dopiero faktyczne zaprzestanie wykonywania tych czynności powinno zostać zgłoszone przez syndyka na podstawie art. 96 ust. 6 ustawy o VAT.

WAŻNE!

Dopóki w toku postępowania upadłościowego wykonywane będą czynności podlegające opodatkowaniu, syndyk nie powinien zgłaszać zaprzestania wykonywania przez upadłego czynności podlegających opodatkowaniu VAT.