Wycena rezerw na świadczenia pracownicze a zmiany stopy dyskontowej

W niniejszym artykule omówiona zostanie stopa dyskontowa (należąca do grupy założeń finansowych) i jej wpływ na wartość rezerw na świadczenia pracownicze.

Zgodnie z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości nr 19 „Świadczenia Pracownicze”:

1) stopa stosowana do dyskontowania zobowiązań z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia powinna być ustalona na podstawie występujących na dzień bilansowy rynkowych stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw. W krajach, w których brak jest rozwiniętego rynku takich obligacji (w tym w Polsce), należy zastosować występujące na dzień bilansowy rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych. Waluta i termin wykupu obligacji przedsiębiorstw i obligacji skarbowych powinny być zgodne z walutą i szacunkowym terminem realizacji zobowiązań z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia.

2) stopa dyskontowa odzwierciedla wartość pieniądza w czasie, ale nie ryzyko aktuarialne lub inwestycyjne. Ponadto stopa dyskontowa nie odzwierciedla konkretnie związanego z daną jednostką ryzyka kredytowego, jakie ponoszą wierzyciele jednostki, ani ryzyka tego, że przyszłość może się różnić od założeń aktuarialnych.

3) stopa dyskontowa odzwierciedla przewidywane rozłożenie w czasie płatności świadczenia. W praktyce jednostka często osiąga ten cel poprzez stosowanie tylko jednej średniej ważonej stopy dyskontowej, która odzwierciedla przewidywane rozłożenie w czasie i poziom płatności świadczeń oraz walutę, w jakiej będzie należało wypłacić świadczenia.

Aktualnie w Polsce, wobec słabo rozwiniętego rynku obligacji przedsiębiorstw, aktuariusze w celu dokonania kalkulacji rezerw na świadczenia pracownicze wyznaczają stopy dyskontowe na podstawie obserwacji rentowności obligacji skarbowych.

W realiach polskich ze względu na niedostępność obligacji skarbowych o odpowiednio odległym terminie wykupu, który odpowiadałby szacowanemu terminowi płatności wszystkich świadczeń, wyznaczenie rentowności obligacji skarbowych nie prowadzi bezpośrednio do odpowiedniego oszacowania stopy dyskontowej. W takich wypadkach, zgodnie z MSR 19, w celu zdyskontowania płatności o krótszym terminie wymagalności jednostka stosuje bieżące stopy rynkowe dotyczące odpowiedniego terminu wykupu, a w celu zdyskontowania płatności o dłuższym terminie wymagalności szacuje stopę dyskontową poprzez ekstrapolację bieżących stóp rynkowych wzdłuż krzywej rentowności. Jest mało prawdopodobne, aby łączna wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń była szczególnie wrażliwa na stopę dyskontową stosowaną do tej części świadczenia, która będzie podlegała zapłacie po upływie końcowego terminu wykupu dostępnych na rynku obligacji przedsiębiorstw i obligacji skarbowych.

W celu ilustracji wpływu stopy dyskontowej na wartość rezerw na świadczenia pracownicze przeprowadzona została analiza jej wrażliwości na przykładzie jednostki zatrudniającej 900 pracowników według następującej struktury wiekowej oraz liczby zatrudnionych w poszczególnych grupach wiekowych.

Dla ułatwienia procedury obliczeń, wycenione zostaną rezerwy na odprawy emerytalne przyznawane zgodnie z zasadami określonymi w art. 92¹ Kodeksu Pracy. W uproszczeniu, wzór na wysokość rezerwy na odprawę emerytalną dla pojedynczego pracownika na  dzień bilansowy d można zapisać jako:

S

R_d = O ^{. _________ .} P ^. vⁿ

S + n

gdzie:

R_d  - wartość rezerwy na dzień bilansowy d,

O   - przewidywana wartość przyszłej odprawy emerytalnej w dniu jej wypłaty,

S    - staż pracy w jednostce (w latach) na dzień bilansowy d,

n    - liczba lat do emerytury (w latach) od dnia bilansowego d,

P    - prawdopodobieństwo wypłaty odprawy emerytalnej, uwzględniające ruchy kadrowe i demograficzne,

v    - współczynnik dyskontujący.

Powyższy wzór na wysokość rezerwy na odprawy emerytalne obok założeń demograficznych (na potrzeby projekcji przyjęto wskaźnik rotacji pracowników na poziomie 2% rocznie), uwzględnia również założenia finansowe związane ze zmianą wartości pieniądza w czasie. Prognozowaną roczną stopę wzrostu wynagrodzeń uwzględniającą inflację przyjęto na poziomie 5% rocznie. Niezbędnym krokiem w kalkulacji rezerw jest ustalenie współczynnika dyskontującego, zawartego w powyższym wzorze, który uwzględnia dyskontowanie przyszłych świadczeń pracowniczych.

Z kolei do wyznaczenia wartości współczynnika, niezbędne jest założenie, na potrzeby projekcji, wartości stopy dyskontowej i  takiej, że:

          1

v = ^_______   

         1 + i

Założono wartość stopy dyskontowej na poziomie 5% rocznie oraz zbadano jest spadek i wzrost o 10% do poziomu odpowiednio 4,5% i 5,5%. Na podstawie powyższych założeń oszacowano rezerwy na odprawy emerytalne dla podanej jednostki. Wyniki kalkulacji kształtują się następująco:

Wysokość szacowanych rezerw na świadczenia pracownicze jest szczególnie wrażliwa na poziom przyjętej stopy dyskontowej. Wzrost stopy dyskontowej o 10% w rozważanym przykładzie spowodował obniżenie rezerw o ok. 14%. Z drugiej strony zaś przyjęcie stopy dyskontowej niższej o 10% spowodowało podwyższenie rezerw o ok. 17%. Dlatego też tak ważnym aspektem w wycenie rezerw na świadczenia pracownicze jest przyjęcie odpowiedniego poziomu stopy dyskontowej. Jednocześnie należy przy tym uważać, aby założenie to nie było zbyt konserwatywne, ani nieostrożne. Zmiana w czasie stopy procentowej stosowanej do dyskontowania wpływa bowiem również na wysokość kosztu odsetkowego oraz rachunku zysków i strat aktuarialnych, stąd tak istotne jest jej właściwe określenie.

Biuro Aktuarialne ATTUARIO