Uchwała SN w sprawie związania sądu żądaniem pozwu

Uchwała SN miała na celu usunięcie istniejącej od lat w orzecznictwie rozbieżności dotyczącej wykładni art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 z późn. zm., dalej: „u.k.w.h."), zgodnie z którym, w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Rozbieżności w orzecznictwie dotyczyły celu postępowania w sprawach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jeden z poglądów, potwierdzony w licznych wyrokach SN, dawał pierwszeństwo wyrażonej w art. 321 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, dalej „k.p.c.”) zasadzie dyspozycyjności, zgodnie z którą zakres wyrokowania sądu określony jest żądaniem powoda. Drugie, przeciwne stanowisko, przyznało prymat zasadzie dążenia do zapewnienia wiarygodności ksiąg wieczystych i opowiadało się za wyłączeniem powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej spod rygorów zasady dyspozycyjności.

SN opowiedział się za pierwszym poglądem, zgodnie z którym zakres wyrokowania sądu określony jest żądaniem powoda. SN podkreślił, że powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej realizuje koncepcję ochrony indywidualnego interesu uprawnionego podmiotu i traktowane jest jako szczególnego rodzaju powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa, a jego rozpoznawanie przez sąd podlega ograniczeniom przewidzianym w k.p.c. Tym samym, sąd związany jest zgłoszonym żądaniem i nie może orzec o tym, czego powód się nie domaga, tym bardziej zasądzać ponad żądanie.

SN podkreślił, że już wcześniej wyjaśnił, kto należy do grona osób legitymowanych do wniesienia powództwa z art. 10 ust. 1 u.k.w.h., stwierdzając, że może je wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. SN przyjął, że jest to szczególna postać powództwa o ustalenie i musi być odczytywana w powiązaniu z przepisami normującymi uprawnienie do składania wniosków o wpis w księgach wieczystych. W związku z powyższym, legitymacja do wniesienia powództwa nie przysługuje każdemu zainteresowanemu.

Stanowisko o ograniczonym kręgu osób legitymowanych do wytoczenia powództwa z art. 10 ust. 1 u.k.w.h., co podkreślił SN, koresponduje z poglądem o związaniu sądu, w omawianym postępowaniu, art. 321 § 1 k.p.c., tworząc spójną koncepcję ww. powództwa jako drogi zapewniającej ochronę praw podmiotowych.

Zgodnie ze stanowiskiem SN, osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może domagać się usunięcia dostrzeżonej niezgodności i doprowadzenia wpisów w księdze wieczystej do pożądanego stanu. Wówczas, jeżeli zgłoszone żądanie okaże się uzasadnione, wyrok uwzględniający powództwo stanie się podstawą zmiany wpisów w księdze wieczystej. Sąd może jednak stwierdzić, że postulowana przez powoda treść wpisu nie odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu i powództwo ulegnie oddaleniu, nawet wówczas, gdy rzeczywistemu stanowi nie będzie odpowiadał także stan jawny z księgi wieczystej.

Takie rozwiązanie chroni prawa powoda, który nie może być narażony na ryzyko, że jego inicjatywa procesowa doprowadzić może nie tylko do skutków przez niego niepostulowanych, ale nawet sprzecznych z jego interesem.

Podsumowując, powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym może wypełniać rolę środka ochrony praw podmiotowych określonego kręgu uprawnionych, z poszanowaniem podstawowych reguł rządzących procesem cywilnym, jak związanie sądu żądaniem pozwu, co stanowi sentencję omawianej uchwały SN.

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna