Dostęp fiskusa do rachunków bankowych obywateli - zmiany od 1 lipca 2022 r.

Dostęp KAS do rachunków bankowych podatników - co się zmienia od 1 lipca 2022 r.?

Przepis art. 20 ustawy z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw zmienił ustawę z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej. 

Zgodnie ze zmianą na sporządzone na piśmie żądanie Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, naczelnika urzędu celno-skarbowego lub naczelnika urzędu skarbowego - wydane w związku z wszczętym postępowaniem przygotowawczym lub czynnościami wyjaśniającymi w sprawie o przestępstwa lub wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe - bank jest obowiązany do sporządzania i przekazywania informacji nt. osoby fizycznej lub prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej lub danych pełnomocników wskazanego w żądaniu rachunku bankowego w przypadku, gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające są prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

W obecnym brzmieniu tego artykułu – który obowiązuje do 30 czerwca 2022 r. - obowiązek banku sporządzenia i przekazania informacji nt. konkretnego rachunku bankowego dotyczy osoby podejrzanej, a od 1 lipca 2022 r. zaś - osoby fizycznej. 

Znacząco poszerza to zakres nie tylko kompetencji organu, ale przede wszystkim zakres ingerencji w strefę prywatności obywateli. 

Jakkolwiek bowiem przedmiotem ochrony prawa karnego skarbowego jest interes i porządek finansowy Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, to jednak fundamentalna wydaje się ochrona życia prywatnego osoby fizycznej do czasu prowadzenia postępowania w sprawie, a nie przeciwko niej. 

Od 1 lipca 2022 r. rozszerzony zostanie także katalog podmiotów, które będą mogły żądać ujawnienia przez bank takich informacji. Obecnie może o to wystąpić szef Krajowej Administracji Skarbowej oraz naczelnik urzędu celno-skarbowego. Od 1 lipca 2022 r. uprawnienie takie otrzyma także naczelnik urzędu skarbowego. Żądania ujawnienia danych o rachunku od 1 lipca 2022 r. będą mogły dotyczyć także pełnomocników tego rachunku. 

Do 30 czerwca 2022 r. żądania te mogą być związane z postępowaniem przygotowawczym lub czynnościami wyjaśniającymi w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Od 1 lipca 2022 r. będzie to możliwe także w zakresie postępowania przygotowawczego lub czynności wyjaśniających w związku z  czynami osoby fizycznej.

W uzasadnieniu regulacji, na etapie przekazania projektu do uzgodnień, zmiany te nie zostały omówione, nie wskazano ich "ratio legis" (łac.- sensu ustawy). 

Jakie są wymogi techniki prawodawczej

Zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, podjęcie decyzji o przygotowaniu projektu ustawy poprzedza się:

1) wyznaczeniem i opisaniem stanu stosunków społecznych w dziedzinie wymagającej interwencji organów władzy publicznej oraz wskazaniem pożądanych kierunków ich zmiany;
2) analizą aktualnego stanu prawnego, z uwzględnieniem prawa Unii Europejskiej, umów międzynarodowych, którymi Rzeczpospolita Polska jest związana, w tym umów z zakresu ochrony praw człowieka, oraz prawodawstwa organizacji i organów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem; 
3) ustaleniem możliwości podjęcia środków interwencji organów władzy publicznej, alternatywnych w stosunku do uchwalenia ustawy;
4) określeniem przewidywanych skutków społecznych, gospodarczych, organizacyjnych, prawnych i finansowych każdego z rozważanych rozwiązań;
5) zasięgnięciem opinii podmiotów objętych zakresem interwencji organów władzy publicznej.

W przypadku decyzji o przygotowaniu projektu ustawy, jeżeli projekt ten nie jest opracowywany na podstawie założeń, należy w szczególności:

1) ustalić skutki dotychczasowych uregulowań prawnych obowiązujących w danej dziedzinie;
2) określić cele, jakie zamierza się osiągnąć przez uchwalenie ustawy;
3) ustalić rozwiązania prawne alternatywne, które mogą skutecznie służyć osiągnięciu założonych celów;
4) sformułować prognozy podstawowych i ubocznych skutków zamierzonych rozwiązań prawnych alternatywnych, w tym wpływu tych rozwiązań na system prawa;
5) określić skutki finansowe poszczególnych rozwiązań prawnych  alternatywnych oraz ustalić źródła ich pokrycia;
6) dokonać wyboru optymalnego w danych warunkach rozwiązania prawnego.

Powyższe zasady techniki prawodawczej nie zostały spełnione w przypadku omawianej zmiany. 

Rzecznik wielokrotnie już podejmował działania, zarówno generalne, jak i  wynikające ze skarg obywateli, w związku z wejściem w życie nowych przepisów podatkowych.  Przytoczył osiem swych wystąpień w takich sprawach, gdzie zmiany nie zostały przygotowane we właściwy sposób. Także sposób odniesienia się do licznych uwag zgłaszanych na etapie konsultacji publicznych projektu ustawy wydaje się zdawkowy i nie odnoszący się do całości problematyki podnoszonej w opiniach. 

Potwierdza to również apel Rady Przedsiębiorczości, skupiającej największe organizacje przedsiębiorców w Polsce, przedłożony Radzie Ministrów i dotyczący potrzeby pilnego przygotowania i przedłożenia do Sejmu projektu zmian legislacyjnych, które zawieszą stosowanie przepisów podatkowych Polskiego Ładu do 1 stycznia 2023 r. oraz przywrócą do tego czasu w obrocie prawnym stosowanie dotychczasowych regulacji prawa podatkowego.

RPO wystąpił do premiera o wyjaśnienia, w tym przedstawienie wyczerpującego uzasadnienia wprowadzonej zmiany.