Zasada ne bis in idem a kary administracyjne. Zakaz kumulacji postępowań i kar za te same czyny przeciwko tej samej osobie

Dwie grzywny administracyjne dla tej samej spółki za te same czyny

W dniu 4 sierpnia 2016 r. Autorità Garante della Concorrenza e del Mercato (zwana dalej „AGCM”) nałożyła na spółki Volkswagen Group Italia SpA (zwaną dalej „VWGI”) i Volkswagen Aktiengesellschaft (zwaną dalej „VWAG”) grzywnę w wysokości 5 mln EUR za nieuczciwe praktyki handlowe wobec konsumentów. Powyższe praktyki dotyczyły, z jednej strony, wprowadzania do obrotu we Włoszech od 2009 r. pojazdów z silnikiem wysokoprężnym z oprogramowaniem umożliwiającym zmianę pomiaru emisji tlenków azotu (NOx) podczas badań kontrolnych emisji zanieczyszczeń, a z drugiej strony, rozpowszechniania przekazów reklamowych podkreślających spełnianie przez te pojazdy wymogów przewidzianych w przepisach dotyczących ochrony środowiska. Spółki VWGI i VWAG zaskarżyły tę decyzję przed regionalnym sądem administracyjnym dla Lacjum (Włochy). 
W międzyczasie, prokuratura w Brunszwiku (Niemcy) nałożyła na spółkę VWAG grzywnę w wysokości 1 mld EUR z tego względu, że spółka VWAG naruszyła przepisy ustawy o wykroczeniach administracyjnych. Ustawa ta przewiduje sankcję za brak należytej staranności przy realizacji obowiązku nadzoru w ramach działalności gospodarczej przedsiębiorstw w odniesieniu do opracowywania tego oprogramowania i jego zainstalowania w 10,7 mln pojazdów, wprowadzanych do obrotu na całym świecie (z których 700 000 sprzedano we Włoszech). Niemieckie orzeczenie uprawomocniło się 13 czerwca 2018 r., ponieważ spółka VWAG zapłaciła przewidzianą w nim grzywnę i formalnie zrezygnowała z zaskarżenia tego orzeczenia. 

Autopromocja

Naruszenie zasady ne bis in idem

Spółki VWGI i VWAG powołały się na niezgodność z prawem włoskiej decyzji po dniu jej wydania, wynikającą z naruszenia zasady ne bis in idem. Zasada ta zakazuje kumulacji zarówno postępowań, jak i sankcji o charakterze karnym za te same czyny przeciwko tej samej osobie. Jest ona ustanowiona w art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Włoska rada stanu, do której wniesiono odwołanie po odrzuceniu skargi w pierwszej instancji, przedstawiła Trybunałowi pytanie, czy owa zasada ma zastosowanie w niniejszej sprawie. 

Wyrok i argumenty TSUE

W wyroku z 14 września 2023 r. TSUE udzielił odpowiedzi twierdzącej na pytanie, czy sankcje nałożone za nieuczciwe praktyki handlowe mogą być uznane za sankcje administracyjne o charakterze karnym. Trybunał wskazał, że przy ocenie karnego charakteru rozpatrywanych postępowań i sankcji istotne są trzy kryteria:

1) w odniesieniu do pierwszego kryterium, dotyczącego kwalifikacji prawnej naruszenia w prawie krajowym, Trybunał zauważył, iż stosowanie art. 50 Karty praw podstawowych nie ogranicza się tylko do postępowań i sankcji kwalifikowanych jako „karne” przez prawo krajowe, lecz obejmuje – niezależnie od takiej kwalifikacji w prawie krajowym – postępowania i sankcje, które należy uważać za mające charakter karny; 

Autopromocja

Webinar: VAT 2025

Sprawdź

2) jeśli chodzi o drugie kryterium, odnoszące się do samego charakteru naruszenia, Trybunał wyjaśnił, że wymaga ono sprawdzenia, czy rozpatrywana sankcja realizuje w szczególności cel represyjny; 

3) w odniesieniu do trzeciego kryterium, dotyczącego stopnia surowości sankcji grożącej zainteresowanemu, Trybunał przypomniał, iż jest on oceniany w zależności od górnej granicy kary przewidzianej w odpowiednich przepisach. 

W świetle tych trzech kryteriów TSUE stwierdził, iż administracyjna sankcja pieniężna nałożona na daną spółkę przez krajowy organ ochrony konsumentów za nieuczciwe praktyki handlowe, mimo że zakwalifikowana jako sankcja administracyjna w uregulowaniu krajowym, stanowi sankcję karną, jeżeli realizuje cel represyjny i jest sankcją o wysokim stopniu surowości. 

Autopromocja

Webinar: VAT 2025

Sprawdź

Stosowanie zasady ne bis in idem do postępowań i kar za nieuczciwe praktyki handlowe

Następnie Trybunał udzielił twierdzącej odpowiedzi na pytanie, czy zasada ne bis in idem stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu zezwalającemu na utrzymanie w mocy grzywny o charakterze karnym nałożonej na osobę prawną za nieuczciwe praktyki handlowe w przypadku, w którym została ona skazana za te same czyny w innym państwie członkowskim, nawet jeśli owo skazanie nastąpiło po dniu wydania decyzji nakładającej tę grzywnę, lecz wyrok skazujący uprawomocnił się przed dniem, w którym wyrok w przedmiocie środka zaskarżenia na drodze sądowej tej decyzji uzyskał powagę rzeczy osądzonej. 

Jak wyjaśnił TSUE, zasada ta znajduje zastosowanie wówczas, gdy orzeczenie w sprawie karnej uprawomocniło się, niezależnie od sposobu, w jaki orzeczenie to stało się prawomocne. Jednakże może ona mieć zastosowanie jedynie wtedy, gdy czyny, których dotyczą dwa odnośne postępowania lub dwie odnośne sankcje, są identyczne. 

Autopromocja

Kasowy PIT 2025 – webinar.
Nowe przepisy

Sprawdź

Ograniczenia zasady ne bis in idem

Trybunał Sprawiedliwości UE odpowiedział też na pytanie, w jakich warunkach mogą być uzasadnione ograniczenia w stosowaniu zasady ne bis in idem. Trybunał uznał, że ograniczenie w stosowaniu zasady ne bis in idem jest dopuszczalne, tak iż umożliwia kumulację postępowań lub sankcji w odniesieniu do tych samych czynów, w przypadku gdy są spełnione trzy warunki: 
- ta kumulacja nie powinna stanowić nadmiernego obciążenia dla danej osoby; 
- jasne i precyzyjne zasady muszą pozwalać na przewidzenie, jakie czyny i zaniechania mogą stanowić przedmiot kumulacji, 
- konieczne jest, aby rozpatrywane postępowania były prowadzone w sposób wystarczająco skoordynowany i w zbliżonym czasie. 

Źródło: Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 14 września 2023 r. w sprawie C-27/22 (Volkswagen Group Italia i Volkswagen Aktiengesellschaft).