Stracił rodzinę w wypadku i miał zapłacić zaległy podatek. WSA kontra skarbówka

• Decyzja US i skarga RPO do WSA
• Skarga kasacyjna RPO i wyrok NSA
• Wyrok NSA
• Odwołanie RPO do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej od decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego
• Kolejna skarga RPO do WSA
• Wyrok WSA w Szczecinie

• 10 lat temu 8-letni Hubert z winy pijanego kierowcy stracił rodziców i brata; dziś jest osobą z niepełnosprawnością. W 2020 r. sąd cywilny zasądził od ubezpieczyciela na jego rzecz odszkodowanie wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie
• Fiskus uznał, że odsetki mają być ujęte w rocznym rozliczeniu podatkowym i odmówił umorzenia 147 814 zł zadłużenia
• Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył tę decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a gdy ten ją utrzymał - wniósł skargę kasacyjną. Wskazał m.in., że oznacza to „opodatkowanie krzywdy ludzkiej” poprzez realne obniżenie należności zasądzonej poszkodowanemu
• 16 maja 2024 r. Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt III FSK 563/22) uwzględnił skargę RPO. Uznał, że zaskarżone rozstrzygnięcia budzą zastrzeżenia ze względu na ich obiektywną niesprawiedliwość
• AKTUALIZACJA 21.11.2024: Urząd Skarbowy umorzył postępowanie z wniosku podatnika o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego. RPO skarży tę decyzję do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej
• AKTUALIZACJA 5.03.2025: Dyrektor Izby Administracji Skarbowej 23 stycznia 2025 r. utrzymał decyzję Naczelnika Urzędu Skarbowego. Rzecznik kieruje skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, wnosząc o uchylenie obu decyzji
• AKTUALIZACJA 22.05.2025: 21 maja 2025 r. WSA w Szczecinie (sygn. akt I SA/Sz 141/25) uwzględnił skargę RPO i uchylił decyzje organów obu instancji. Orzeczenie jest nieprawomocne

W 2014 r. 8-letniemu wtedy Hubertowi pijany i będący pod wpływem narkotyków kierowca zabił oboje rodziców i brata. Hubert przeżył, ale do dziś zmaga się z poważnymi problemami zdrowotnymi i jest osobą z niepełnosprawnością.

Po latach postępowania sądowego w 2020 r. sąd cywilny zasądził od ubezpieczyciela na rzecz Huberta odszkodowanie wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Następnie okazało się jednak, że kwota odsetek otrzymanych od ubezpieczyciela w związku z nieterminową wypłatą odszkodowania powinna być ujęta jako przychód i uwzględniona w rocznym rozliczeniu podatkowym za 2020 r. Podobnie w przypadku dziadków chłopca doszło do opodatkowania odsetek od odszkodowań.

Rzecznik od lat zabiega u Ministra Finansów o podjęcie prac nad zmianą przepisów w sprawie zwolnienia z opodatkowania odsetek wypłacanych za opóźnienie, w sytuacji gdy należność główna korzysta ze zwolnienia podatkowego. Jako organ stojący na straży konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, RPO wyrażał sprzeciw wobec takiego stanu prawodawstwa, w którym osoby poszkodowane, znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej (m.in. ofiary wypadków komunikacyjnych lub ich najbliżsi), ponoszą negatywne konsekwencje podatkowe w związku z nieterminową wypłatą należności zasądzonych na ich rzecz 

Decyzja US i skarga RPO do WSA

Obecnie Hubert mieszka z dziadkami, którzy są jego opiekunami prawnymi i którzy do dziś ponoszą ogromne koszty jego leczenia. Podatnik złożył korektę zeznania podatkowego za 2020 r. (PIT-37), w której wykazał podatek do zapłaty w wysokości 147 814 zł. Zwrócił się o umorzenie tego zadłużenia.  

W 2021 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego odmówił, nie kwestionując trudnej sytuacji życiowej podatnika i doznanych traumatycznych przeżyć. Podkreślono zarazem, że ma on stałe źródła dochodów, jakimi są renty wypłacane przez PZU S.A. i Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA oraz świadczenie 500+ a także samo odszkodowanie i odsetki od niego. Wobec tego uznano, że nie wystąpiły przesłanki "ważnego interesu podatnika".

RPO złożył skargę do WSA na decyzję US. Zarzucił jej m.in. błędną wykładnię art. 67a § 1 pkt 3  Ordynacji podatkowej poprzez uznanie, że nie wystąpił ani „interes publiczny” (całkowite pominięcie okoliczności powstania zaległości podatkowej), ani „ważny interes podatnika” (brak uwzględniania całokształtu sytuacji życiowej, zdrowotnej i majątkowej skarżącego). Doprowadziło to do odmowy umorzenia zaległości, która nie da się pogodzić z zasadą sprawiedliwości społecznej, wywodzoną z art. 2 Konstytucji RP.

Według Rzecznika zwroty normatywne „ważny interes podatnika” oraz „interes publiczny” powinny być interpretowane w zdecydowanie szerszym znaczeniu niż obecnie.  Organy powinny zaś wyważać interes publiczny z interesem indywidualnym strony, z uwzględnieniem zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, a także zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika. Przy ocenie wniosku o umorzenie zaległości podatkowej organy powinny oceniać całokształt sytuacji, w jakiej znalazł się podatnik, m.in. jego aktualne uwarunkowania ekonomiczne, rodzinne zdrowotne, a także okoliczności powstania zaległości podatkowej. 

Oznacza to, że w pewnych przypadkach należy przed zasadą powszechności opodatkowania (art. 84 Konstytucji RP) dać pierwszeństwo innym konstytucyjnym zasadom, tj. zasadzie sprawiedliwości społecznej oraz zasadzie zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa , zasadzie uwzględnienia dobra rodziny, nakazującej państwu szczególną pomoc i opiekę dla rodzin niepełnych, czy wielodzietnych, znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej (art. 71 ust. 1 Konstytucji RP), zasadzie zabezpieczenia społecznego dla osób, które pozostają bez pracy i bez środków utrzymania (art. 67 ust. 2 Konstytucji RP). 

23 lutego 2022 r. WSA oddalił skargę. Według sądu opiekun prawny podatnika nie wykazał, że jego środki zostały w znacznym stopniu uszczuplone wskutek wydatków na leczenie oraz na zaspokojenie innych potrzeb. US zasadnie zaś stwierdził, że dysponuje on środkami na zapłatę zaległości. W ocenie sądu US doszedł do prawidłowego wniosku, że umorzenie zaległości  nie jest zasadne zarówno ze względu na ważny interes strony, jak i interes publiczny.

Skarga kasacyjna RPO i wyrok NSA

W skardze kasacyjnej RPO wniósł o uchylenie wyroku WSA, jak i decyzji US. Wyrokowi zarzucił naruszenie:

• przepisów prawa materialnego, o których mowa w art. 174 pkt 1 p.p.s.a., tj. art. 67a § 1 pkt 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że w sprawie nie wystąpił ani „ważny interes podatnika” (pominięcie całokształtu sytuacji życiowej, zdrowotnej i majątkowej podatnika), ani „interes publiczny” (brak uwzględnienia okoliczności dotyczących powstania zaległości podatkowej), co w konsekwencji doprowadziło do bezzasadnego oddalenia skargi  i jednoczesnego zaaprobowania stanowiska organu podatkowego co do prawidłowości odmowy umorzenia zaległości w podatku dochodowym od osób fizycznych  za 2020 r. w wysokości 147 814 zł, która to odmowa nie da pogodzić się z zasadą sprawiedliwości społecznej, wynikającą z art. 2 Konstytucji RP,
• przepisów postępowania, mających istotny wpływ na wynik sprawy, o których mowa w art. 174 pkt 2 p.p.s.a., tj. art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. poprzez brak uchylenia decyzji organu podatkowego, w sytuacji gdy naruszała ona art. 210 § 1 pkt 4 o.p. z uwagi na niepowołanie podstawy prawnej w osnowie decyzji oraz jej wskazanie na samym końcu rozstrzygnięcia, a także art. 207 § 1 o.p. poprzez używanie w uzasadnieniu decyzji osobowych form czasowników, podczas gdy z ww. przepisu wynika, że decyzję wydaje organ podatkowy, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia zasady legalizmu, a także zasady prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.

Jak wskazywał RPO, sądy administracyjne wskazują, że poza zakresem kontroli administracji publicznej nie mogą pozostawać przypadki korzystania przez organy z ich kompetencji w sposób arbitralny, nieracjonalny i pozostający w sprzeczności z podstawowymi wartościami konstytucyjnymi, wyznaczającymi granice uznania administracyjnego.

W ocenie Rzecznika opodatkowanie odsetek należnych od świadczeń korzystających ze zwolnienia podatkowego niweczy sens tego zwolnienia i prowadzi do wniosków, niedających się pogodzić z zasadą sprawiedliwości społecznej i ochrony godności człowieka (art. 2 i art. 30 Konstytucji RP). W praktyce oznacza „opodatkowanie krzywdy ludzkiej” poprzez realne obniżenie wysokości zasądzonej poszkodowanemu należności. Ponadto prowadzi do absurdalnej konkluzji, że im dłużej ubezpieczyciel pozostaje w opóźnieniu, tym więcej Skarb Państwa pobiera podatku od pokrzywdzonego.

Wyrok NSA

Zdaniem NSA zarzuty skargi kasacyjnej są uzasadnione, ocena sądu I instancji jest dowolna i oderwana od stanu faktycznego sprawy, a przedstawiona argumentacja jest nielogiczna i nie uwzględnia kryterium doświadczenia życiowego, którym należy się kierować, formułując ocenę w przedmiocie przesłanki "ważnego interesu podatnika".

WSA całkowicie pominął fakt, że istotą odsetek za opóźnienie nie jest przysporzenie, lecz rekompensata szkody związana z upływem czasu. Zarówno on, jak i organ, pominęły, że odsetki za opóźnienie zasądzone z tytułu odszkodowania (zadośćuczynienia) nie prowadzą do rzeczywistego wzbogacenia obywatela. Należy więc traktować je jako sankcję cywilnoprawną za nienależyte (opóźnione) wykonanie zobowiązania pieniężnego.

Wprawdzie instytucja umorzenia zaległości podatkowych powinna być stosowana wyjątkowo, jednakże okoliczność ta nie może prowadzić do praktycznego wyeliminowania tej instytucji, uczynienia jej martwą poprzez ogólnikowe powoływanie się tylko na określone kategorie prawne, bez dokonywania rzetelnej oceny ich występowania w konkretnej sprawie. Zdaniem NSA WSA zastosował zawężającą wykładnię przesłanki „ważnego interesu podatnika”. Oceniając sytuację materialną i życiową podatnika, organ musi wziąć pod uwagę całokształt informacji, a nie jedynie istnienie majątku w wysokości zdolnej do pokrycia zobowiązania.

Ponadto według NSA przy wykładni tej przesłanki należy uwzględnić respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, takich jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo i zaufanie obywateli do organów władzy publicznej, w tym organów stanowiących prawo. Dlatego przy ocenie przesłanki "interesu publicznego" winno być brane pod uwagę również ewentualne przyczynienie się organów państwa do powstania lub zwiększenia zadłużenia. 

Kwestię interesu publicznego oraz kwestię obowiązku zapłaty odsetek od zaległości organy powinny rozważyć szerzej. Organy powinny były zatem uwzględnić zasady konstytucyjne, w tym zasadę sprawiedliwości i zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, będących implikacją klauzuli demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP).

NSA wskazał, że konstytucyjna zasada powszechności opodatkowania może doznawać ograniczeń z uwagi na inne wartości konstytucyjnie chronione,. czego wyrazem jest zasada proporcjonalności, a także zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Wyraża się ona w nakazie stosowania, w razie wątpliwości co do rozumienia konkretnego przepisu prawa, takiej jego wykładni, która nie byłaby krzywdząca dla podatnika lub która za wszelką cenę dążyłaby do rozstrzygnięcia na korzyść Skarbu Państwa. Tymczasem zaprezentowana przez organy podatkowe wykładnia art. 67a § 1 pkt 3 o.p., naruszająca ten przepis, przedkłada fiskalny interes państwa nad interesem publicznym, nie biorąc pod uwagę ustalonych okoliczności sprawy.

Dlatego w ocenie NSA uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 67a § 1 pkt 3 o.p. poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że w sprawie nie wystąpił ani „ważny interes podatnika” (pominięcie całokształtu sytuacji życiowej, zdrowotnej i majątkowej podatnika), ani „interes publiczny” (brak uwzględnienia okoliczności dotyczących powstania zaległości podatkowej) - co w konsekwencji doprowadziło do bezzasadnego oddalenia skargi.

Według NSA w sprawie doszło również do naruszenia art. 120 o.p. zgodnie z którym organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa. Przepis ten wyraża regułę, która równocześnie jest zasadą konstytucyjną. W myśl art. 7 Konstytucji RP organy władzy publicznej działają bowiem na podstawie i w granicach prawa. 

Sposób skorzystania z uznania administracyjnego przez organ w sprawie budzi wątpliwości w kontekście realizacji skodyfikowanej w art. 124 o.p. zasady wyjaśniania (przekonywania) oraz w art. 120 o.p. zasady legalizmu, stanowiącej realizację wynikającej z normy zawartej w art. 2 Konstytucji RP - zasady państwa prawnego. Podjęte w granicach uznania rozstrzygnięcia budzą bowiem zastrzeżenia ze względu na ich obiektywną niesprawiedliwość. Wydając decyzję w ramach uznania administracyjnego, organ powinien nie tylko przestrzegać obowiązujących przepisów prawa, lecz także działać w sposób rozsądny i sprawiedliwy, urzeczywistniając zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP).

Rozpatrując sprawę ponownie, organ I instancji będzie zobowiązany uwzględnić ocenę prawną NSA. 

Odwołanie RPO do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej od decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego

Rzecznik zarzuca zaskarżonej decyzji naruszenie art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej poprzez bezpodstawne umorzenie postępowania z wniosku podatnika o udzielnie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego z uwagi na jego bezprzedmiotowość, wynikającą z tego, że doszło do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego w całości w 2 kwietnia 2024 r. wskutek zapłaty i zaliczenia nadpłaty, w sytuacji gdy taka okoliczność jak zapłata podatku dokonana po zainicjowaniu postępowania w  przedmiocie umorzenia zaległości podatkowej nie czyni tego postępowania bezprzedmiotowym i nie daje podstaw do jego umorzenia.

Zdaniem RPO zaskarżona decyzja jest błędna. Dlatego wnosi o jej uchylenie  i wydanie orzeczenia co do istoty sprawy, ewentualnie zaś – o jej zwrot do US.

W świetle art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe,  zwłaszcza wobec przedawnienia zobowiązania podatkowego, organ podatkowy wydaje decyzję o umorzeniu postępowania. Z tego przepisu wynika, że obligatoryjną przesłanką do umorzenia postępowania podatkowego jest bezprzedmiotowość postępowania. W tym zakresie organ podatkowy nie może działać w ramach tzw. uznania administracyjnego. Decyzja taka ma bowiem wszelkie znamiona tzw. decyzji związanej. Oznacza to, że jeżeli wystąpi bezprzedmiotowość, organ podatkowy musi umorzyć postępowanie podatkowe. Zapewnia to stronie gwarancje procesowe, zwłaszcza możliwość odwołania się do organu drugiej instancji oraz zaskarżenia jego decyzji do sądu administracyjnego.

Kluczowe jest ustalenie, czy Naczelnik US był uprawniony do umorzenia postępowania w sytuacji, gdy po wszczęciu postępowania doszło do zapłaty oraz zaliczenia nadpłaty na poczet zaległości podatkowej z odsetkami. RPO stoi na stanowisku, że zapłata lub przymusowe  wyegzekwowanie zaległości podatkowej nie może być postrzegane jako podstawa do decyzji o bezprzedmiotowości tzw. postępowania ulgowego. Fakt, że doszło do zapłaty lub egzekucji sprawia, że przedmiot postępowania ulgowego jedynie z faktycznego punktu widzenia przestaje istnieć, natomiast z punktu widzenia interesów ekonomicznych obywatela nadal istnieje. Obywatel jest bowiem nadal zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy, które może rzutować na jego sytuację.

Za takim kierunkiem wykładni przepisów opowiadają się sądy administracyjne. NSA uznał np., że zapłata podatku  po wszczęciu postępowania w przedmiocie umorzenia zaległości podatkowej  nie czyni tegoż postępowania bezprzedmiotowym, w związku z czym nie daje ona podstaw do jego umorzenia. Według orzecznictwa nie można mówić o bezprzedmiotowości postępowania z wniosku podatnika domagającego się umorzenia zaległości podatkowych wraz z odsetkami, gdy zaległość przestała istnieć tylko z tej przyczyny, że została wyegzekwowana od podatnika na drodze postępowania egzekucyjnego, bądź została uiszczona przez podatnika. Jednocześnie NSA stwierdził, że taki sposób rozumienia przepisów powinien odnosić się do wszelkich postępowań ulgowych.

Podobne stanowisko prezentowane jest w późniejszym orzecznictwie, które akcentuje, że zapłata podatku przez podatnika jest wykonaniem ustawowego obowiązku, a nie wyrazem chęci uiszczenia go, co ewentualnie mogłoby być rozumiane jako zamiar rezygnacji z żądania umorzenia zaległości podatkowej. Tym samym, zapłata podatku dokonana po wszczęciu postępowania w przedmiocie umorzenia zaległości podatkowej, nie czyni tego postępowania bezprzedmiotowym .

Także w orzeczeniach wydanych na gruncie postępowania administracyjnego NSA zaakcentował konieczność i celowość odróżnienia rozstrzygnięcia, w przypadku bezprzedmiotowości postępowania od rozstrzygnięcia co do zasadności żądania . Zaistnienie np. bezzasadności żądania, nie czyni tego postępowania bezprzedmiotowym w rozumieniu art. 105 § 1 kpa, lecz oznacza jedynie niezasadność żądania. W przeciwieństwie do bezprzedmiotowości postępowania, bezzasadność żądania strony musi być wykazana w decyzji załatwiającej sprawę co do jej istoty. Dlatego też umorzenie postępowania, w przypadku braku przesłanki bezprzedmiotowości postępowania, jest niezgodnym z prawem uchyleniem się organu od merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Podobne stanowisko wyrażane jest również przez sądy pierwszej instancji. WSA w Kielcach podkreślił, że przepis art. 105 § 1 kpa, przewidujący tzw. obiektywną bezprzedmiotowość postępowania administracyjnego, nie może być interpretowany rozszerzająco. Ma on zastosowanie wyłącznie w tych sytuacjach, gdy w świetle prawa materialnego i ustalonego stanu faktycznego brak jest sprawy administracyjnej mogącej być przedmiotem postępowania. Postępowanie administracyjne nie staje się natomiast bezprzedmiotowe w rozumieniu art. 105 § 1 kpa wówczas, gdy wydanie decyzji staje się zbędne z punktu widzenia organu.

Odnosząc to do sprawy podatnika, należy zwrócić uwagę na chronologię zdarzeń, które mają istotne znaczenie dla zaskarżonego rozstrzygnięcia.

2 czerwca 2021 r. opiekun prawny podatnika zwrócił się do NUS o umorzenie zaległości w PIT za 2020 r. w kwocie 147 814 zł. Dopiero po wydaniu decyzji odmownej z 13 lipca 2021 r., w której stwierdzono brak istnienia przesłanek „ważnego interesu podatnika” oraz „interesu publicznego”, 16 lipca 2021 r. doszło do zapłaty 147 814 zł. Kolejne wpłaty  2453 zł oraz 4 zł, a następnie zaliczenie  nadpłaty na poczet zaległości podatkowej oraz odsetek, miały miejsce już po wszczęciu postępowania w przedmiocie wniosku podatnika o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego.

Niestety okoliczność tę całkowicie pominął NUS, ponownie  rozpoznający sprawę po wyroku NSA z 16 maja 2024 r.  Tym samym, należy uznać, że organ dokonał błędnej wykładni oraz niewłaściwego zastosowania art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej i w konsekwencji bezzasadnie orzekł o umorzeniu postępowania z uwagi na jego bezprzedmiotowość. Z tej przyczyny zaskarżona Decyzja powinna zostać wyeliminowana z obrotu prawnego, a NUS, rozpatrując sprawę podatnika, ponownie powinien wydać orzeczenie co do istoty sprawy, uwzględniając ocenę prawną z wyroku NSA z 16 maja 2024 r. 

Kolejna skarga RPO do WSA

Zaskarżonej Decyzji DIAS Rzecznik zarzuca naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenie:

• art. 233 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej  w zw. art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej przez bezzasadne utrzymanie w mocy Decyzji NUS w Kamieniu Pomorskim umarzającej postępowanie z wniosku Podatnika o udzielnie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego z uwagi na jego bezprzedmiotowość wynikającą z tego, że doszło do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego w całości w dniu 2 kwietnia 2024 r. wskutek zapłaty i zaliczenia nadpłaty, w sytuacji gdy taka okoliczność jak zapłata podatku czy zaliczenie nadpłaty dokonane już po zainicjowaniu postępowania w przedmiocie umorzenia zaległości podatkowej (w tym wypadku na wniosek Podatnika z 2 czerwca 2021 r.), nie czyni tego postępowania bezprzedmiotowym i nie daje podstaw do jego umorzenia, w konsekwencji czego doszło do uchylenia się organu od merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy;
• art. 124 Ordynacji Podatkowej (zasada wyjaśniania / przekonywania strony), art. 121 § 1 Ordynacji Podatkowej (zasada prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych) w zw. z art. 235 Ordynacji Podatkowej przez utrzymanie w mocy decyzji umarzającej postępowanie z wniosku Podatnika o udzielnie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego z uwagi na jego bezprzedmiotowość w sytuacji, w której były podstawy do wydania rozstrzygnięcia merytorycznego na podstawie art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej, co wzbudza istotne wątpliwości w kontekście konieczności respektowania ww. zasad, a także konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, a także zasady sprawiedliwości społecznej, zawartej w art. 2 Konstytucji.

Rzecznik dostrzegł tu istotne naruszenie prawa, oddziałujące negatywnie na sferę praw i wolności obywatelskich podatnika. Decyzja DIAS narusza bowiem zasady o fundamentalnym znaczeniu dla postępowania podatkowego.

Decyzja wzbudza wątpliwości w kontekście realizacji zasady wyjaśniania (przekonywania) (art. 124 Ordynacji Podatkowej), a także zasady prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych (art. 121 § 1 Ordynacji Podatkowej).  

Według art. 124 Op organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy. Chodzi o to, aby wykazywać słuszność podejmowanych przez organ czynności. Zasada przekonywania powinna mieć zastosowanie we wszystkich fazach postępowania podatkowego. Szczególne znaczenie ma ona w ostatecznym rozstrzygnięciu, czyli w uzasadnieniu decyzji, gdy powinno dojść do ostatecznego ustalenia przesłanek jej wydania.

W myśl art. 121 § 1 Op postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych. Zasada ta niesie za sobą nie tylko treści normatywne, ale również daleko wykracza poza ramy prawne. Nieprzypadkowo ustawodawca zawarł tę regułę jako drugą w Ordynacji podatkowej, tuż po zasadzie legalizmu i praworządności. Należy sądzić, że w ten właśnie sposób chciano zwrócić uwagę na takie wartości, jak sprawiedliwość, równość podmiotów oraz poszanowanie reguł zachowań międzyludzkich.

Stanowisko DIAS wzbudza istotne wątpliwości także w świetle konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, a także zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji).

Organy podatkowe zobowiązane były na mocy art. 153 ppsa oraz art. 170 ppsa wydać orzeczenie co do istoty sprawy, uwzględniające ocenę prawną z wyroku NSA z 16 maja 2024 r. (sygn. akt III FSK 563/22), a tego nie uczyniły. Zdaniem Rzecznika, zaskarżona decyzja, a także poprzedzająca ją decyzja organu I instancji, powinny zostać wyeliminowane z obrotu prawnego.

RPO przypomina, że w tym orzeczeniu NSA wskazał, iż podjęte w granicach uznania administracyjnego rozstrzygnięcie o odmowie umorzenia zaległości podatkowej jest obiektywnie niesprawiedliwe. NSA sformułował jasne wytyczne, podkreślając, że przy wydawaniu decyzji w ramach uznania administracyjnego,  organ powinien nie tylko przestrzegać obowiązujących przepisów prawa, lecz także działać w sposób rozsądny i sprawiedliwy.

Dlatego Marcin Wiącek wnosi o uchylenie  zaskarżonej Decyzji DIAS, a także poprzedzającej ją decyzji NUS (szczegółowe uzasadnienie w załączniku).

Ponadto prosi Prezesa WSA o rozważenie rozpoznania tej sprawy poza kolejnością wpływu. Powołuje się na następujące argumenty:  

• sprawa ma wyjątkowy charakter, dotyczy bowiem udzielenia ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego wymierzonego Podatnikowi, który jako dziecko stracił w wypadku samochodowym rodzinę i przez lata domagał się zasądzenia należnego mu odszkodowania, które zostało wypłacone z odsetkami,
• profiskalne podejście organów podatkowych polegające na opodatkowaniu odsetek od zasądzonego odszkodowania w tej sprawie jest absolutnie niemożliwe do zaakceptowania społecznie i godzi w wartości i normy konstytucyjne,
• od daty zainicjowania wniosku o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego minęły już prawie 4 lata, a sprawa po raz kolejny musiała trafić do rozpoznania przez sąd administracyjny.

Wyrok WSA w Szczecinie

WSA w Szczecinie uwzględnił wniosek RPO o rozpoznanie sprawy poza kolejnością wpływu.

W ustnych motywach rozstrzygnięcia WSA zwrócił uwagę na ugruntowane w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym nie ma mowy o bezprzedmiotowości postępowania z wniosku podatnika domagającego się umorzenia zaległości podatkowej, w sytuacji kiedy zaległość przestała istnieć tylko z tej przyczyny, że została uiszczona przez podatnika.

Sąd podkreślił, że okoliczność, iż podatnik dobrowolnie uiszcza zaległość już po złożeniu wniosku o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego, nie może zamykać mu drogi do rozpoznania tego wniosku. Tym bardziej więc rozstrzygnięcia wydane przez organy wzbudziły istotne zastrzeżenia sądu.

Uchylenie przez WSA w Szczecinie obu decyzji oznacza, że sprawa powinna zostać ponownie rozpoznana z uwzględnieniem wytycznych zawartych w korzystnym dla podatnika wyroku NSA z 16 maja 2024 r. Wskazano w nim wprost, że dotychczasowy sposób skorzystania przez organ z uznania administracyjnego w tej sprawie należy uznać za obiektywnie niesprawiedliwy. V.511.119.2021