Rozliczenia podatkowe małżonków i byłych małżonków

Generalnie, zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.), małżonkowie podlegają odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych przez nich dochodów.

Niemniej jednak ustawodawca przewidział w ustawie o PIT preferencję podatkową dla małżonków, która polega na wspólnym rozliczeniu. Niewątpliwie jest to rozwiązanie korzystne, gdyż w wielu przypadkach stanowi możliwość obniżenia podatku, jaki małżonkowie musieliby zapłacić w sumie, gdyby rozliczali się oddzielnie. Tak więc rozliczenie łączne małżonków może być bardzo korzystne, co zresztą łatwo sprawdzić przed podjęciem decyzji o wspólnym opodatkowaniu.

Ponieważ wspólne (łączne) opodatkowanie dochodów osiągniętych przez małżonków jest pewnego rodzaju przywilejem podatkowym, możliwość skorzystania z niego obwarowana jest koniecznością spełnienia określonych w ustawie o PIT warunków.

Małżonkowie, którzy chcą złożyć jedno zeznanie podatkowe w rozliczeniu za 2004 r., powinni pamiętać, że:

• każdy z małżonków musi podlegać nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu,

• między małżonkami musi istnieć wspólność majątkowa,

• muszą pozostawać w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy,

• muszą podpisać wniosek o łączne opodatkowanie dochodów.

Jak już wspomniałam, zgodnie z pierwszym warunkiem wspólnego rozliczenia, małżonkowie muszą podlegać obowiązkowi podatkowemu, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o PIT.

Zgodnie z tym przepisem, osoby fizyczne, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (nieograniczony obowiązek podatkowy).

Po drugie, między małżonkami musi istnieć wspólność majątkowa. Warunek uznaje się za spełniony, jeżeli wspólność majątkowa istnieje przez cały rok podatkowy. Trzeba bowiem pamiętać, że podział majątku małżonków jest możliwy nie tylko w wyniku rozwodu, ale także jeżeli zdecydują się oni na zawarcie umowy o rozdzielności majątkowej. Umowa taka może być zawarta w dowolnym czasie trwania związku małżeńskiego.

O tym, co należy rozumieć przez pojęcie „wspólność majątkowa”, decydują przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.). Zgodnie z art. 31 tej ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (tzw. wspólność ustawowa). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków. Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W szczególności dorobek małżonków stanowią: pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, a także dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków.

Natomiast odrębny majątek każdego z małżonków stanowią:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

• przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w dwóch punktach poprzedzających,

• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

• przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonującego ten zawód (nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa),

• prawa niezbywalne,

• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość),

• wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków,

• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

• prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.

Jeżeli więc małżonkowie zawrą umowę o rozdzielności majątkowej, wówczas utracą prawo do wspólnego rozliczenia z podatku, ponieważ nie będą spełniali jednego z warunków, zgodnie z którym przez cały rok podatkowy między małżonkami musi istnieć wspólność majątkowa.

Kolejnym warunkiem, jaki muszą spełnić małżonkowie, jest pozostawanie w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy.

Do niedawna warunek ten nie budził wątpliwości. Wiadomo bowiem, że rozwód i separacja przerywają ciągłość pozostawania w związku małżeńskim i niweczą możliwość spełnienia tegoż warunku. Niektórzy mogą mieć wątpliwość, czy separacja, która trwała tylko część 2004 r., również stanowi przeszkodę do wspólnego rozliczenia z podatku. Otóż, niestety właśnie tak jest. Nawet gdyby separacja trwała miesiąc w trakcie roku podatkowego, wówczas małżonkowie i tak tracą prawo do łącznego opodatkowania swoich dochodów.

Wiemy już, że warunku pozostawania w związku małżeńskim nie dopełnią ci podatnicy, którzy się rozwiedli albo pozostają w separacji. Co jednak w przypadku, gdy jeden z małżonków zmarł w trakcie trwania roku podatkowego albo nie zdążył złożyć podpisu we wniosku o wspólne opodatkowanie dochodów?

Otóż 4 maja br. Trybunał Konstytucyjny uznał, że pozbawienie możliwości łącznego opodatkowania i w efekcie rozliczenia podatku przez wdowy i wdowców, których współmałżonkowie zmarli w trakcie roku podatkowego, jak również po zakończeniu roku, ale przed złożeniem zeznania rocznego, jest niezgodne z Konstytucją RP. Trybunał uznał bowiem, że zasada wspólnego opodatkowania małżonków nie jest wyjątkiem czy też rodzajem ulgi podatkowej. Jest natomiast realizacją konstytucyjnych przepisów z zakresu ochrony i opieki nad małżeństwem i rodziną. Trybunał wskazał również ustawodawcy na konieczność uregulowania technicznych kwestii związanych ze wspólnym rozliczaniem podatku w przypadku śmierci jednego z małżonków.

Oznacza to, że w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego małżonkowie będą mieli prawo do wspólnego rozliczenia z podatku, nawet jeśli jeden z nich umrze w trakcie roku podatkowego albo już po zakończeniu roku, ale przed 30 kwietnia, czyli przed terminem złożenia zeznania podatkowego. W jednym przypadku warunek trwania małżeństwa przez cały rok podatkowy zostałby uznany za spełniony, zaś w drugim brak podpisu drugiego małżonka we wniosku o wspólne opodatkowanie nie niweczyłby możliwości wspólnego rozliczenia.

Obecnie w Sejmie znajduje się rządowy projekt nowelizacji ustawy o PIT, w którym znalazła się propozycja dodania nowego art. 6a, zgodnie z którym wniosek o łączne opodatkowanie dochodów małżonków, między którymi istniała w roku podatkowym wspólność majątkowa, może być także złożony przez podatnika, który:

• zawarł związek małżeński przed rozpoczęciem roku podatkowego, a jego małżonek zmarł w trakcie roku podatkowego,

• pozostawał w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy, a jego małżonek zmarł po upływie roku podatkowego przed złożeniem zeznania podatkowego.

Ostatnim z warunków, od których zależy możliwość wspólnego opodatkowania dochodów przez małżonków, jest złożenie podpisów każdego z małżonków z osobna pod wnioskiem o łączne opodatkowanie we wspólnym zeznaniu rocznym PIT-36 lub PIT-37.

Oznacza to, że nawet jeżeli małżonkowie rozliczają się z podatku na jednym formularzu, ale zapomną złożyć podpisy w odpowiednich pozycjach zeznania, wówczas wspólne rozliczenie nie będzie możliwe. Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 10 ustawy o PIT małżonkowie, którzy wybiorą łączną formę opodatkowania, a wniosek o zastosowanie tej formy złożą po terminie przewidzianym dla składania zeznań rocznych, nie mają prawa do wspólnego rozliczenia. Podpisy pod wnioskiem muszą być złożone najpóźniej do 30 kwietnia, czyli do dnia, w którym upływa termin składania rocznych zeznań podatkowych.

Jeżeli choćby jeden z małżonków osiągał dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowane w formie ryczałtu albo karty podatkowej, wówczas nie ma on prawa do wspólnego rozliczenia. Potwierdza to również pismo Ministerstwa Finansów z 26 maja 2004 r. (PB2/RB-066-0241-898/04).

Przychodów (dochodów) opodatkowanych w formach zryczałtowanych nie łączy się z przychodami opodatkowanymi według zasad określonych w ustawie o PIT. Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy o PIT, do sumy dochodów małżonków, które podlegają wspólnemu opodatkowaniu, nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w tej ustawie. Od tej zasady ustawa o PIT przewiduje wyjątek. Otóż ze wspólnego opodatkowania mogą skorzystać małżonkowie, nawet jeżeli jeden z nich osiąga przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Warunkiem wspólnego rozliczenia w tym przypadku jest to, by małżonek uzyskujący przychody ze wspomnianych tytułów nie korzystał jednocześnie z opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach określonych w art. 30c ustawy o PIT (czyli 19-proc. stawką podatku) albo w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym.

Z możliwości łącznego opodatkowania dochodów mogą skorzystać jedynie ci małżonkowie, którzy pozostają w związku małżeńskim. Z takiego sposobu na obniżenie podatku nie skorzystają już te osoby, które się rozwiodły, a także ci podatnicy, którzy pozostają w separacji. Ustawodawca przewidział jednak swego rodzaju pomoc podatkową dla samotnych rodziców.

Przypomnijmy, że zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego orzeczenie separacji ma takie same skutki prawne jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Odnosi się to również do regulacji podatkowych, bowiem orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Zarówno więc w przypadku rozwiedzionych małżonków, jak i tych, w stosunku do których sąd orzekł separację, stosuje się zasadę oddzielnego rozliczenia z podatku przez każdego z małżonków.

Małżonek rozwiedziony lub będący w separacji, który wychowuje dziecko (dzieci), może jednak skorzystać z możliwości obniżenia podatku, rozliczając się wspólnie z dzieckiem.

Zgodnie z ustawą o PIT, osoby samotnie wychowujące dzieci mogą łącznie opodatkować swoje dochody.

Podatek w przypadku osób samotnie wychowujących dziecko określa się w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów takiej osoby. Do dochodów tych nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany. Z możliwości wspólnego opodatkowania dochodów z dzieckiem nie skorzystają te osoby samotnie wychowujące dzieci, które osiągają dochody opodatkowane ryczałtem, kartą podatkową albo 19-proc. stawką podatku.

Osoba samotnie wychowująca dziecko może się rozliczyć w opisany sposób, pod warunkiem że złoży podpis pod wnioskiem w sprawie wspólnego opodatkowania z dzieckiem, który znajduje się w zeznaniu rocznym.

Ustawodawca zastrzegł jednak, że z takiego preferencyjnego opodatkowania skorzystają tylko ci samotni rodzice oraz inne osoby, które samotnie wychowują:

• dzieci małoletnie,

• dzieci, bez względu na ich wiek, na które, zgodnie z odrębnymi przepisami, pobierany był zasiłek pielęgnacyjny,

• dzieci do ukończenia 25 lat uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty lub w przepisach o szkolnictwie wyższym, lub w przepisach o wyższych szkołach zawodowych, jeżeli w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku

Zgodnie z art. 7 ustawy o PIT dochody małoletnich dzieci własnych i przysposobionych, z wyjątkiem dochodów z ich pracy, stypendiów oraz dochodów z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku dolicza się do dochodu rodziców lub osób samotnie wychowujących dziecko. Dotyczy to np. renty rodzinnej otrzymywanej po zmarłym ojcu lub matce.

Jeżeli małżonkowie rozliczają się oddzielnie, wówczas dochody małoletnich dzieci dolicza się po połowie do dochodu każdego z małżonków. Tak samo dzieje się w przypadku małżonków, w stosunku do których orzeczono separację.

Przychody małżonków ze źródła określonego w art. 10 ust. 1 pkt 6 ustawy o PIT określa się proporcjonalnie do ich udziału w zysku, a następnie łączy się je z przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali podatkowej. Jeżeli brak jest innego dowodu, przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe. Oczywiście zasada ta dotyczy małżonków, między którymi istnieje wspólność majątkowa, a którzy postanowili rozliczać się z podatku oddzielnie. W tym przypadku chodzi o przychody osiągane przez małżonków z tytułu najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze. Regulacja ta odnosi się również do przychodów ze wspólnej własności, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy. Małżonkowie mogą jednak złożyć pisemne oświadczenie o opodatkowaniu całości dochodu osiągniętego z jednego z wymienionych źródeł przez jednego z nich. Oświadczenie należy złożyć właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego najpóźniej do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został otrzymany pierwszy w roku podatkowym przychód ze wspólnej własności, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy. Wybór zasady opodatkowania całości dochodu przez jednego z małżonków wyrażony w oświadczeniu obowiązuje przy zapłacie zaliczek i składaniu deklaracji za cały dany rok podatkowy oraz składaniu zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty), chyba że w wyniku rozwodu albo orzeczenia przez sąd separacji nastąpił podział majątku wspólnego małżonków i przedmiot umowy przypadł temu z małżonków, na którym nie ciążył obowiązek zapłaty zaliczek i składania deklaracji.

Małżonkowie mogą prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą. Mogą to robić razem lub osobno. Mają tym samym prawo do opodatkowania dochodów z tej działalności stawką liniową (19 proc.). Trzeba jednak pamiętać, że dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanych 19-proc. stawką podatku nie łączy się z dochodami opodatkowanymi na zasadach ogólnych oraz z zyskami kapitałowymi. Kolejną konsekwencją wyboru 19-proc. stawki jest utrata prawa do ulg i odliczeń. Małżonkowie mają tu jednak pole do popisu. Jeżeli tylko działają rozsądnie, mogą na tym zyskać, a nie stracić. Biorąc pod uwagę małżonków, którzy wspólnie prowadzą działalność gospodarczą mogą oni wybrać korzystną dla siebie opcję opodatkowania.

Największą korzyścią dla małżonków wynikającą ze wspólnego rozliczenia jest możliwość obniżenia podatku. Podatnicy mają również prawo do korzystania z tzw. ulg podatkowych. Wspólne rozliczenie jest tym bardziej korzystne, jeśli małżonkowie ponieśli wydatki uprawniające do odliczeń od podatku, szczególnie jeśli jeden z nich nie osiągnął żadnych dochodów w danym roku podatkowym albo gdy dochody te są bardzo niskie. Niestety ulg pozostało niewiele – w większości przypadków jest to kontynuacja prawa do ulg nabytych przed ich likwidacją (ulgi mieszkaniowe). Nadal podatnicy mogą skorzystać również z ulgi odsetkowej oraz remontowej.

Pamiętaj, wspólne rozliczenie opłaca się: jeżeli jeden z małżonków nie osiąga żadnych dochodów; jeżeli osiąga dochody, które w całości są wolne od podatku; gdy jeden z małżonków poniósł stratę; jeżeli dochody jednego z małżonków opodatkowane są stawką 19 proc., zaś dochody drugiego wyższą stawką.

Jak się okazuje, pozostawanie w związku małżeńskim może być korzystne ze względów podatkowych (możliwość obniżenia podatku). Może być również ryzykowne. Trzeba bowiem pamiętać, że przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. nr 137, poz. 926 z późn. zm.) przewidują, że w określonych przypadkach za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Taką osobą trzecią może być małżonek, a nawet w określonych przypadkach były współmałżonek.

Zgodnie z art. 110 Ordynacji podatkowej rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Odpowiedzialność ta ogranicza się jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego małżonkowi udziału w majątku wspólnym. Odpowiedzialność ta nie obejmuje nie pobranych należności wymienionych w art. 107 par. 2 pkt 1 Ordynacji (podatków nie pobranych oraz pobranych, a nie wpłaconych przez płatników lub inkasentów) oraz odsetek za zwłokę, a także kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.

Wspomniane zasady o odpowiedzialności współmałżonka za zaległości podatkowe stosuje się również w razie unieważnienia małżeństwa oraz separacji.

Tym bardziej za zaległości podatkowe odpowiadają małżonkowie pozostający w związku małżeńskim, którzy razem prowadzą działalność gospodarczą. Otóż członek rodziny, a więc również współmałżonek podatnika, odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.

Warto, by małżonkowie zapamiętali, że zawarcie umowy o rozdzielności majątkowej nie wyłączy odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe współmałżonka. Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej wspomniane zasady stosuje się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd oraz małżonków pozostających w separacji.

Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do wysokości uzyskanych korzyści. Ponadto nie obejmuje ona niepobranych należności wymienionych w art. 107 par. 2 pkt 1 ustawy, z wyjątkiem należności, które nie zostały pobrane od członków rodziny podatnika oraz małżonków, którzy zawarli np. umowę o rozdzielności majątkowej.

(...) Przewidziany w ustawie o PIT preferencyjny sposób opodatkowania małżonków nie znajduje zastosowania w sytuacji, gdy chociażby do jednego z małżonków w roku podatkowym miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Oznacza to, iż z możliwości wspólnego rozliczenia dochodów uzyskanych w 2003 r. nie mogą skorzystać małżonkowie, jeżeli którykolwiek z małżonków w tym roku podatkowym dla przychodów osiąganych z pozarolniczej działalności gospodarczej wybrał zryczałtowaną formę opodatkowania w postaci ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub karty podatkowej.

Nie można zgodzić się z interpretacją, iż warunkiem stosowania przepisów ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne jest faktyczne uzyskanie przychodów przez podatników. Przyjęcie założenia, iż art. 1 oraz art. 2 ust. 1 powołanej ustawy wyłącza możliwość jej stosowania wobec podatnika, który faktycznie jeszcze nie uzyskał przychodu, doprowadziłoby bowiem do sytuacji, w której taki podatnik nie mógłby np. dokonać wyboru opodatkowania w jednej z form objętych tą ustawą.

Należy zauważyć, iż począwszy od 1 stycznia 2003 r., na gruncie przepisów ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, obowiązuje zasada, w myśl której, jeżeli do dnia 20 stycznia roku podatkowego podatnik nie zgłosił likwidacji działalności gospodarczej lub nie dokonał wyboru innej formy opodatkowania, uważa się, że prowadzi nadal działalność opodatkowaną w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub karty podatkowej. Podkreślenia wymaga również fakt, że powołana ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne nie przewiduje możliwości zawieszenia działalności gospodarczej, nawet w sytuacji nieuzyskiwania przychodów z tej działalności.

(...) Tym samym osoba, która nie zlikwidowała działalności gospodarczej, uznawana jest przez przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne za osobę prowadzącą taką działalność, do której mają zastosowanie przepisy tej ustawy. Z kolei kontynuowanie w 2003 r. przez podatnika działalności gospodarczej opodatkowanej w sposób zryczałtowany wyklucza możliwość opodatkowania dochodów wspólnie z małżonkiem (...).

Organy podatkowe po kontroli firmy prowadzonej wspólnie przeze mnie i przez żonę stwierdziły, że część poniesionych w ramach firmy wydatków nie znajduje pokrycia w ujawnionych przez nas źródłach. Jak w takiej sytuacji powinniśmy rozliczyć się z podatku? Czy wyklucza to możliwość wspólnego rozliczenia?

– Zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy o PIT, wysokość przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala się na podstawie poniesionych przez podatnika w roku podatkowym wydatków i wartości zgromadzonego w tym roku mienia, jeżeli wydatki te i wartości nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym w roku podatkowym oraz w latach poprzednich, pochodzącym z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania.

W przypadku opodatkowania nieujawnionych źródeł przychodów na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy o PIT wspólne opodatkowanie małżonków nie jest możliwe. Rozliczenie takie jest bowiem możliwe tylko na wspólny wniosek złożony w zeznaniu, a więc obejmuje zobowiązania podatkowe powstające przez zaistnienie zdarzenia, z którym ustawa wiąże obowiązek podatkowy. W konsekwencji zobowiązanie podatkowe z nieujawnionych źródeł przychodu ustalone na podstawie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków.

Chcielibyśmy z żoną wyremontować mieszkanie. Zastanawiamy się jednak, czy limit odliczeń w przypadku ulgi remontowej dotyczy każdego z nas z osobna, czy też jest to tylko jeden limit przypadający na nas oboje?

TAK. Limit jest wspólny. Do 2005 r. włącznie podatek dochodowy zmniejsza się, jeżeli w roku podatkowym podatnik poniósł wydatki na własne potrzeby mieszkaniowe, przeznaczone na remont i modernizację – zajmowanego na podstawie tytułu prawnego – budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego oraz wpłaty na wyodrębniony fundusz remontowy spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty mieszkaniowej, utworzonych na podstawie odrębnych przepisów. Wysokość odliczeń od podatku dotyczy łącznie obojga małżonków, z wyjątkiem małżonków, w stosunku do których orzeczono separację. Jeżeli natomiast małżonkowie podlegają odrębnemu opodatkowaniu – odliczeń dokonuje się zgodnie z wnioskami zawartymi w zeznaniach rocznych bądź od podatku każdego z małżonków, w proporcji wskazanej we wniosku, bądź od podatku jednego z małżonków. Natomiast, jeżeli przed zawarciem związku małżeńskiego, w okresie obowiązywania ustawy, małżonkowie korzystali z odliczeń od podatku na cele mieszkaniowe o kwotę dokonanych odliczeń, zmniejsza się kwoty odliczeń obowiązujące w ramach ulgi remontowej.

Jeszcze inaczej sytuacja wygląda w przypadku małżonków, którzy korzystali z ulgi w czasie trwania związku małżeńskiego lub do momentu orzeczenia separacji, a następnie związek małżeński ustał lub została orzeczona separacja. W takich przypadkach przysługująca każdemu z małżonków kwota odliczenia podlega zmniejszeniu o kwotę odliczeń dokonanych w czasie trwania związku małżeńskiego lub do momentu orzeczenia separacji, w wysokości po 50 proc. tych odliczeń, jeżeli byli opodatkowani łącznie, a jeżeli byli opodatkowani odrębnie – w wysokości odliczenia dokonanego przez każdego z nich.

Podatnik w lutym 2003 r. zaciągnął w banku kredyt mieszkaniowy. W listopadzie 2003 r. podatnik ożenił się. Żona podatnika w ubiegłych latach (1999–2000) korzystała z ulgi na zakup nowo wybudowanego lokalu. Czy w takiej sytuacji podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia odsetek od kredytu udzielonego przez bank na zakup mieszkania?

– Stosownie do art. 26b ust. 1 ustawy o PIT od podstawy obliczenia podatku odlicza się faktycznie poniesione w roku podatkowym wydatki na spłatę odsetek od kredytu (pożyczki) udzielonego podatnikowi na finansowanie inwestycji mającej na celu zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych związanych z budową budynku mieszkalnego albo wniesieniem wkładu budowlanego lub mieszkaniowego do spółdzielni mieszkaniowej na nabycie prawa do nowo budowanego budynku mieszkalnego albo lokalu mieszkalnego w takim budynku, albo zakupem nowo wybudowanego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego w takim budynku od gminy albo od osoby, która wybudowała ten budynek w wykonywaniu działalności gospodarczej, albo nadbudową lub rozbudową budynku na cele mieszkalne lub przebudową (przystosowaniem) budynku niemieszkalnego, jego części lub pomieszczenia niemieszkalnego na cele mieszkalne, w wyniku których powstanie samodzielne mieszkanie spełniające wymagania określone w przepisach prawa budowlanego.

Zgodnie z art. 26b ust. 2 pkt 7 ustawy o PIT z prawa do odliczania od dochodu odsetek od kredytu zaciągniętego na realizację celów mieszkaniowych wyłączeni zostali podatnicy, którzy w latach wcześniejszych (sami lub ich małżonkowie, nawet przed zawarciem związku małżeńskiego) korzystali (lub korzystają na zasadzie kontynuacji) z odliczenia od dochodu (przychodu) lub podatku wydatków poniesionych na własne cele mieszkaniowe, przeznaczonych na: zakup gruntu lub odpłatne przeniesienie prawa wieczystego użytkowania gruntu pod budowę budynku mieszkalnego, budowę budynku mieszkalnego, wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni mieszkaniowej, zakup nowo wybudowanego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego w takim budynku od gminy albo od osoby, która wybudowała ten budynek w wykonywaniu działalności gospodarczej, nadbudowę lub rozbudowę budynku na cele mieszkalne, przebudowę strychu, suszarni albo przystosowanie innego pomieszczenia na cele mieszkalne oraz wykończenie lokalu mieszkalnego w nowo wybudowanym budynku mieszkalnym, do dnia zasiedlenia tego lokalu, systematyczne gromadzenie oszczędności na rachunku oszczędnościowo-kredytowym w banku prowadzącym kasę mieszkaniową, według zasad określonych w odrębnych przepisach.

W świetle powyższych przepisów z odliczenia odsetek od kredytu zaciągniętego na realizację celów mieszkaniowych wyłączeni zostali podatnicy (sami lub ich małżonkowie, nawet jeszcze sprzed małżeństwa), którzy w latach wcześniejszych korzystali (lub korzystają na zasadzie kontynuacji) z „dużej ulgi mieszkaniowej”, z ulgi z tytułu zakupu gruntu lub odpłatnego przeniesienia prawa wieczystego użytkowania gruntu pod budowę budynku mieszkalnego. W konsekwencji każde odliczenie z tytułu wydatków mieszkaniowych (z wyjątkiem ulgi na remont i modernizację) dokonane przez podatników w latach 1992–2001 powoduje utratę prawa do odliczenia odsetek od kredytu.

W przypadku gdy małżonkowie, pomiędzy którymi istnieje rozdzielność majątkowa, dokonali wydatków wskazujących na uzyskanie przychodu niemającego pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu, organ podatkowy zobowiązany jest do ścisłego określenia, w jakiej części wydatki te zostały poniesione przez każdego z małżonków z osobna – wyrok SN z 8 stycznia 2003 r. (III RN 234/01, niepublikowany).

Pogląd skarżącego, w myśl którego istnieje możliwość łącznego opodatkowania małżonków pomimo upływu terminu do złożenia zeznania rocznego za 1995 r. – mimo wyraźnej regulacji szczególnej zawartej w art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – należy uznać za pozbawiony jakiejkolwiek podstawy prawnej, tym samym za oczywiście chybiony. W przypadkach gdy ustawodawca zamierzał w odniesieniu do określonych przychodów wprowadzić wyłączenia lub ulgi, dał temu normatywny wyraz. Możliwość łącznego opodatkowania małżonków została, między innymi, uzależniona od złożenia wniosku we wspólnym zeznaniu rocznym w terminie do 30 kwietnia 1996 r., który jako termin materialnoprawny nie jest przywracalny, co z kolei oznacza, że po jego upływie podatnik traci prawo do możliwości skorzystania z ulgi. W świetle powyższych rozważań nieuzasadniony jest podniesiony przez stronę skarżącą zarzut naruszenia zasad ogólnych ustawy – Ordynacja podatkowa, ponieważ wskazany termin został określony w ustawie podatkowej – wyrok NSA z 15 listopada 2001 r. (I SA/Ka 1847/00, niepublikowany).

W przypadku opodatkowania nieujawnionych źródeł przychodów na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wspólne opodatkowanie jest wyłączone, gdyż jest ono możliwe tylko na wspólny wniosek złożony w zeznaniu, a więc obejmuje zobowiązania podatkowe powstające przez zaistnienie zdarzenia, z którym ustawa wiąże obowiązek podatkowy. W konsekwencji zobowiązanie podatkowe z nieujawnionych źródeł przychodu ustalone na podstawie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków. W toku postępowania podatkowego w związku z poniesieniem wydatków przez małżonków organ podatkowy powinien ustalić, jaki istnieje ustrój małżeński między małżonkami i z jakiego majątku małżonków – odrębnego czy też wspólnego – poniesione zostały wydatki. W wypadku ponoszenia wydatków z majątku wspólnego małżonków do ustalenia dochodu (przychodu) należy zastosować przepis art. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – wyrok NSA z 2 października 2002 r. (I SA/Ka 793/01, niepublikowany).

Dochód z nieujawnionych źródeł przychodów (art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – Dz.U. z 1993 r. nr 90, poz. 416 ze zm.), którego wysokość ustalono na podstawie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa, podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków. W wypadku ponoszenia wydatków z majątku wspólnego małżonków do ustalenia dochodu (przychodu) należy zastosować przepis art. 8 powyższej ustawy – wyrok NSA z 2 października 2002 r. (I SA/Ka 793/01, onSA 2003/3/108).