Wynagrodzenia działaczy związkowych - czy powinny być jawne?

Od pewnego czasu pojawiają się w prasie wypowiedzi przedstawicieli związków zawodowych traktujących pytanie o wysokość zarobków za naruszenie ich prywatności, a nawet za zamach na niezależność. Czy faktycznie tak jest? Czy płace funkcjonariuszy związkowych to ich prywatna sprawa?

Rozważania na ten temat warto rozpocząć od bardziej ogólnego pytania: „kto jest właścicielem majątku związków?” Najogólniej rzecz biorąc to członkowie są właścicielami funduszy związkowych. Jeżeli tak jest, to zadajmy sobie kolejne pytanie „Czy właściciele środków nie maja prawa do informacji o tym, kto i jak wydaje ich pieniądze?” Odpowiedz jest oczywista. Każdy właściciel, niezależnie od tego czy jest to członek związku czy szary obywatel ma prawo do informacji, na co wydawane są jego pieniądze.

Zgodnie z dobrymi zasadami współżycia społecznego wszędzie tam gdzie mamy do czynienia z środkami publicznymi, bardzo ważna jest ich społeczna kontrola. Dlaczego społeczeństwo powinno kontrolować sposób wydawania publicznych pieniędzy? Bo są to nasze środki i jako ich właściciele mamy prawo wiedzieć czy są wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem a historia demokracji uczy, że brak kontroli prowadzi do nadużyć i marnotrawienia środków społecznych.

Podobnie powinno być z funduszami związkowymi. Każdy szeregowy członek ma prawo wiedzieć jak wydawane są jego pieniądze. Jeżeli etat związkowy utrzymywany jest z funduszy członków to mają oni bezwzględne prawo oczekiwać, że rozliczona zostanie każda złotówka. Mają prawo oczekiwać, że pieniądze przeznaczane na koszty administracyjne będą jak najmniejsze, a koszty funkcjonowania pracowników etatowych będą szczegółowo rozliczane, a rozliczenia te będą łatwo dostępne.

Jeżeli etat związkowca jest utrzymywany ze środków publicznych (firmy sektora publicznego), to już nie tylko członkowie związku mają prawo do wiedzy o sposobie dysponowania tymi pieniędzmi. Prawo takie mają wszyscy obywatele, bo są to środki publiczne pochodzące z płaconych przez nas podatków.

Jeżeli pieniądze przeznaczone na działalność związku pochodzą z budżetu prywatnej firmy to pracownicy też mają prawo wiedzieć jak są one wydawane, bo są to pieniądze przeznaczone na działalność związaną ze sprawami pracowników.

Na tym właśnie polegają mechanizmy demokracji. Demokracja to nie tylko obdarzanie władzą, to również kontrolowanie czy władza nie nadużywa mandatu zaufania do osiągania osobistych korzyści. Demokracja to nie tylko powierzanie odpowiedzialności za sprawy ogółu, to również pilnowanie czy funkcjonariusze władzy odpowiedzialnie korzystają z powierzonych im środków załatwiając sprawy ogółu.

Na pewno nie możemy żądać czy oczekiwać, aby prywatne osoby ujawniały swoje wynagrodzenia, bo jest to ich prywatna sprawa. Na pewno nie możemy oczekiwać, aby przedsiębiorcy ujawniali nam swoje dochody, bo dysponują własnymi pieniędzmi. Jednakże wszędzie tam gdzie mamy do czynienia ze środkami publicznymi, pieniędzmi pozyskanymi ze składek członkowskich czy darowizn, osoby dysponujące tymi środkami powinny być nie tylko moralnie, ale i prawnie zobowiązane do rozliczenia każdej otrzymanej złotówki. Dotyczy to nie tylko wynagrodzeń. Dotyczy to wszystkich środków, którymi te osoby dysponują. Mamy bowiem bezwzględne prawo do dowolnego dysponowania swoją własnością. Nie mamy jednak prawa do traktowania cudzych środków jako własnych.

Takie zasady obowiązują we wszystkich demokratycznych społeczeństwach. Jawność i przejrzystość w dostępie do danych jest podstawą życia społecznego w tych krajach. Dotyczy to wszystkich wydatków publicznych i wydatków organizacji dysponujących pieniędzmi pochodzącym ze składek lub darowizn. Systemy prawne tych krajów są tak skonstruowane, aby zapewnić obywatelom, czyli właścicielom pieniędzy, maksimum informacji na temat tego, na co są one wydawane i czy wydatki te są rozsądne oraz zgodne z przeznaczeniem. Przykładem mogą być Stany Zjednoczone, Anglia czy kraje skandynawskie gdzie bez problemu można dotrzeć do danych o wynagrodzeniach działaczy central związkowych, a same związki dbają o to by członkowie mieli wgląd do tych informacji. Co istotne oprócz informacji o wysokości płac, podawane są również dane na temat dodatkowych korzyści otrzymywanych przez działaczy.

Tabela 1.  Wynagrodzenia amerykańskich działaczy związkowych w 2012 roku (w USD)

Źródło: opracowanie własne Sedlak & Sedlak na podstawie www.unionfacts.com

Tabela 2.  Wynagrodzenia angielskich działaczy związkowych w 2012 roku (w GBP)

Źródło: opracowanie własne Sedlak & Sedlak na podstawie raportów opublikowanych na stronie internetowej Trade Union Certification Officer

Jak wynika z tabeli 1 i 2 ujawnienie wysokości wynagrodzenia jest standardem bazującym na poczuciu obowiązku rozliczenia środków wobec członków. Ujawnianie wynagrodzeń nie jest również zagrożeniem wolności związkowej, bo jak uczy historia są to kraje w których związki mają silną pozycję.

W kontekście tych rozważań, warto polskich działaczy związkowych zachęcić do wdrażania zasad jawności w kontaktach ze społeczeństwem. Członków związków warto zachęcić, aby domagali się od swoich przedstawicieli danych na temat tego jak wydawane są pieniądze pochodzące z ich składek.

Warto to robić nie tylko dlatego, że właścicielom majątku związkowego należy się informacja o tym jak są wydawane ich pieniądze. Warto to robić również po to, aby nie wzbudzać niczyich wątpliwości odnośnie wiarygodności czy uczciwości działaczy. Jakie są bowiem społeczne skutki odmowy udzielenia informacji? Typową reakcja jest myśl, że jak ktoś odmawia nam informacji to znaczy, że ma coś do ukrycia. W przypadku pieniędzy są to podejrzenia, że wydaje je niezgodnie z przeznaczeniem np. na własne prywatne potrzeby. A przecież nie o to chodzi. Celem działalności związków zawodowych jest dbanie o sprawiedliwość w relacjach pracodawcy - pracownicy. Rozsądnym wydaje się więc przestrzeganie zasad jawności i sprawiedliwości w kontaktach ze społeczeństwem.