Nadgodziny (godziny nadliczbowe) - jak rozliczać. Przykłady, limity, rodzaje, rekompensaty, wynagrodzenie

• Kiedy mówimy o nadgodzinach?
• Limity pracy w nadgodzinach
• Rodzaje nadgodzin
• Rekompensata za nadgodziny
• Przykłady obliczania nadgodzin

Kiedy mówimy o nadgodzinach?

Praca, którą wykonujemy ponad obowiązującą nas normę czasu pracy, jak również praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego nas systemu i rozkładu czasu pracy, to praca w godzinach nadliczbowych. 

Pracodawca może polecić Pracownikowi pracę w godzinach nadliczbowych jedynie w razie:
1) konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2) szczególnych potrzeb pracodawcy.

Pracy w godzinach nadliczbowych nie można powierzyć:
1) pracownicy w ciąży;
2) pracownikowi młodocianemu;
3) osobie niepełnosprawnej.

Dla wyżej wymienionych osób obowiązuje bezwzględny zakaz pracy w godzinach nadliczbowych, jest jednak jeszcze grupa, która musi wyrazić zgodę na pracę w nadgodzinach. W jej skład wchodzą: rodzice dzieci w wieku do lat 8, pracownicy zatrudnieni na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia ( jeżeli dotyczy to szczególnych potrzeb pracodawcy).

Limity pracy w nadgodzinach

Praca w godzinach nadliczbowych limitowana jest w skali doby, tygodnia ( w okresie rozliczeniowym) oraz w skali roku kalendarzowego.

Maksymalna liczba godzin nadliczbowych w skali doby wynika pośrednio z przepisów o odpoczynku dobowym i zależy od systemu i rozkładu czasu pracy, w jakim jest zatrudniony konkretny pracownik. Ze względu na konieczność zagwarantowania pracownikowi 11-godzinnego odpoczynku dobowego, czas pracy wraz z pracą nadliczbową nie może przekroczyć 13 godzin na dobę. 

Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Ograniczenie to nie dotyczy jednak pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Liczba godzin nadliczbowych nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. 

W układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, jest dopuszczalne ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. Wskutek tego nie może jednak dojść do przekroczenia przeciętnej 48-godzinnej tygodniowej normy czasu pracy. 

Rodzaje nadgodzin

Nadgodziny dzielimy na nadgodziny dobowe i średniotygodniowe, w zależności od tego do jakiego przekroczenia normy czasu pracy dochodzi.

Nadgodziny dobowe powstają, kiedy czas pracy pracownika przekroczy normę dobową lub przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy ma miejsce w:
1) systemie równoważnego czasu pracy (przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin);
2) pracy przy dozorze urządzeń (przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 16 godzin);
3) pracy polegającej na pilnowaniu mienia lub ochronie osób (przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin);
4) pracy w ruchu ciągłym (przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin jednego dnia w wybranych tygodniach w maksymalnie 4 miesięcznym okresie rozliczeniowym);
5) systemie skróconego tygodnia pracy (przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin);
6) weekendowym systemie czasu pracy, czyli praca wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin).

Pracownik który przepracował 24-godzinna zmianę, ma prawo do odpoczynku równoważnego, tzn. obejmującego co najmniej 24 godziny. Jeśli w skutek nieprzewidzialnych okoliczności pracownik po całodobowej zmianie musiałby zostać w pracy dłużej powstaną nadgodziny średniotygodniowe, a nie dobowe.

Nadgodziny średniotygodniowe występują po przekroczeniu średniotygodniowej normy czasu pracy w okresie rozliczeniowym, najczęściej 40 godzin na tydzień w 1 miesięcznym okresie rozliczeniowym. Nadgodziny średniotygodniowe podsumowuje się po zakończeniu okresu rozliczeniowego, który nie zawsze pokrywa się z miesiącem kalendarzowym. Aby ustalić czy mamy do czynienia z nadgodzinami średniotygodniowymi w okresie rozliczeniowym musimy znać liczbę godzin przepracowanych przez pracownika, wymiar czasu pracy w poszczególnych miesiącach okresu rozliczeniowego oraz liczbę nadgodzin dobowych. 

Rekompensata za nadgodziny

Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia za przepracowane godziny pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości:

1) 100% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
- w nocy,
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

2) 50% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1).

Dla pracowników którzy wykonują stale pracę poza zakładem pracy wynagrodzenie za godziny nadliczbowe wraz z dodatkiem, może być zastąpione ryczałtem. Ustalony ryczałt za pracę w godzinach nadliczbowych musi stanowić wyodrębniony składnik wynagrodzenia pracownika wykazany na jego liście płac.

Praca w godzinach nadliczbowych może być także zrekompensowana pracownikowi przez udzielenie mu w zamian czasu wolnego. Udzielenie czasu wolnego zwalnia pracodawcę z obowiązku wypłaty pracownikowi 50% lub 100% dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Normalne wynagrodzenie z tytułu tej pracy nadal jest należne pracownikowi.

Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.

Kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę i święto przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego od pracy.

Przykłady obliczania nadgodzin

Karolina Woźniczka, specjalistka ds. kadr i płac – Meritoros SA

Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, 
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, 
Źródła: pip.gov.pl, gov.pl