Łacińskie paremie prawnicze - część II

Polecamy: Samochód po zmianach od 1 kwietnia 2014 - multipakiet

 

Jedną z popularnych łacińskich paremii prawniczych, którą omawiamy w niniejszej publikacji jest paremia ignorantia iuris nocet - w języku polskim: nieznajomość prawa szkodzi. Jest to jedna z podstawowych zasad prawa, z której wynika, że nie można zasłaniać się nieznajomością normy prawnej. Innymi słowy, nikt nie może usprawiedliwiać swojego postępowania tym, że nie wiedział o jego bezprawności.

Aby zasada ta mogła być praktycznie realizowana, konieczne jest, aby każdy mógł zapoznać się z obowiązującym prawem. Stąd też przykładowo, zgodnie z Konstytucją RP warunkiem wejścia w życie każdego aktu prawa powszechnie obowiązującego jest jego ogłoszenie.

Łacińskie paremie prawnicze - część I

Łacińskie paremie prawnicze - część III

Obecnie, w polskim systemie prawnym działanie zasady ignorantia iuris nocet jest najbardziej widoczne na gruncie norm prawa administracyjnego. W prawie administracyjnym istnieje wiele przepisów pozwalających na nałożenie np. kary pieniężnej w drodze decyzji administracyjnej, bez badania, czy podmiot objęty określonym obowiązkiem zdawał sobie sprawę z istnienia tego obowiązku. Przykładowo, nałożenie kary pieniężnej za zajęcie pasa drogowego bez zezwolenia jest niezależne od tego, czy osoba, która zajęła pas drogowy w ogóle wiedziała o obowiązku uzyskania zezwolenia na zajęcie pasa.

Dla stosowania zasady ignorantia iuris nocet istotne jest jednak, że w dzisiejszych czasach systemy prawne są tak rozbudowane, że trudno wyobrazić sobie, aby jakikolwiek obywatel znał wszystkie obowiązujące przepisy. Materia uregulowana prawnie jest przy tym znacznie zróżnicowana, niektóre normy dotyczą wprost życia codziennego (np. prawo konsumenckie, prawo karne dotyczące pospolitych przestępstw itp.), inne normy regulują zaś kwestie wysoce specjalistyczne lub techniczne i są skierowane do stosunkowo wąskiego kręgu adresatów (np. przepisy dotyczące produkcji leków).

Zapisz się na nasz newsletter

Z powyższych względów, zasada ignorantia iuris nocet doznaje obecnie na gruncie prawa polskiego także istotnych ograniczeń, co jest szczególnie dostrzegalne w prawie karnym.

 

 

Zgodnie z kodeksem karnym, nie popełnia bowiem przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Innymi słowy, nieświadomość bezprawności czynu zabronionego przez przepisy prawa karnego wyłącza przestępność czynu (tj. całkowicie zwalnia z odpowiedzialności karnej) tylko wtedy, jeśli nieświadomość jest usprawiedliwiona. W braku takiego usprawiedliwienia, możliwe jest jedynie nadzwyczajne złagodzenie kary. Kwestia, jakie okoliczności mogą usprawiedliwiać nieświadomość bezprawności, nie jest wprost uregulowana i wymaga każdorazowo wnikliwej oceny danej sprawy przez sąd. Przykładowo, na usprawiedliwioną nieświadomość bezprawności w przypadku czynu zabronionego wykonania robót zagrażających urządzeniom wodnym (przewidzianego w prawie wodnym) mogłaby powołać się niewykształcona osoba, która wykonała roboty budowlane w pobliżu urządzeń wodnych, jeśli np. została utwierdzona w przekonaniu, że nie ma co do tego przeciwwskazań przez urzędnika. W przypadku tego samego czynu zabronionego, nieświadomość bezprawności nie byłyby usprawiedliwiona, jeśli dopuściłby się go np. dyrektor zakładu przemysłowego, korzystający z profesjonalnego doradztwa prawnego i pomocy specjalistów - inżynierów. O usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności trudno mówić także w przypadku pospolitych czynów kryminalnych, takich jak kradzież, rozbój, zabójstwo, co do których świadomość bezprawności jest powszechna.

Podsumowując, wywodzona z prawa starożytnych Rzymian zasada, zgodnie z którą nieznajomość prawa szkodzi, ma wciąż istotne znaczenie na gruncie współczesnego prawa. Choć z uwagi na rozbudowanie współczesnych systemów prawnych doznaje ona pewnych ograniczeń, nadal stanowi ona punkt wyjścia dla oceny zachowania jednostek z punktu wiedzenia norm prawnych. W następnej publikacji przedstawimy kolejną istotną paremię łacińską: Separata esse debet possessio a prioprietate

Sankcje za nieterminowe składanie sprawozdań finansowych - od 1 stycznia 2015 r.

Zapraszamy na forum Księgowość

 

Maciej Szulikowski

radca prawny i partner zarządzający

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna