Łacińskie paremie prawnicze - część VIII

Łacińskie paremie prawnicze - część I

Łacińskie paremie prawnicze - część II

Łacińskie paremie prawnicze - część III

Łacińskie paremie prawnicze - część IV

Łacińskie paremie prawnicze - część V

Łacińskie paremie prawnicze - część VI

Łacińskie paremie prawnicze - część VII

Kolejną paremią, którą chcielibyśmy przybliżyć jest premia pacta sunt servanda. Dosłowne tłumaczenie tej paremii brzmi: umów należy dotrzymywać. Na gruncie prawnym oznacza to, że każda osoba, która w sposób skuteczny i ważny zawarła umowę, powinna tę umowę wykonać. W rezultacie przytoczona reguła realizuje postulat pewności (stabilności) obrotu. Z tego też względu jest ona uważana za jedną z podstawowych zasad prawa kontraktowego, zaraz obok reguły swobody umów, tj. zasady zgodnie z którą strony umowy mogą (z pewnymi ograniczeniami) formować łączący je stosunek prawny według własnego uznania.

Obowiązywanie reguły pacta sunt servanda i jej znaczenie nie budzą wątpliwości pomimo tego, że zasada ta nie została wyrażona wprost w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „kodeks cywilny”) regulującej podstawowe zasady prawa umów. Jako logiczną konsekwencję i swego rodzaju potwierdzenie obowiązywania ww. reguły postrzega się jednak m.in. art. 354 §1 kodeksu cywilnego. Przepis ten nakłada bowiem na dłużnika wyraźny obowiązek wykonania zobowiązania, które na siebie przyjął, zgodnie z jego treścią i określa sposób w jaki to wykonanie powinno nastąpić.  

Jak zatem wynika z powyższego, także obecne przepisy prawa podtrzymują ogólną zasadę obowiązku wykonania umów, które zostały skutecznie zawarte. Potrzeby współczesnego obrotu, charakteryzującego się ogromną dynamiką zachodzących zmian, wymagają jednak bardziej elastycznego podejścia, a w rezultacie dopuszczenia pewnych odstępstw od ścisłego stosowania reguły pacta sunt servanda.  Możliwość stosowania tego rodzaju odstępstw może przy tym wynikać już z treści samej umowy. Jak bowiem wskazano powyżej, przy zastosowaniu pewnych oczywistych ograniczeń (jak np. obowiązek pozostawania w zgodzie z prawem) strony umowy mogą ułożyć łączący je stosunek prawny wedle własnego uznania. Z tego powodu, strony umowy mogą wprowadzić pewne odstępstwa od zasady pacta sunt servanda i np. przewidzieć możliwość wcześniejszego zakończenia stosunku zobowiązaniowego, poprzez uregulowanie w umowie uprawnienia do wypowiedzenia umowy. Co więcej, obowiązujące przepisy prawa pozwalają stronom umowy na zastrzeżenie w jej treści uprawnienia do odstąpienia od umowy. Skorzystanie zaś z takiego uprawnienia co do zasady skutkuje tym, że przyjmujemy iż dana umowa w ogóle nie została zawarta.

Możliwość ingerencji w treść łączącego strony umowy stosunku zobowiązaniowego może wynikać ponadto z przepisów prawa. Na gruncie polskich regulacji wyjątek od ścisłego stosowania zasady pacta sunt servanda wprowadza art. 357¹ kodeksu cywilnego stanowiący tzw.  klauzulę rebus sic stantibus. Ww. przepis dopuszcza bowiem możliwość dokonania, na mocy orzeczenia sądu, zmiany ustalonego przez strony umowy sposobu wykonania zobowiązania, w tym zmiany wysokości świadczenia, a nawet rozwiązania umowy. Takie modyfikacje są jednak dopuszczalne jedynie w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków powstałych po zawarciu umowy, jeśli wskutek tej zmiany spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy.

Podsumowując, również przykład omówionej wyżej paremii pacta sunt servanda pokazuje, jak duże znaczenie dla współczesnych systemów prawnych mają zasady wywodzące się z prawa starożytnych Rzymian. Jak pokazują poruszone kwestie, zasada pacta sunt servanda wciąż kształtuje obowiązujące prawo umów. Zgodnie z tą regułą, obecne przepisy prawa nakazują bowiem co do zasady wykonywać skutecznie zawarte umowy i tylko na mocy stosownych uzgodnień stron bądź wskutek zaistnienia nadzwyczajnych, wyjątkowych okoliczności, dopuszczają stosowanie odstępstw od tej zasady. Dlatego znajomość paremii prawniczych i prezentowanych przez nie zasad prawnych jest cenną wiedzą nie tylko dla prawników.

Zapraszamy do dyskusji na forum

Maciej Szulikowski

radca prawny i partner zarządzający

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna