Kto sprawuje nadzór nad fundacjami i stowarzyszeniami

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na same pojęcia nadzoru i kontroli oraz istniejące między nimi różnice. Powszechnie przyjęło się, że nadzór jest pojęciem szerszym od kontroli. Obejmuje on bowiem nie tylko - jak to ma miejsce w przypadku kontroli - prawo do ustalenia stanu faktycznego, ale też prawo korygowania działalności jednostki nadzorowanej.

Kto jest uprawniony do nadzoru fundacji

O wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego decyduje sąd rejestrowy - przy czym o fakcie tym sąd zobowiązany jest zawiadomić ministra właściwego ze względu na zakres działania oraz cele fundacji oraz starostę właściwego ze względu na siedzibę fundacji - przesyłając im jednocześnie statut.

Z powyższego zapisu wynika więc, że obecnie organami nadzorczymi fundacji są: właściwy ze względu na zakres działania i cele fundacji minister oraz miejscowo właściwy starosta.

Właściwego ministra ustala się, co do zasady, na podstawie zapisów statutu fundacji. Gdy jednak statut w tym zakresie milczy, wówczas ministra powinien wskazać bezpośrednio sąd rejestrowy (wskazanie powinno znaleźć odzwierciedlenie w rejestrze).

Właściwego starostę określa się według kryterium siedziby fundacji.

Starosta będzie właściwy również w wypadkach prowadzenia działalności przez fundację na obszarze całego kraju. Z tym jednak, że w stosunku do fundacji korzystającej ze środków publicznych i prowadzącej działalność na obszarze całego kraju - w zakresie działalności prowadzonej na obszarze właściwości miejscowej samorządu powiatowego - nadzór wykonuje również starosta tego powiatu (niekoniecznie zatem starosta siedziby fundacji, lecz miejsca prowadzenia przez nią działalności - tj. w sytuacji gdy inna jest siedziba, a inne miejsce wykonywania działalności).

Dodatkowo, obok wskazanych podmiotów administracji, organem nadzoru będzie dla fundacji również - a raczej przede wszystkim - sąd rejestrowy. I tak, w myśl przepisów ustawy o fundacjach, o zgodności działania fundacji z przepisami prawa i ze statutem, a także z celem, w jakim fundacja została ustanowiona, orzeka sąd w postępowaniu nieprocesowym.

Przepisy szczególne określają również inne podmioty, które sprawują nadzór - niezależny od nadzoru państwowego. Dotyczy to fundacji utworzonych przez kościoły. W takich wypadkach zasadą jest, że organem nadzoru będzie osoba prawna będąca fundatorem lub wskazana w statucie fundacji.

Co do zasady, nadzór nad fundacją sprowadza się do sprawdzenia zgodności działalności fundacji z prawem i statutem oraz celami fundacji.

Uprawnienia organów nadzoru ograniczone są do występowania do sądu z wnioskami o zastosowanie określonego środka nadzoru oraz do wyznaczenia odpowiedniego terminu do usunięcia uchybień w działalności zarządu albo do żądania dokonania w wyznaczonym terminie zmiany zarządu. To właśnie sąd, na wniosek właściwego ministra lub starosty, orzeka o zgodności działania fundacji z przepisami prawa i statutem oraz z celem, w jakim fundacja została ustanowiona.

Właściwy minister lub starosta może wystąpić do sądu o uchylenie uchwały zarządu fundacji, pozostającej w rażącej sprzeczności z jej celem, z postanowieniami statutu fundacji lub z przepisami prawa. Organ ten może jednocześnie zwrócić się do sądu o wstrzymanie wykonania uchwały do czasu rozstrzygnięcia sprawy.

Jeżeli zaś działanie zarządu fundacji w istotny sposób narusza przepisy prawa lub postanowienia jej statutu albo jest niezgodne z jej celem, organ nadzoru może wyznaczyć odpowiedni termin do usunięcia tych uchybień w działalności zarządu albo może żądać dokonania w wyznaczonym terminie zmiany zarządu fundacji.

Po bezskutecznym upływie takiego terminu albo w razie dalszego uporczywego działania zarządu fundacji w sposób niezgodny z prawem, statutem lub celem fundacji - organ może wystąpić do sądu o zawieszenie zarządu fundacji i wyznaczenie zarządcy przymusowego. Zarządca przymusowy będzie w takim wypadku reprezentować fundację w sprawach wynikających z zarządu - w tym również w postępowaniu sądowym. Będzie on również zobowiązany wykonywać czynności potrzebne do prawidłowego działania fundacji.

Uchylenie postanowienia o ustanowieniu zarządcy sąd wyda na wniosek zarządu fundacji dopiero wówczas, gdy z okoliczności sprawy wynikać będzie, że działania stanowiące podstawę jego ustanowienia zostały zaniechane.