Kiedy możliwe jest podwyższenie kapitału zakładowego spółki bez zmiany umowy spółki

Aby z takiej możliwości skorzystać umowa spółki musi przewidywać taką możliwość, a nadto musi przewidywać maksymalną wysokość takiego podwyższenia kapitału zakładowego i termin podwyższenia.

W praktyce wielokrotnie na tym tle powstały problemy dotyczące następujących kwestii:

1) Czy dopuszczalne jest podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki także w drodze podwyższenia wartości nominalnej istniejących udziałów, a nie tylko utworzenia nowych udziałów?

2) Czy jest dopuszczalne wyłączenie w ramach tego rodzaju podwyższenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym oraz przeznaczenie takich nowych udziałów do objęcia przez podmioty trzecie, inne niż wspólnicy?

Zagadnieniem tym zajął się ostatnio Sąd Najwyższy, który w  dniu 17 stycznia 2013 roku w sprawie do sygn. III CZP 57/12 podjął uchwałę w składzie 7 sędziów, której teza brzmi:

„Podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych, z tym że nowe udziały w podwyższonym kapitale mogą być objęte jedynie przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów.”

Spółki komandytowe zapłacą CIT

Ubezpieczenie OC członków zarządu spółek kapitałowych

Zasady opodatkowania przychodu uzyskanego ze zbycia akcji

Podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki poprzez podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych udziałów

Stanowisko Sądu Najwyższego potwierdzające możliwość podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki nie tylko w drodze utworzenia nowych udziałów ale i podwyższenia nominału istniejących udziałów ocenić należy pozytywnie. Dotychczasowe trudności w tym zakresie wynikały z redakcji przepisu art. 257 § 3 KSH. Zgodnie z tym przepisem „Jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego następuję na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki, przy zachowaniu wymagań określonych w § 1, oświadczenia dotychczasowych wspólników o objęciu nowych udziałów wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności”. W przepisie tym jest zatem mowa jedynie o podwyższeniu kapitału w drodze utworzenia nowych udziałów. Co więcej, przepis ten odsyła do odpowiedniego stosowania art. 260 § 2 KSH, który reguluje podwyższenie kapitału zakładowego ze środków kapitału zapasowego lub rezerwowego, i który również mówi „nowych udziałach”.

Co istotne, Sąd najwyższy w tym zakresie odszedł od swojego wcześniejszego stanowiska. Poprzednio bowiem, w uchwale w składzie 7 sędziów z dnia 15 grudnia 2006 roku o sygn. III CZP 132/06 skład orzekający uznał, iż ze względu na wykładnię językową nie jest dopuszczalne podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych udziałów. Pogląd taki, co zrozumiałe, spotkał się z krytyką części doktryny argumentującej, że art. 257 § 3 KSH reguluje jedynie sposób objęcia udziałów i nie wyłącza art. 257 § 2 KSH, który określając sposób podwyższenia kapitału mówi zarówno o utworzeniu nowych udziałów jak i podwyższeniu wartości nominalnej dotychczasowych. Co więcej, przyjęcie rozwiązania zaprezentowanego przez SN w wyroku z 2006 roku wykluczałoby możliwość podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki w tych spółkach, w których wspólnicy mogli mieć tylko jeden udział.

Z tych względów z aprobatą odnieść się do komentowanej uchwały - nie znamy jeszcze jej uzasadnienia, jednakże można przypuszczać, iż SN m.in. wziął pod uwagę odesłanie do przepisu art. 260 § 2 KSH odpowiednio a nie wprost oraz argumenty zaprezentowane w tym zakresie przez doktrynę.

Podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki a prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników

Drugim zagadnieniem poruszonym przez omawianą uchwałę była dopuszczalność wyłączenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale jeżeli podwyższenie następowało bez zmiany umowy spółki. W odniesieniu do „zwykłego” podwyższenia (czyli takiego, które dokonuje się w drodze zmiany umowy spółki) na wyłączenie prawa pierwszeństwa pozwala wprost art. 258 § 1 KSH.

Orzecznictwo SN w tym zakresie było niejednolite. Z jednej strony w przytaczanym już wyroku III CZP 132/06 odwołano się do ścisłej interpretacji odesłania przez art. 257 § 3 do 260 § 2 KSH. W konsekwencji, powołując się również na potrzebę ochrony dotychczasowych wspólników SN przyjął, iż w takiej sytuacji nowe udziały mogą przypaść jedynie dotychczasowym wspólnikom w trybie prawa pierwszeństwa. Z drugiej strony, w wyroku z dnia 14 maja 2010 roku o sygn. II CSK 505/09 SN odwołał się do bardziej liberalnej wykładni. Skład orzekający zauważył bowiem, iż art. 258 § 1 KSH dopuszczając możliwość wyłączenia prawa pierwszeństwa wspólników nie uzależnia takiej możliwości od dokonania podwyższenia jedynie w trybie zmiany umowy spółki. SN wskazał na celowościową potrzebę wykładni omawianej regulacji, która pozwala na elastyczne podwyższanie kapitału zakładowego oraz wprowadzanie do spółki nowych podmiotów.

Opodatkowanie PCC przy przekształceniu spółki z o.o. w spółkę osobową

Zapraszamy do odwiedzenia forum Prawo gospodarcze

Pomimo tak rozbieżnych stanowisk, w komentowanej uchwale z 17 stycznia 2013 roku SN zajął stanowisko bardziej tradycyjne. Rozstrzygnięcie to nie wydaje się być całkowicie słuszne, tym bardziej jeżeli weźmie się pod uwagę wymogi praktyki obrotu gospodarczego i funkcje instytucji podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki.

Podsumowanie

Komentowany wyrok, mimo iż nie jest jeszcze znane jego uzasadnienie, wydaje się być swoistym „salomonowym” rozwiązaniem problemu wynikłego z nieprzemyślanych rozwiązań legislacyjnych. Z jednej strony SN dopuścił bowiem podwyższenie kapitału bez zmiany umowy spółki w drodze podwyższenia wartości nominalnej udziałów, z drugiej jednakże ograniczył możliwość objęcia nowych udziałów tylko do dotychczasowych wspólników. O ile pierwsza teza stanowi dobrą wiadomość dla praktyki obrotu o tyle druga oznacza niedopuszczalność wprowadzania nowych inwestorów do sp. z o.o. jako wspólników bez zmiany postanowień jej umowy. W tym zakresie dla usunięcia rozbieżności w orzecznictwie należałoby postulować zatem jak najszybszą zmianę art. 257 § 3 KSH poprzez wykreślenie zd. 2 tego przepisu i usunięcie nieracjonalnej regulacji ograniczającej możliwości pozyskiwania nowego kapitału dla spółek z o.o.

Dominik Cheda, aplikant radcowski