Jak zarządzać spółką i pozostać anonimowym? Powiernictwo udziałów

Powiernictwo udziałów – czym jest

Rozwiązaniem, które pozwoli na zachowanie anonimowości, a jednocześnie na zarządzanie spółką jest powiernictwo jej udziałów. Najprościej rzecz ujmując powiernictwo udziałów polega na zawarciu pomiędzy powierzającym (osobą, która chce w spółce pozostać anonimową) a powiernikiem (osobą, która oficjalnie pełni funkcję wspólnika, figuruje w rejestrze przedsiębiorców i jest przy tym uzależniona w podejmowaniu decyzji dotyczących spółki od powierzającego), umowy której głównym założeniem jest zlecenie przez powierzającego powiernikowi nabycia w jego imieniu udziałów w spółce z o.o., zaś na podstawie przedmiotowej umowy powiernik zobowiązany jest do wykonywania poleceń oraz instrukcji powierzającego przy zarządzaniu udziałami.

Umowa powiernictwa udziałów w spółce z o.o. nie jest umową, co do której uregulowania znajdziemy w przepisach obowiązującego prawa, jest to więc tzw. umowa nienazwana. Zgodnie zaś z orzecznictwem Sądu Najwyższego do umowy powiernictwa udziałów zastosowanie znajdują przepisy regulujące umowy zlecenia.

Rodzaje umów powiernictwa

Wyróżnia się dwa rodzaje umów powiernictwa:

1. powiernictwo fiducjarne;
2. powiernictwo upoważniające.

Powiernictwo fiducjarne charakteryzuje się tym, że podmiotem, któremu przysługuje prawo własności udziałów jest powiernik, który jest oficjalnym właścicielem udziałów, jak również wykonuje prawa związane z tymi udziałami zgodnie z wytycznymi powierzającego.

Jeśli chodzi zaś o powiernictwo upoważniające to powierzający posiada prawo własności udziałów, zaś powiernik jest upoważniony jedynie do zarządzania przedmiotowymi udziałami w swoim imieniu.

Bardzo ważne jest by umowa powiernictwa udziałami była prawidłowo skonstruowana

oraz by zabezpieczała interesy obu stron, ze szczególnym naciskiem na interesy powierzającego. Przedmiotowa umowa powinna w sposób szczegółowy określać m.in. zasady wynagradzania powiernika za świadczone przez niego usługi, sposób przekazywania instrukcji oraz wytycznych przez powierzającego, a także regulacje dotyczące związania nimi powiernika, warunki związane z przeniesieniem prawa własności do udziałów z powiernika na powierzającego, w tym w szczególności odpowiednie rozwiązania na wypadek śmierci powiernika.

Nadmienić należy, iż przeniesienie własności udziałów w spółce z o.o. nie stanowi odpłatnego zbycia praw majątkowych, a co za tym idzie u powiernika nie powstaje żaden przychód. Również wypłata dywidendy nie powoduje powstania jakiegokolwiek obowiązku podatkowego u powiernika. Przychód, a co za tym idzie obowiązek jego rozliczenia, powstaje po stronie Powierzającego. Potwierdza to m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2004 r. (sygn. akt III SA 3031/03), zgodnie z którym: Nie można przychodu ze sprzedaży powierniczej traktować jako przysporzenia zleceniobiorcy - powiernika. Za przychody podatnika z tytułu umowy zlecenia powierniczego uznać należy zatem wyłącznie prowizję (art. 13 pkt 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Natomiast kosztów powierniczego nabycia udziału oraz kosztów i przychodu z powierniczego zbycia udziału nie rozpoznaje się w rozliczeniu podatkowym u zleceniobiorcy, ale u zleceniodawcy.

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych

Odnieść się należy również do kwestii wpisu do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych. Na tle ostatnich zmian prawodawczych oraz w związku z wejściem w życie Ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (Dz.U.2021.1132 t.j. z dnia 2021.06.24) pojawia się problem co do tego, kogo należy uznać za beneficjenta rzeczywistego – powierzającego czy też powiernika.

Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 1 w/w ustawy beneficjentem rzeczywistym jest osoba fizyczna sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta, lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna, w tym:

1. w przypadku osoby prawnej innej niż spółka, której papiery wartościowe
   są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym podlegającym wymogom ujawniania informacji wynikającym z przepisów prawa Unii Europejskiej lub odpowiadających im przepisów prawa państwa trzeciego:

–     osobę fizyczną będącą udziałowcem lub akcjonariuszem, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej,

–     osobę fizyczną dysponującą więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,

–     osobę fizyczną sprawującą kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji lub które łącznie dysponują więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,

–     osobę fizyczną sprawującą kontrolę nad osobą prawną poprzez posiadanie uprawnień, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2021 r. poz. 217), lub

–     osobę fizyczną zajmującą wyższe stanowisko kierownicze w przypadku udokumentowanego braku możliwości ustalenia lub wątpliwości co do tożsamości osób fizycznych określonych w tiret pierwszym-czwartym oraz
w przypadku niestwierdzenia podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu,

2. w przypadku trustu:

– założyciela,

– powiernika,

–  nadzorcę, jeżeli został ustanowiony,

–  beneficjenta lub - w przypadku, gdy osoby fizyczne czerpiące korzyści z danego trustu nie zostały jeszcze określone - grupę osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust,

–   inną osobę sprawującą kontrolę nad trustem,

–   inną osobę fizyczną posiadającą uprawnienia lub wykonującą obowiązki równoważne z określonymi w tiret pierwszym-piątym,

3. w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, wobec której nie stwierdzono przesłanek lub okoliczności mogących wskazywać na fakt sprawowania kontroli nad nią przez inną osobę fizyczną lub osoby fizyczne, przyjmuje się, że taka osoba fizyczna jest jednocześnie beneficjentem rzeczywistym

Odnosząc się do przytoczonej powyżej treści art. 2 ust 2 Ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, na pierwszy rzut oka może się wydawać, że istnieje obowiązek zgłoszenia powierzającego do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, a więc anonimowość, o którą chodziło przecież powierzającemu, w takim wypadku jest fikcją i de facto nie istnieje. Nic bardziej mylnego, o tym czy w danych okolicznościach będzie zachodziła konieczność zgłoszenia do CRBR powierzającego zależy od… zapisów zawartych w umowie powiernictwa.

Strony umowy powierniczej posiadają dużą dowolność w kształtowaniu jej treści. Powiernictwo może być skutecznym sposobem na bycie anonimowym w spółce, jak i narzędziem do realizacji interesów bez łamania zakazu konkurencji.

Katarzyna Kulig, adwokat, Kancelaria Sterrn - Partner ECDP GROUP