Odszkodowania i kary umowne nie podlegają VAT

Spółka, leasingodawca, zwróciła się do naczelnika urzędu skarbowego z wnioskiem o interpretację. Przedstawiła następujący stan faktyczny. Jako finansujący zawiera umowy leasingu operacyjnego samochodów, które są połączone z usługami serwisowymi. Zgodnie z umową spółka, jako finansujący, może jednostronnie wypowiedzieć umowy leasingu ze skutkiem natychmiastowym w określonych sytuacjach, przykładowo gdy korzystający nie wykona należycie lub terminowo jakiegokolwiek zobowiązania wynikającego z umowy. Co więcej, w przypadku skorzystania z prawa rozwiązania umowy przysługuje jej roszczenie o zapłatę przez korzystającego określonej kwoty. W przypadku uszkodzenia leasingowanego samochodu, gdy dokonanie naprawy okaże się niemożliwe lub nieopłacalne, leasingodawcy przysługuje odpowiednia kwota. Natomiast w sytuacji szkody całkowitej, takiej jak kradzież samochodu, umowa leasingu wygasa w dniu utraty pojazdu i spółce przysługuje roszczenie pieniężne w określonej w umowie wysokości.

Spółka zwróciła się więc z pytaniem, czy kwoty należne w związku z rozwiązaniem umów leasingu operacyjnego podlegają opodatkowaniu VAT. Zdaniem spółki kwoty te stanowią odszkodowanie oraz kary umowne w rozumieniu kodeksu cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.) i nie podlegają VAT.

Organy podatkowe uznały to stanowisko za błędne i dowodziły, że kwoty otrzymywane przez skarżącą w powyższych przypadkach stanowią elementy wynagrodzenia w związku z pełnionymi świadczeniami na rzecz korzystającego, a zatem zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o VAT (Dz.U. z 2004 r. nr 54, poz. 535 ze zm.) wchodzą do podstawy opodatkowania z tytułu wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu. Ponadto dyrektor izby skarbowej uznał, że leasingobiorca, który jest zobowiązany do uiszczenia wskazanych kwot, jest dłużnikiem, którego świadczenie główne z umowy ma charakter wyłącznie świadczenia pieniężnego. A zatem dodatkowe świadczenie obciążające dłużnika jest formą dodatkowego wynagrodzenia na rzecz leasingodawcy.

Sąd po rozpoznaniu sprawy orzekł, że skarga jest zasadna. Sąd przeanalizował przepisy art. 5 ust. 1, art. 7 ust. 1 oraz art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, które określają, co należy rozumieć przez dostawę towarów i świadczenie usług, i doszedł do wniosku, że otrzymane odszkodowanie w postaci pieniądza nie może zostać uznane ani za towar, ani usługę, a zatem nie stanowi dostawy towaru ani świadczenia usług. Sąd stwierdził także w uzasadnieniu, że odszkodowanie nie zostało zdefiniowane w ustawie. Definicja taka znajduje się natomiast w kodeksie cywilnym, zgodnie z którym odszkodowanie jest zapłatą za wyrządzone szkody, poniesione przez kogoś straty. Naprawienie szkody obejmuje straty, które poniósł poszkodowany, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby nie wyrządzono szkody. Zdaniem sądu, biorąc pod uwagę definicję świadczenia usług, nie można uznać, że zapłata przez kontrahenta na rzecz strony odszkodowania stanowi wynagrodzenie za świadczoną przez nią usługę. Istotą odszkodowania nie jest bowiem płatność za świadczenie, a zatem jest to transakcja nieekwiwalentna.

Sąd wskazał również, że aby mówić o opodatkowaniu dostawy towaru czy też usługi, muszą być one odpłatne. Biorąc pod uwagę definicje odpłatności formułowane m.in. przez ETS (np. C-213/99) w przypadku kar umownych czy odszkodowań nie dochodzi do zwiększenia aktywów po stronie beneficjenta. Sąd uznał zatem, że odszkodowań i kar umownych nie można opodatkować VAT.

Co więcej, sąd podkreślił, że dyrektor izby skarbowej nie mógł dokonać ustaleń faktycznych w omawianej sprawie, ponieważ tryb interpretacji nie przewiduje takiej możliwości. To podatnik wskazuje stan faktyczny, a organy podatkowe na jego podstawie mają dokonać interpretacji.

SYGN. AKT III SA/Wa 2166/07

ŁUKASZ ZALEWSKI

OPINIE

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Dorota Stangreciak-Karpierz

Dział Prawny Auxilium Kancelaria Biegłych Rewidentów

W wyroku WSA należy zwrócić uwagę na dwie kwestie.

Po pierwsze, wskazanie przez sąd przekroczenia uprawnień organu podatkowego, który, dokonując właściwej interpretacji przepisów prawa podatkowego, opiera się na przedstawionym przez podatnika stanie faktycznym. Skoro podatnik wskazuje, że określone kwoty otrzymywane przez niego od leasingobiorcy za niedotrzymanie przez niego warunków umowy leasingu stanowią odszkodowania lub kary umowne, w zależności od zdarzenia powodującego rozwiązanie umowy, to organ podatkowy w ramach udzielania interpretacji prawa podatkowego nie może tego kwestionować. Kwalifikacji danego stanu faktycznego w zakresie prawa cywilnego, a w konsekwencji i podatkowego, organ może dokonywać w postępowaniu podatkowym, a nie w przypadku udzielenia interpretacji podatkowej, czym naruszył art. 14a par. 1 Ordynacji podatkowej.

Po drugie, przychylając się do dokonanej przez podatnika interpretacji prawa, WSA w Warszawie podzielił stanowisko, iż kary umowne oraz odszkodowania są zwolnione z VAT. O tym, czy dane świadczenie jest odszkodowaniem lub ma charakter kary umownej decyduje treść umowy cywilnoprawnej. Zasady stosowania kar umownych regulują przepisy kodeksu cywilnego. Z art. 483 par. 1 k.c. wynika, że w umowie można zastrzec, iż naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę kary umownej. Przy czym w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości, bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 k.c.). Zatem kara umowna jest formą odszkodowania (zadośćuczynienia) za powstałą u wierzyciela szkodę.

Komentowane orzeczenie WSA jednoznacznie podziela stanowisko podatnika, iż kara umowna, mająca charakter odszkodowawczy, jest zwolniona z VAT, gdyż nie stanowi zapłaty za towar, a stanowi rekompensatę za poniesione ewentualne koszty, a nie mieści się w katalogu czynności, podlegających opodatkowaniu VAT, wymienionych w art. 5 ust. 1 ustawy.

Wskazane orzeczenia mają duże znaczenie praktyczne. Ponieważ kara umowna nie podlega opodatkowaniu, nie należy wystawiać faktury VAT, a dla dokumentowania kary umownej można wystawić notę księgową.