Obowiązek podatkowy i powstanie zobowiązania podatkowego

Polski ustawodawca, zróżnicował jednak terminy „obowiązek podatkowy” i „zobowiązanie podatkowe”. Pierwszemu z terminów dedykując art. 4, a drugiemu art. 5 Ordynacji Podatkowej. Chcielibyśmy więc, w paru słowach rozwinąć zagadki prawnych niuansów i opisując powstanie zobowiązania podatkowego, wytłumaczyć również co różni je od obowiązku podatkowego.

Autopromocja

1. Obowiązek podatkowy a zobowiązanie podatkowe

Obowiązek podatkowy i zobowiązanie podatkowe są podstawowymi pojęciami prawa podatkowego.

Autopromocja

Nowelizacja VAT 2025.
Praktyczny webinar INFORAKADEMII

Sprawdź

W wyroku NSA z 22 listopada 200 roku ( SA/Sz 1305/99), podkreślono, że pojęcie „obowiązek podatkowy” i „zobowiązanie podatkowe”, zdefiniowane w art.  4 i 5 Ordynacji Podatkowej, odnoszą się do wszystkich przepisów szeroko rozumianego prawa podatkowego.

Podstawową różnicą między obowiązkiem a zobowiązaniem podatkowym jest nieskonkretyzowany charakter obowiązku podatkowego. Sytuacja w której na danym podmiocie ciąży powinność świadczenia pieniężnego, nie jest równoznaczna z tym, że podmiot ten będzie zobligowany do uiszczenia tego świadczenia. Nie zawsze bowiem obowiązek podatkowy może przekształcić się w zobowiązanie podatkowe ( wyłączenie takiej możliwości następuje w przypadku np. zastosowania ulg podatkowych, czy przedawnienia). Jednak samo istnienie obowiązku podatkowego nakłada na podmiot nim obciążony m.in. obowiązek składania deklaracji lub informacji podatkowych, czy też prowadzenia ksiąg podatkowych.

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Kiedy ustają przyczyny uchybienia terminowi podatkowemu

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

2. Powstanie zobowiązania podatkowego

Zawsze, warunkiem koniecznym powstania zobowiązania podatkowego jest istnienie obciążającego konkretny podmiot obowiązku podatkowego. Zobowiązanie podatkowe to forma konkretyzacji zindywidualizowanego obowiązku podatkowego i może powstać wyłącznie wtedy, gdy wcześniej bądź równocześnie powstał obowiązek podatkowy danego podmiotu (wyrok składu 7 sędziów NSA, FSA 2/02, 7 kwietnia 2003). Dodatkowo, podkreślić należy, że w art. 5 Ordynacji Podatkowej, przesądzono, że owa konkretyzacja musi opierać się na regulacjach zawartych w ustawach podatkowych i aktach do nich wykonawczych.

Konkretyzacja powinności podatnika

Konkretyzacja powinności podatnika, powinna mieć miejsce co do trzech aspektów:

- wysokości świadczenia

Która może wynikać wprost z przepisów prawa lub być ustalana w procesie przeliczenia odpowiednich danych przez samego podatnika lub odpowiedni organ podatkowy.

- terminu płatności

Który jest określony z mocy prawa ( poprzez wskazanie w ustawie podatkowej zdarzenia z którym ustawodawca wiąże powstanie takiego obowiązku, lub określnie terminu wprost w ustawie), lub poprzez doręczenie decyzji organu podatkowego ustalającego wysokość zobowiązania ( termin na uiszczenie zobowiązania wynosi 14 dni od doręczenia decyzji).

- miejsca spełnienia świadczenia

Zależne od właściwości organów podatkowych

Powstanie zobowiązania podatkowego zależy jedynie od okoliczności , które je wywołują. Jest ono niezależne od woli podatnika i jego deklaracji. Kluczowym dla ustalenia zobowiązania podatkowego jest obiektywna czynność podlegająca opodatkowaniu.

Jakie dowody można przedstawić w postępowaniu podatkowym

Relacja czasowa między powstaniem obowiązku podatkowego i zobowiązania podatkowego w literaturze przedmiotu jest różnicowana w zależności od charakteru stanu faktycznego podatku:

- podatek o otwartym stanie faktycznym

Podatki o otwartym stanie faktycznym to, te w których określony stan faktyczny, z którym ustawa łączy skutek w postaci powstania obowiązku podatkowego, rozpoczął się w danym czasie, a po określonym terminie następuje ustalenie na jego podstawie zobowiązania podatkowego (co oznacza powstanie roszczenia podatkowego).

- podatek o zamkniętym stanie faktycznym

 „W podatkach o tzw. zamkniętym stanie faktycznym obowiązek podatkowy i zobowiązanie podatkowe powstają równocześnie. W przypadku podatków o zamkniętym stanie faktycznym mówi się o tzw. prawdziwym działaniu prawa podatkowego wstecz, oznaczającym zmianę sytuacji prawnej dla czasu przyszłego”. ( Wyrok NSA IIISA2017/01)

Zobowiązanie podatkowe w praktyce staje się obowiązkiem zapłacenia przez konkretnego podatnika określonego świadczenia na rzecz państwa. „Ujęcie w definicji pojęcia zobowiązanie podatkowe, kwestii majątkowej- zapłaty podatku na rzecz Skarbu Państwa- eksponuje fakt, że środki pieniężne zapłacone przez podatnika stają się majątkiem Skarbu Państwa” ( źródło: Komentarz..). Konsekwentnie, zobowiązania podatkowego w świetle definicji zawartej w art. 5 Ordynacji Podatkowej, nie stanowi zobowiązanie do zapłacenia świadczenia pieniężnego na rzecz innej niż Skarb Państwa państwowej osoby prawnej, lub też innej niż enumeratywnie w przepisie wymienionych (województwo, powiat, gmina) samorządowych osób prawnych.

Autor: Aleksandra Miziołek

Źródło: Ordynacja Podatkowa. Komentarz. Wydanie 8; Stefan Babiarz, Boguslaw Dauter, Bogusław Gruszczyński, Roman Hauser, Andrzej Kabat, Małgorzata Niezgódka-Medek.

Podyskutuj o tym na naszym FORUM