Ujmowanie aktywów trwałych Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej wymaga znajomości podstawowych zasad określonych w tych standardach. Wiedza ta pozwoli między innymi prawidłowo sklasyfikować, wycenić, zaprezentować w bilansie i ująć informacje dotyczące aktywów trwałych przeznaczonych do sprzedaży oraz ich amortyzację.
SPIS TREŚCI
MSSF nr 5
Stosowanie Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) nr 5 Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży oraz działalność zaniechana obowiązuje od początku 2005 roku. Jego przepisy odnoszą się do klasyfikacji, wyceny, prezentacji w bilansie i ujmowania informacji dotyczących aktywów trwałych przeznaczonych do sprzedaży oraz do problemu ujmowania w rachunku zysków i strat działalności zaniechanej.
CO NIE JEST REGULOWANE MSSF NR 5
Regulacje MSSF nr 5 nie odnoszą się do poniżej wymienionych aktywów zarówno dla pojedynczego ich składnika, jak i elementu grupy do zbycia:
• aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego, do których stosuje się MSR nr 12 Podatek dochodowy,
• aktywa wynikające ze świadczeń pracowniczych, do których stosuje się MSR nr 19 Świadczenia pracownicze,
• aktywa finansowe wchodzące w zakres standardu MSR nr 39 Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena,
• aktywa trwałe, do których stosowany jest model wartości godziwej przedstawiony w MSR nr 40 Nieruchomości inwestycyjne,
• aktywa trwałe, które są wyceniane w wartości godziwej pomniejszonej o oszacowane koszty związane ze sprzedażą zgodnie z MSR nr 41 Rolnictwo,
• prawa umowne wynikające z umów ubezpieczeniowych zdefiniowanych w MSSF nr 4 Umowy ubezpieczeniowe.
Aktywa przeznaczone do sprzedaży
Jednostka powinna zaklasyfikować składnik aktywów trwałych (lub grupę do zbycia) jako przeznaczony do sprzedaży, jeśli jego wartość bilansowa zostanie odzyskana przede wszystkim w drodze transakcji sprzedaży, a nie poprzez jego dalsze wykorzystanie.
Sytuacja taka ma miejsce, gdy składnik aktywów (lub grupa do zbycia) jest dostępny do natychmiastowej sprzedaży w jego bieżącym stanie z uwzględnieniem jedynie normalnych i zwyczajowo przyjętych warunków dla sprzedaży tego typu aktywów (lub grup do zbycia) oraz jego sprzedaż jest wysoce prawdopodobna.
Ponadto składnik aktywów (lub grupa do zbycia) musi być aktywnie oferowany na sprzedaż po cenie, która jest racjonalna w odniesieniu do jego bieżącej wartości godziwej. Dodatkowo należy oczekiwać, że sprzedaż zostanie ujęta jako sprzedaż zakończona w czasie jednego roku od dnia klasyfikacji, a działania potrzebne do zakończenia planu wskazują, że jest mało prawdopodobne, iż zostaną poczynione znaczące zmiany w planie albo że plan nie zostanie wypełniony. Wydłużenie okresu wymaganego na zakończenie sprzedaży – czyli powyżej 12 miesięcy – nie wyklucza klasyfikacji składnika aktywów (lub grupy do zbycia) jako przeznaczonego do sprzedaży, jeśli opóźnienie zostało spowodowane przez zdarzenia lub okoliczności znajdujące się poza kontrolą jednostki. Opis kryteriów związanych z faktem przedłużania się sprzedaży można znaleźć w załączniku B do MSSF nr 5.
Prezentacja aktywów
W celu umożliwienia inwestorom oceny majątkowej jednostki, standard wymaga osobnej prezentacji aktywów trwałych zaklasyfikowanych jako przeznaczone do sprzedaży. W związku z tym, jednostka powinna w bilansie za dany okres wyodrębnić w aktywach osobną kategorię, która będzie się odnosić do tych pozycji. W przypadku gdy jednostka przewiduje sprzedaż grupy do zbycia, w skład której wchodzą zobowiązania, to powinny one również zostać wyodrębnione w zobowiązaniach podmiotu. Analogicznie wygląda sytuacja z kapitałami własnymi. Ponadto zasada wyodrębnienia grup aktywów przeznaczonych do sprzedaży (np. podmiot zależny) obowiązuje także w sprawozdaniu skonsolidowanym.
Zasady wyceny
Jednostka powinna wyceniać składnik aktywów trwałych (lub grupę do zbycia) zaklasyfikowany jako przeznaczony do sprzedaży w kwocie niższej z dwóch kwot, a mianowicie:
• wartości bilansowej lub
• wartości godziwej pomniejszonej o koszty zbycia (sprzedaży).
Jeżeli wartość bilansowa na moment klasyfikacji przewyższa wartość godziwą pomniejszoną o koszty zbycia (sprzedaży), jednostka ujmuje odpis z tytułu utraty wartości, doprowadzając wartość bilansową do wartości godziwej pomniejszonej o koszty zbycia (sprzedaży). Jeżeli jednostka przeprowadza klasyfikację aktywów na poziomie grupy do zbycia, odpis związany z przeszacowaniem wartości bilansowej do jej wartości godziwej pomniejszonej o koszty zbycia powinien zostać przypisany do aktywów wchodzących w skład grupy do zbycia. Przypisując odpis na poziomie grupy aktywów, należy się kierować zasadami wskazanymi w MSR nr 36 dla odpisu z tytułu utraty wartości – czyli odpis, w pierwszej kolejności powinien pomniejszyć wartość firmy (jeżeli taka istnieje), a następnie być przypisany do aktywów trwałych proporcjonalnie do ich wartości bilansowych.
Od momentu klasyfikacji danego składnika aktywów trwałych jako przeznaczonych do sprzedaży jednostka zaprzestaje jego amortyzacji. Koszty z tytułu odsetek oraz inne koszty przypisane do zobowiązań grupy do zbycia, zaklasyfikowanej jako przeznaczona do sprzedaży, powinny być nadal ujmowane.
Działalność zaniechana
Następnym zagadnieniem regulowanym przez MSSF nr 5 jest działalność zaniechana.
Standard wymaga, aby jednostka prezentowała wyniki swojej działalności zaniechanej oddzielnie od działalności kontynuowanej. W rachunku zysków i strat jednostka powinna wykazać pojedynczą kwotę odnoszącą się do działalności zaniechanej. Kwota ta obejmuje zysk lub straty netto (po uwzględnieniu obciążeń podatkowych) działalności zaniechanej, oraz ewentualny zysk lub stratę, związane z przeszacowaniem grupy do zbycia (stanowiącej działalność zaniechaną) do wartości godziwej pomniejszonej o koszty zbycia. Pojedyncza kwota powinna zostać rozbita na budujące ją elementy w samym rachunku zysków i strat lub informacji dodatkowej.
NA CZYM POLEGA DZIAŁALNOŚĆ ZANIECHANA
Działalnością zaniechaną określa się taką część jednostki gospodarczej, która została zbyta lub jest zakwalifikowana jako przeznaczona do sprzedaży oraz:
• stanowi odrębną, ważną dziedzinę działalności lub geograficzny obszar działalności,
• jest częścią pojedynczego, skoordynowanego planu zbycia odrębnej, ważnej dziedziny działalności lub geograficznego obszaru działalności, lub
• jest jednostką zależną nabytą (przejętą) wyłącznie z zamiarem jej odsprzedaży.
MSR nr 16
Międzynarodowy Standard Rachunkowości (MSR) nr 16 Rzeczowe aktywa trwałe, należy stosować do księgowania rzeczowych aktywów trwałych, chyba że inny standard nakłada wymóg lub zezwala na zastosowanie innego podejścia księgowego. Standard stosuje się również do aktywów będących w trakcie budowy lub dostosowywania (np. nieruchomości inwestycyjnych, poddawanych renowacji lub przebudowie) do potrzeb przyszłego użytkowania w charakterze nieruchomości inwestycyjnych, które jeszcze nie spełniają definicji 'nieruchomości inwestycyjnych' zawartej w MSR nr 40 Nieruchomości inwestycyjne, a także w przypadku gdy jednostka używa dla wyceny nieruchomości inwestycyjnych zgodnie z MSR nr 40 modelu opartego na cenie nabycia lub koszcie wytworzenia.
NIESTOSOWANIE MSR NR 16
Przepisów MSR nr 16 nie stosuje się do:
• rzeczowych aktywów trwałych zaklasyfikowanych jako przeznaczone do sprzedaży zgodnie z MSFF nr 5 Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży oraz działalność zaniechana,
• aktywów biologicznych związanych z działalnością rolniczą, do których stosuje się MSR nr 41 Rolnictwo,
• praw do zasobów mineralnych, pokładów zasobów mineralnych, takich jak ropa naftowa, gaz ziemny i podobne nieodnawialne zasoby naturalne.
Standard ten dotyczy natomiast rzeczowych aktywów trwałych wykorzystywanych do wytworzenia lub utrzymywania aktywów, o których mowa w punkcie drugim i trzecim.
Ujęcie początkowe aktywów
Rzeczowe aktywa trwałe, które kwalifikują się do ujęcia jako składnik aktywów, początkowo wycenia się według ceny nabycia lub kosztu wytworzenia. Jak to zrobić, opisujemy poniżej.
Jako składnik aktywów ujmuje się taki rzeczowy majątek trwały, który spełnia łącznie następujące warunki:
• istnieje prawdopodobieństwo, że jednostka uzyska przyszłe korzyści ekonomiczne związane ze składnikiem aktywów, oraz
• cenę nabycia lub koszt wytworzenia składnika aktywów przez jednostkę można wycenić w wiarygodny sposób.
Do wykazania jako rzeczowe aktywa trwałe kwalifikują się także istotne części zamienne oraz awaryjne wyposażenie, a także części zamienne oraz wyposażenie związane z serwisem, które mogą być wykorzystane jedynie dla poszczególnych pozycji rzeczowych aktywów trwałych – jeżeli jednostka oczekuje, iż będą one wykorzystywane przez czas dłuższy niż jeden okres (jeden okres w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości definiowany jest zasadniczo jako 12 kolejnych miesięcy).
Początkowe ujęcie środka trwałego odbywa się w cenie nabycia lub koszcie wytworzenia. Zaznaczyć tu trzeba, że cena nabycia lub koszt wytworzenia jest kwotą zapłaconych środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów lub wartością godziwą innych towarów przekazanych z tytułu nabycia składnika aktywów w momencie jego nabycia lub wytworzenia lub tam, gdzie ma to zastosowanie, i jest wartością przypisaną do danego składnika aktywów w momencie początkowego ujęcia wynikającego z wymogów innych MSSF (np. MSSF nr 2 Płatności w formie akcji własnych).
Kapitalizowanie kosztów nabycia bądź wytworzenia kończy się w momencie dostosowania składnika aktywów do miejsca i warunków potrzebnych do rozpoczęcia jego funkcjonowania zgodnie z zamierzeniami kierownictwa. Dlatego też koszty poniesione w trakcie używania lub przemieszczania danego składnika rzeczowych aktywów trwałych nie są włączane do jego wartości bilansowej.
Koszt wytworzenia składnika aktywów wytworzonego przez jednostkę gospodarczą we własnym zakresie ustala się przy użyciu tych samych zasad jak w przypadku składnika aktywów, który został nabyty. Jeżeli jednostka gospodarcza wytwarza podobne aktywa na sprzedaż w toku swojej zwykłej działalności gospodarczej, koszt wytworzenia takiego składnika aktywów jest zazwyczaj równy kosztowi wyprodukowania tychże aktywów na sprzedaż (zob. MSR nr 2 Zapasy). Zatem w celu uzyskania kwoty kosztu wytworzenia eliminuje się kwoty zysków wewnętrznych. Ponadto do ustalenia tej wartości początkowej nie włącza się kosztów związanych z nietypowymi ilościami zmarnowanych materiałów, nadmiernych kosztów robocizny lub innych środków zużytych w procesie produkcji składnika aktywów wytwarzanego przez jednostkę gospodarczą we własnym zakresie.
CO JEST CENĄ NABYCIA LUB KOSZTEM WYTWORZENIA
Na cenę nabycia lub koszt wytworzenia rzeczowych aktywów trwałych składają się:
• cena zakupu, łącznie z cłami importowymi i bezzwrotnymi podatkami od zakupu pomniejszona o opusty handlowe i rabaty,
• wszystkie inne pozwalające się bezpośrednio przyporządkować koszty poniesione w celu dostosowania składnika aktywów do miejsca i warunków potrzebnych do rozpoczęcia jego funkcjonowania zgodnie z zamierzeniami kierownictwa (m.in. koszty świadczeń pracowniczych poniesione wyłącznie w związku z wytworzeniem lub nabyciem pozycji rzeczowych aktywów trwałych; koszt przygotowania miejsca; koszty początkowej dostawy oraz koszty załadunku i rozładunku; koszty instalacji i montażu; koszty sprawdzenia, czy składnik aktywów działa poprawnie, pomniejszone o przychody netto ze sprzedaży wyrobów wytworzonych w trakcie dostosowania składnika aktywów do miejsca i warunków; honoraria za profesjonalne usługi),
• wstępnie oszacowane koszty demontażu i usunięcia składnika aktywów oraz renowacji miejsca, w którym znajduje się ten składnik, jeśli jednostka ma obowiązek wykonania tych czynności wynikający z nabycia składnika aktywów lub z jego użytkowania przez określony czas w celach innych niż wytwarzanie produktów w tym czasie (zobowiązanie do poniesienia tych kosztów, rozliczanych zgodnie z MSR nr 2 lub MSR nr 16, jest ujmowane i wyceniane na podstawie wytycznych zawartych w MSR nr 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe).
Aktywowanie kosztów odsetek
Cena nabycia lub koszt wytworzenia pozycji rzeczowych aktywów trwałych jest ekwiwalentem ceny zapłaconej środkami pieniężnymi na dzień ujęcia. Jeżeli płatność jest odroczona na okres dłuższy od normalnego terminu spłaty kredytu kupieckiego, różnicę pomiędzy ekwiwalentem ceny zapłaconej środkami pieniężnymi a kwotą całkowitej płatności ujmuje się jako koszty odsetek na przestrzeni okresu kredytowania, chyba że kwota ta jest aktywowana zgodnie z dopuszczonym podejściem alternatywnym zawartym w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości nr 23.
MSR nr 23 koszty finansowania zewnętrznego ustanawia kryteria, które należy spełnić, zanim koszty odsetek mogą być ujęte jako części składowe kosztu wytworzenia rzeczowych aktywów trwałych. Można je aktywować, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że w przyszłości przyniosą one jednostce gospodarczej korzyści ekonomiczne oraz pod warunkiem, że cenę nabycia lub koszt wytworzenia można określić w wiarygodny sposób. Aktywowanie kosztów finansowania zewnętrznego jako części ceny nabycia lub kosztu wytworzenia dostosowywanego składnika aktywów należy rozpocząć, gdy:
• ponoszone są nakłady na ten składnik aktywów,
• ponoszone są koszty finansowania zewnętrznego oraz
• działania niezbędne do przygotowania składnika aktywów do jego zamierzonego użytkowania lub sprzedaży są w toku.
Aktywowanie kosztów finansowania zewnętrznego powinno zostać zawieszone w przypadku przerwania na dłuższy czas aktywnego prowadzenia działalności inwestycyjnej, a należy zaprzestać ich aktywowania, wówczas gdy wszystkie działania niezbędne do przygotowania dostosowywanego składnika aktywów do zamierzonego użytkowania lub sprzedaży są zakończone.
Wycena po początkowym ujęciu
Po początkowym ujęciu składnika rzeczowych aktywów trwałych jednostka dokonuje wyboru zasady rachunkowości dotyczącej sposobu późniejszej jego wyceny w sprawozdaniach finansowych za kolejne okresy, a mianowicie:
• według modelu wyceny opartego albo na cenie nabycia lub koszcie wytworzenia – który mówi, że po początkowym ujęciu pozycji rzeczowych aktywów trwałych jako składnika aktywów, należy wykazywać ją według ceny nabycia lub kosztu wytworzenia pomniejszonego o zakumulowaną amortyzację oraz o zakumulowane odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości,
• według modelu wartości przeszacowanej – który mówi, że po początkowym ujęciu pozycji rzeczowych aktywów trwałych jako składnika aktywów, której wartość godziwą można wiarygodnie ustalić, pozycję taką należy wykazywać w wartości przeszacowanej, stanowiącej jej wartość godziwą na dzień przeszacowania, pomniejszonej o kwotę późniejszej zakumulowanej amortyzacji i późniejszych zakumulowanych odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości.
Przeszacowania należy przeprowadzać na tyle regularnie, aby wartość bilansowa nie różniła się w sposób istotny od wartości, która zostałaby ustalona przy zastosowaniu wartości godziwej na dzień bilansowy. W przypadku braku ewidencji transakcji rynkowych dokumentujących wartość godziwą z powodu szczególnego charakteru maszyn i urządzeń konieczne może być oszacowanie wartości godziwej na podstawie przychodów lub zamortyzowanego kosztu odtworzenia.
Częstotliwość dokonywania przeszacowań zależy od zmian wartości godziwej przeszacowywanych pozycji rzeczowych aktywów trwałych. Jeżeli wartość godziwa przeszacowywanego składnika aktywów różni się w sposób istotny od jego wartości bilansowej, wymagane jest przeprowadzenie kolejnego przeszacowania. Niektóre pozycje rzeczowych aktywów trwałych mogą podlegać znaczącym i nieregularnym zmianom wartości godziwej, co stwarza konieczność corocznego ich przeszacowywania. Tak częste przeszacowania nie są konieczne w przypadku pozycji rzeczowych aktywów trwałych, których wartość godziwa ulega mało znaczącym zmianom. Zamiast przeszacowywania dokonywanego co roku, wystarczające może być przeszacowanie co trzy lub co pięć lat. Jeżeli pozycja rzeczowych aktywów trwałych jest przeszacowywana, cała grupa rzeczowych aktywów trwałych, do której przynależy dany składnik aktywów, zostaje przeszacowana.
Wybraną zasadę jednostka jest zobowiązana stosować wobec całej grupy rzeczowych aktywów trwałych.
GRUPY RZECZOWYCH AKTYWÓW
Grupę rzeczowych aktywów trwałych tworzą aktywa o podobnym rodzaju i zastosowaniu w działalności jednostki gospodarczej (przykłady odrębnych grup stanowią: grunty, budynki i budowle, maszyny, statki, samoloty, pojazdy mechaniczne, meble i instalacje, wyposażenie biurowe).
Księgowanie przeszacowań
Jeżeli wartość bilansowa składnika aktywów wzrosła wskutek przeszacowania, zwiększenie należy zaliczyć bezpośrednio do kapitału własnego jako nadwyżkę z przeszacowania. Jednakże zwiększenie wartości wynikające z przeszacowania zostaje ujęte jako przychód w takim zakresie, w jakim odwraca ono zmniejszenie wartości z tytułu przeszacowania tego samego składnika aktywów, które poprzednio ujęto jako koszt danego okresu. Jeżeli wartość bilansowa składnika aktywów zmniejszyła się wskutek przeszacowania, zmniejszenie należy ująć jako koszt danego okresu. Jednakże zmniejszenie wynikające z przeszacowania należy bezpośrednio rozliczyć z odnośną nadwyżką z przeszacowania w zakresie, w jakim zmniejszenie nie przewyższa kwoty figurującej jako nadwyżka z przeszacowania dotyczącej tego samego składnika aktywów. Wpływ przeszacowania rzeczowych aktywów trwałych na podatek dochodowy, o ile zaistnieje, należy ujmować zgodnie z MSR nr 12 Podatek dochodowy.
Zasady amortyzacji
Jednostka rozpoczyna amortyzację składnika rzeczowych aktywów trwałych, wówczas gdy jest on dostępny do użytkowania. Chodzi o moment, w którym składnik aktywów jest dostosowany do miejsca i warunków potrzebnych do rozpoczęcia jego funkcjonowania zgodnie z zamierzeniami kierownictwa. Zakończenie amortyzacji następuje wtedy, gdy składnik aktywów zostanie przeznaczony do sprzedaży (lub włączony do grupy aktywów przeznaczonych do sprzedaży) zgodnie z MSSF nr 5, lub gdy składnik aktywów został usunięty z bilansu – w zależności od tego, który moment jest wcześniejszy. Podlegającą amortyzacji wartość danego składnika aktywów ustala się po odjęciu wartości końcowej składnika aktywów. Wartość końcowa składnika aktywów jest to kwota, jaką jednostka zgodnie ze swoimi przewidywaniami mogłaby uzyskać obecnie, uwzględniając taki wiek i stan tego składnika, jaki będzie na koniec okresu jego ekonomicznego używania, po pomniejszeniu o szacowane koszty zbycia. W praktyce wartość końcowa składnika aktywów jest często nieznacząca i z tego względu jest nieistotna z punktu widzenia obliczania wartości podlegającej amortyzacji. Wartość końcową oraz okres użytkowania składnika aktywów należy weryfikować co najmniej na koniec każdego roku obrotowego i w przypadku, gdy oczekiwania różnią się od wcześniejszych szacunków, zmiany należy ujmować jako zmianę wartości szacunkowych zgodnie z MSR nr 8 Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów.
Można stosować różne metody amortyzacji w celu rozłożenia wartości podlegającej amortyzacji danego składnika aktywów na przestrzeni jego okresu użytkowania.
Do metod tych zaliczamy metodę liniową, metodę degresywną oraz metodę opartą na liczbie wytworzonych produktów. Wybór konkretnej metody w stosunku do danego składnika aktywów jest uzależniony od oczekiwanego trybu uzyskiwania korzyści ekonomicznych. Metodę taką stosuje się konsekwentnie w kolejnych okresach, chyba że zaistniała zmiana w oczekiwanym trybie uzyskiwania korzyści ekonomicznych z tego składnika aktywów. Metoda amortyzacji zastosowana do rzeczowych aktywów trwałych weryfikowana powinna być co najmniej na koniec każdego roku obrotowego i jeżeli nastąpiła istotna zmiana w oczekiwanym trybie konsumowania przez jednostkę gospodarczą korzyści ekonomicznych z tego składnika aktywów – metoda amortyzacji powinna ulec zmianie. Zmiana metody amortyzacji zostaje ujęta jak zmiana wartości szacunkowych zgodnie z MSR nr 8.
Zgodnie z MSR nr 16, należy odrębnie amortyzować każdą część składnika rzeczowego majątku trwałego, której koszt jest istotny w porównaniu do całkowitego kosztu tego składnika (np. zasadne może być osobne amortyzowanie szkieletu samolotu i jego silnika). Jeśli dana część składnika rzeczowego majątku trwałego ma taki sam okres użytkowania i metodę amortyzacji, jak inna istotna część tego samego składnika, można dokonać odpisu zbiorczego. Pozostałe, pojedynczo nieistotne części składnika majątkowego, amortyzowane są jako całość. Jednostka może zdecydować się na osobne amortyzowanie części składnika, których wartość nie jest istotna w porównaniu z całkowitą ceną nabycia lub kosztem wytworzenia tego składnika.
OKREŚLENIE WARTOŚCI POCZĄTKOWEJ
Jednostka może określić wartość początkową (zakładany koszt) dla rzeczowych aktywów trwałych w bilansie otwarcia na poziomie:
• ich wartości godziwej z dnia przejścia na MSSF lub
• wartości określonej (przed dniem przejścia na MSSF lub na ten dzień) na podstawie poprzednich regulacji, jeżeli:
– zastosowane w poprzednich regulacjach metody są zasadniczo zgodne z zasadami przyjętymi w MSSF lub
– oddają zasadniczo wartość godziwą na dzień przeszacowania.
Utrata wartości aktywów
W celu ustalenia, czy nastąpiła utrata wartości pozycji rzeczowych aktywów trwałych, jednostka stosuje MSR nr 36 Utrata wartości aktywów. Standard ten wyjaśnia sposoby weryfikacji wartości bilansowej aktywów, ustalania wartości odzyskiwalnej składnika aktywów oraz momentu ujmowania lub odwrócenia odpisu aktualizującego z tytułu utraty wartości.
Pierwsze zastosowanie MSR 16
W przypadku pierwszego przejścia na zasady MSR, jednostka w zakresie rzeczowych aktywów trwałych stosuje MSSF nr 1. Standard ten przewiduje pewne uproszczenia (jako wyjątek fakultatywny) w zakresie wyceny dla wybranych przez jednostkę rzeczowych aktywów trwałych, gdy są wyceniane w koszcie historycznym (cenie nabycia, pomniejszonej o odpisy amortyzacyjne). Jednostka może dla wybranych składników, określić zakładany koszt. Jest to kwota używana jako wielkość zastępcza dla kosztu lub zamortyzowanego kosztu (ceny nabycia lub kosztu wytworzenia z uwzględnieniem amortyzacji i przeszacowań). Pozwolić to może na uniknięcie przepisów rachunkowości hiperinflacyjnej zawartych w MSR nr 29. Innymi słowy, zakładany koszt to po prostu hipotetyczna wartość początkowa ustalona dla potrzeb MSSF.
Retrospektywne zastosowanie MSR nr 16 oznaczałoby, że jednostka musi cofnąć się do dnia ujęcia danego składnika aktywów, zweryfikować jego cenę nabycia pod względem zgodności ze standardem i naliczyć amortyzację ekonomiczną do dnia przejścia na MSSF.
Wyżej opisany wyjątek fakultatywny pozwala jednostce na ustalenie hipotetycznej wartości początkowej dla potrzeb MSR nr 16 (zakładanego kosztu – zakładanej ceny nabycia lub kosztu wytworzenia) na poziomie wartości godziwej z dnia przejścia na MSSF lub wartości przeszacowanej, a ustalonej na podstawie ustawy o rachunkowości.
Dodatkowo, jednostka może ustalić zakładany koszt dla wszystkich lub wybranych aktywów i zobowiązań na poziomie ich wartości godziwych, jeżeli ustaliła wartości godziwe na dzień prywatyzacji lub publicznej emisji akcji.
Zastosowanie MSR nr 38
Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 38 określa sposób i kryteria ujmowania wartości niematerialnych, metody wyceny ich wartości bilansowej, a także minimalny zakres ujawnianych w sprawozdaniu finansowym informacji.
Standard stosuje się również do:
• nakładów na reklamę, szkoleń, rozpoczęcia działalności, działalności badawczej i rozwojowej,
• praw wynikających z umów licencyjnych, dotyczących takich pozycji, jak filmy kinowe, nagrania wideo, sztuki teatralne, rękopisy, patenty i prawa autorskie.
WYŁĄCZENIE ZASTOSOWANIA MSR NR 38
MSR nr 38 nie ma zastosowania do:
• wartości niematerialnych objętych zakresem innego standardu,
• aktywów finansowych,
• praw do kopalin i złóż mineralnych oraz nakładów związanych z poszukiwaniem, przygotowaniem złóż i wydobyciem nieodnawialnych zasobów (m.in. węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego i in.),
• wartości niematerialnych posiadanych przez jednostkę w celu sprzedaży w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oraz sklasyfikowanych jako przeznaczone do sprzedaży,
• aktywów niematerialnych powstających w zakładach ubezpieczeń w wyniku umów podpisanych z beneficjentami polis.
Ujęcie wartości niematerialnych
Składnik wartości niematerialnych należy ująć wtedy i tylko wtedy, gdy:
• jest prawdopodobne, że jednostka gospodarcza osiągnie przyszłe korzyści ekonomiczne, które można przyporządkować danemu składnikowi aktywów oraz
• można wiarygodnie ustalić cenę nabycia lub koszt wytworzenia danego składnika aktywów.
Jednostka gospodarcza powinna we własnym zakresie ocenić prawdopodobieństwo osiągnięcia przyszłych korzyści ekonomicznych, stosując rozsądne i udokumentowane założenia.
Składnik wartości niematerialnych powinien być początkowo ujęty w przypadku:
• nabycia w drodze oddzielnej transakcji – w cenie nabycia lub koszcie wytworzenia,
• nabycia w drodze transakcji połączenia jednostek gospodarczych – według jego wartości godziwej ustalonej na dzień przejęcia (zob. MSSF nr 3 Połączenia jednostek gospodarczych),
• nabycia w drodze dotacji rządowej – w wartości nominalnej powiększonej o wszelkie koszty, które można bezpośrednio przyporządkować przystosowaniu składnika aktywów do użytkowania zgodnego z jego planowanym wykorzystaniem lub w wartości godziwej (zob. MSR nr 20 Dotacje rządowe oraz interpretacja SKI 10 Pomoc rządowa).
Jeśli płatność za składnik wartości niematerialnych została odroczona na okres dłuższy niż zwyczajowy kredyt kupiecki, jego cena nabycia odpowiada kwocie, jaka zostałaby uiszczona w gotówce. Różnica między tą kwotą a całością płatności jest ujmowana jako koszt odsetek w okresie, na który udzielono kredytu (dopuszczone jest podejście alternatywne, zgodnie z MSR nr 23 – aktywowanie kwoty odsetek).
Wartość godziwa składnika wartości niematerialnych odzwierciedla oczekiwania rynkowe dotyczące prawdopodobieństwa, z jakim jednostka gospodarcza osiągnie w przyszłości korzyści ekonomiczne z tego składnika. Jeżeli jednak nabyty składnik został przeznaczony do zbycia, to jego wartość początkową – którą jest wartość godziwa – koryguje się o przewidywane koszty zbycia.
CZEGO NIE UJMOWAĆ JAKO WARTOŚCI NIEMATERIALNYCH
Nie należy ujmować jako składnika wartości niematerialnych znaków firmy, tytułów czasopism, tytułów wydawniczych, wykazów odbiorców i pozycji o podobnej istocie wytworzonych przez jednostkę gospodarczą we własnym zakresie.
Wartość firmy
Wartość firmy przejęta w ramach połączenia jednostek gospodarczych odpowiada płatności (cenie nabycia) dokonanej przez jednostkę przejmującą w oczekiwaniu na przyszłe korzyści ekonomiczne z tytułu aktywów, których nie można pojedynczo zidentyfikować ani osobno ująć. Amortyzowanie wartości firmy nie jest możliwe, należy natomiast okresowo (co najmniej w okresach rocznych) dokonywać jej weryfikacji na okoliczność utraty wartości i dokonywać w miarę potrzeby stosownych jednorazowych odpisów. Ustalając wartość firmy, należy wprowadzić do ksiąg rezerwy na zobowiązania warunkowe przejmowanej jednostki. Jeśli rezerwy te w jednostce przejmującej staną się w przyszłości wymagalne, a więc staną się zobowiązaniem, zmieni się wartość aktywów netto jednostki przejmowanej, a tym samym – wartość firmy. Ponadto w momencie przejęcia należy tworzyć ewentualne rezerwy na zobowiązania restrukturyzacyjne, które miałyby powstać na skutek zamierzonej restrukturyzacji jednostki przejmowanej. Ujemna różnica między ceną nabycia a wartością netto przejmowanych aktywów, zobowiązań i zobowiązań warunkowych nie stanowi ujemnej wartości firmy, lecz jest uznawana za przychód okresu, w którym nastąpiło przejęcie. Nie należy ujmować jako składnika aktywów wartości firmy wytworzonej przez jednostkę gospodarczą we własnym zakresie.
Późniejsze nakłady
Nakłady na składnik wartości niematerialnych powinny zostać ujęte w ciężar rachunku zysków i strat w momencie ich poniesienia, chyba że:
• stanowią element ceny nabycia lub kosztu wytworzenia składnika wartości niematerialnych, który spełnia kryteria dotyczące ujmowania lub
• składnik został przejęty w drodze połączenia jednostek gospodarczych w formie przejęcia, ale nie może zostać ujęty jako składnik wartości niematerialnych. W takim przypadku nakłady (zawarte w cenie przejęcia) powinny stanowić część kwoty stanowiącej wartość firmy (ujemną wartość firmy) ustaloną na dzień przejęcia (zob. MSSF nr 3 Połączenia jednostek gospodarczych).
Nakłady na składnik wartości niematerialnych, które zostały początkowo ujęte w ciężar rachunku zysków i strat, nie powinny być później ujmowane jako cena nabycia lub koszt wytworzenia składnika wartości niematerialnych.
Prace rozwojowe i badawcze
Aby ocenić, czy składnik wartości niematerialnych wytworzony przez jednostkę spełnia kryteria dotyczące ujmowania, jednostka gospodarcza dzieli proces powstawania aktywów na:
• etap prac badawczych oraz
• etap prac rozwojowych.
Jeżeli w przedsięwzięciu prowadzącym do wytworzenia składnika wartości niematerialnych nie jest możliwe oddzielenie etapu prac badawczych od etapu prac rozwojowych, nakłady na to przedsięwzięcie traktuje się jak gdyby zostały poniesione wyłącznie na etapie prac badawczych.
Do wartości niematerialnych nie można zaliczać składników wytworzonych w wyniku prac badawczych (lub ich etapu) obejmujących między innymi:
• działania zmierzające do zdobycia nowej wiedzy oraz ocena i końcowa selekcja sposobu wykorzystania rezultatów prac badawczych,
• poszukiwanie alternatywnych materiałów, urządzeń oraz ich projektowanie, ocena i końcowa selekcja.
Nakłady na takie składniki zalicza się do kosztów w momencie ich poniesienia. Składnik powstały w wyniku prac rozwojowych spełnia kryteria ujmowania w wartościach niematerialnych. Czynności związane z pracami rozwojowymi obejmują między innymi:
• projektowanie, wykonanie i testowanie prototypów i modeli doświadczalnych oraz wybranych rozwiązań w zakresie nowych lub udoskonalonych materiałów czy urządzeń,
• projektowanie, wykonanie i funkcjonowanie linii próbnej.
Warunkiem koniecznym i niezbędnym ujęcia składników wartości niematerialnych powstałych w wyniku prac rozwojowych jest zdolność jednostki do udowodnienia:
• możliwości, z technicznego punktu widzenia, i zamiaru ukończenia składnika wartości niematerialnych tak, aby nadawał się do użytkowania lub sprzedaży,
• sposobu, w jaki składnik wartości niematerialnych będzie wytwarzał prawdopodobne przyszłe korzyści ekonomiczne (m.in. istnienie rynku na produkty powstające dzięki składnikowi wartości niematerialnych lub na sam składnik; jeśli składnik ma być użytkowany przez jednostkę – jego użyteczność),
• dostępności stosownych środków technicznych, finansowych i innych, które mają służyć ukończeniu prac rozwojowych,
• możliwości wiarygodnego ustalenia nakładów poniesionych w czasie prac rozwojowych, które można przyporządkować temu składnikowi wartości niematerialnych.
Wycena na dzień bilansowy
Przyjmując zasady (politykę) rachunkowości, jednostka dokonuje wyboru pomiędzy następującymi modelami:
• model oparty na cenie nabycia lub koszcie wytworzenia – po początkowym ujęciu składnik wartości niematerialnych wykazuje się w cenie nabycia lub koszcie wytworzenia pomniejszonym o umorzenie i łączną kwotę odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości;
• model oparty na wartości przeszacowanej – po początkowym ujęciu składnik wartości niematerialnych wykazuje się w wartości przeszacowanej odpowiadającej jego wartości godziwej na dzień przeszacowania, pomniejszonej o późniejsze umorzenie i łączną kwotę późniejszych odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości. Model oparty na wartości przeszacowanej można stosować pod warunkiem istnienia aktywnego rynku.
Częstotliwość przeszacowań wartości niematerialnych zależy od niestabilności ich wartości godziwych. Jeśli wartość godziwa przeszacowanego składnika aktywów istotnie różni się od jego wartości bilansowej, konieczne jest dokonanie kolejnego przeszacowania. Jeśli składnik wartości niematerialnych został ujęty w księgach z wykorzystaniem modelu opartego na wartości przeszacowanej, wszystkie pozostałe pozycje należące do tej samej grupy aktywów (zbioru aktywów o podobnym charakterze i sposobie użytkowania w działalności gospodarczej) powinny również zostać ujęte z wykorzystaniem tego samego modelu, chyba że brak jest aktywnego rynku na te aktywa.
CZYM JEST AKTYWNY RYNEK
Aktywny rynek jest rynkiem, który spełnia wszystkie następujące warunki:
• pozycje będące przedmiotem obrotu na rynku są jednorodne,
• zazwyczaj w dowolnym momencie można znaleźć zainteresowanych nabywców i sprzedawców,
• ceny są podawane do wiadomości publicznej.
Użytkowanie i amortyzacja
Jednostka sama powinna ocenić, czy okres użytkowania składnika wartości niematerialnych jest określony czy nieokreślony. Składnik wartości niematerialnych posiada nieokreślony czas użytkowania, jeżeli można stwierdzić, że nie istnieje żadne dające się przewidzieć ograniczenie okresu, w którym składnik aktywów będzie generował jednostce gospodarczej wpływy pieniężne netto (korzyści ekonomiczne). Jak długo firma będzie wykorzystywała wartości niematerialnych o nieokreślonym czasie użytkowania, podlega ponownej ocenie raz do roku.
Składnik wartości niematerialnych, który posiada nieokreślony okres użytkowania, nie podlega amortyzacji. Składnik wartości niematerialnych, który posiada ograniczony okres użytkowania, podlega amortyzacji, która powinna zostać równomiernie rozłożona na przestrzeni całego okresu jego użytkowania. W takim przypadku amortyzację należy:
• rozpocząć – w momencie, gdy składnik aktywów jest gotowy do użycia, tzn. kiedy składnik ten znajduje się w miejscu i stanie umożliwiającym użytkowanie go w sposób zamierzony przez kierownictwo.
• zakończyć – w dniu, w którym składnik aktywów został sklasyfikowany jako przeznaczony do sprzedaży lub dniu, w którym ten składnik przestaje być ujmowany, biorąc pod uwagę wcześniejszą z tych dat.
Do systematycznego rozłożenia wartości podlegającej amortyzacji składnika aktywów w trakcie jego użytkowania można zastosować wiele metod amortyzacji, np. metodę liniową, degresywną czy opartą na jednostkach produkcji. Stosowana metoda amortyzacji powinna odzwierciedlać sposób konsumowania korzyści ekonomicznych osiąganych ze składnika aktywów przez jednostkę. Przy braku możliwości wiarygodnego określenia sposobu konsumowania tych korzyści, należy zastosować metodę liniową.
Odpisy amortyzacyjne za każdy okres powinny być ujmowane w ciężar rachunku zysków i strat, chyba że inny standard dopuszcza lub nakłada obowiązek zaliczenia ich do wartości bilansowej innego składnika aktywów. W takich przypadkach odpis amortyzacyjny stanowi część kosztu wytworzenia innego składnika aktywów i jest włączany do jego wartości bilansowej.
Zmianę czasu użytkowania z nieokreślonego na określony wykazuje się jako zmianę oszacowań zgodnie z MSR nr 8 – Zasady rachunkowości, zmiany oszacowań i błędy. Zmiana taka jest przesłanką, że mogła nastąpić utrata wartości i należy przeprowadzić testy na utratę wartości. Skutki dokonania zmiany okresu użytkowania uwzględnia się w rachunku zysków i strat. Jeżeli zmiana ta ma istotny wpływ na bieżący okres lub któryś z wcześniejszych prezentowanych okresów, albo może mieć wpływ na okresy późniejsze – w sprawozdaniu finansowym należy ujawnić informacje zgodnie z zakresem przedstawionym w MSR nr 8 par. 29.
Wartość końcowa
Podlegającą amortyzacji wartość składnika aktywów z określonym okresem użytkowania ustala się po odjęciu jego wartości końcowej. Wartość końcowa różna od zera oznacza, że jednostka gospodarcza przewiduje zbycie składnika wartości niematerialnych przed zakończeniem okresu jego ekonomicznie uzasadnionego okresu użytkowania. Wartość końcowa składnika wartości niematerialnych z określonym czasem użytkowania z reguły wynosi zero, chyba że:
• strona trzecia zobowiązała się do zakupu składnika aktywów w momencie zakończenia jego okresu użytkowania lub
• istnieje aktywny rynek na dany składnik aktywów, który weryfikuje ustaloną wartość końcową. W momencie zakończenia okresu użytkowania składnika aktywów rynek taki, według wszelkiego prawdopodobieństwa, powinien istnieć.
Wartość końcowa powinna być weryfikowana co najmniej na koniec każdego roku obrotowego. Zmiana wartości końcowej składnika aktywów jest ujmowana jako zmiana wartości szacunkowych, zgodnie z MSR nr 8. Okres użytkowania składnika wartości niematerialnych, który wynika z tytułów umownych lub innych tytułów prawnych, nie powinien przekraczać okresu tych tytułów, lecz może być krótszy.
Utrata wartości
W celu ustalenia, czy nastąpiła utrata wartości niematerialnych, stosuje się MSR nr 36 Utrata wartości aktywów. Na każdy dzień bilansowy jednostka powinna ocenić, czy istnieją jakiekolwiek przesłanki wskazujące na to, że mogła nastąpić utrata wartości któregoś ze składników aktywów.
W razie stwierdzenia, że przesłanki takie zachodzą, jednostka powinna oszacować jego wartość odzyskiwalną. Bez względu na to, czy istnieją przesłanki, które wskazują, że nastąpiła utrata wartości, jednostka jest także zobowiązana do przeprowadzania corocznie testu sprawdzającego, czy nastąpiła utrata wartości składnika wartości niematerialnych o nieokreślonym okresie użytkowania lub składnika wartości niematerialnych, który nie jest jeszcze dostępny do użytkowania poprzez porównanie jego wartości bilansowej z wartością odzyskiwalną danego składnika. Powyższy test sprawdzający może zostać przeprowadzony w dowolnym terminie w ciągu okresu rocznego, pod warunkiem że jest on realizowany każdego roku w analogicznym terminie. Różne składniki wartości niematerialnych mogą być poddawane testom na utratę wartości w różnych terminach.
Odpis aktualizujący z tytułu utraty wartości powinien zostać niezwłocznie ujęty jako koszt w rachunku zysków i strat, chyba że dany składnik aktywów wykazywany jest w wartości przeszacowanej. Odpis aktualizujący z tytułu utraty wartości, odnoszący się do przeszacowanego składnika aktywów, rozlicza się bezpośrednio z kapitałem własnym do wysokości nadwyżki z przeszacowania tego składnika aktywów.
Po ujęciu odpisu aktualizującego z tytułu utraty wartości, należy tak skorygować odpis amortyzacyjny, aby w ciągu pozostałego okresu użytkowania tego składnika aktywów dokonać systematycznego odpisania jego skorygowanej wartości bilansowej pomniejszonej o wartość końcową (jeśli taka występuje).
Jeśli odpis aktualizujący z tytułu utraty wartości został ujęty, wysokość aktywów lub zobowiązań z tytułu odroczonego podatku dochodowego ustala się na podstawie MSR nr 12 Podatek dochodowy, poprzez porównanie zweryfikowanej wartości bilansowej składnika aktywów z jego wartością podatkową.
TEST NA UTRATĘ WARTOŚCI
W przypadku, gdy składnik wartości niematerialnych został ujęty w ciągu bieżącego okresu rocznego, składnik ten powinien zostać poddany testowi sprawdzającemu, czy nie nastąpiła utrata jego wartości przed zakończeniem tego okresu.
Pierwsze zastosowanie MSR nr 38
Dla potrzeb sporządzenia bilansu otwarcia dla wartości niematerialnych spełniających kryteria ujmowania zgodnie z MSR nr 38 można przyjąć wartość godziwą jako domniemany koszt bez konieczności późniejszego przeszacowywania do wartości godziwej. Wyłączenie to może mieć duże znaczenie dla jednostek gospodarczych i grup kapitałowych, które posiadają znaczące aktywa trwałe powstałe na przestrzeni wielu lat. Pozwolić to może na uniknięcie przepisów rachunkowości hiperinflacyjnej zawartych w MSR nr 29. Po dacie przejścia na MSSF jednostka może zweryfikować okres użytkowania aktywów podlegających amortyzacji lub oczekiwany tryb zużywania korzyści ekonomicznych związanych z tymi aktywami. MSSF nr 1 wprowadza zakaz (z pewnymi wyjątkami – par. 34A) retrospektywnego klasyfikowania aktywów trwałych do sprzedaży.
Janina Krzemińska
Barbara Malik
Gazeta Prawna Nr 211/2006 [Dodatek: Tygodnik Podatkowy] z dnia 2006-10-30