Ewidencja księgowa inwestycji krótko- i długoterminowych

Do inwestycji zalicza się aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści. Takie sformułowanie oznacza, że jednostki mogą wykazać w inwestycjach tylko te aktywa, które zostały nabyte przez jednostkę. Nie mogą być zaliczone do inwestycji aktywa, które jednostka wyprodukowała we własnym zakresie lub które po pewnym czasie nie będą przeznaczone na potrzeby własne, lecz np. na najem.

Projekt ustawy z 17 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o rachunkowości przewiduje zmianę tej definicji. Jeżeli znowelizowana ustawa wejdzie w życie od 1 stycznia 2008 r., to w inwestycjach będzie można wykazać wszystkie te aktywa, które jednostka posiada w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości lub innych pożytków. Skutki tych zmian pojawią się w księgach przede wszystkim tych jednostek, które ze względu na sformułowanie obecnej definicji wykazały nieruchomości inwestycyjne w środkach trwałych.

W zakresie inwestycji mogą mieć zastosowanie dwa akty prawne:

• ustawa o rachunkowości lub

• rozporządzenie Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych.

Jednostki, których sprawozdania finansowe nie podlegają badaniu przez biegłego rewidenta, mogą nie stosować przepisów rozporządzenia.

Inwestycje według ustawy o rachunkowości

Ustawa o rachunkowości dzieli inwestycje na dwie kategorie:

• inwestycje długoterminowe,

• inwestycje krótkoterminowe.

Do inwestycji długoterminowych zalicza się:

• nieruchomości,

• wartości niematerialne i prawne oraz

• aktywa finansowe płatne i wymagalne powyżej 12 miesięcy.

Inwestycje długoterminowe wykazuje się w pozycji A.IV - Inwestycje długoterminowe bilansu.

Wycena inwestycji długoterminowych

Inwestycje długoterminowe ujmuje się w księgach rachunkowych według ceny nabycia.

Warto zapamiętać!

Cena nabycia to cena zakupu składnika aktywów, obejmująca kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu, łącznie z kosztami transportu, jak też załadunku, wyładunku, składowania lub wprowadzenia do obrotu, a obniżona o rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski.

Do wyceny inwestycji w nieruchomości oraz w wartości niematerialne i prawne po ujęciu początkowym jednostka może stosować jedną z wybranych, przewidywanych ustawą, metod: według tzw. kosztu historycznego lub według wartości godziwej. Wybraną metodę wyceny inwestycji długoterminowych należy opisać w zasadach (polityce) rachunkowości. Za wybór stosowanej metody wyceny odpowiedzialny jest kierownik jednostki.

Według metody tzw. kosztu historycznego inwestycje i wartości niematerialne i prawne zaliczane do inwestycji podlegają amortyzacji na zasadach ogólnych, tj. jak nieruchomości zakwalifikowane do środków trwałych lub wartości niematerialne i prawne niestanowiące inwestycji. Oznacza to, że od wartości początkowej tych inwestycji dokonuje się odpowiednio odpisów amortyzacyjnych przez cały okres ich wykorzystania.

Jeżeli jednostka do wyceny tych inwestycji wybiera wycenę według wartości godziwej lub inaczej określonej wartości rynkowej, nie będzie dokonywała planowanych odpisów amortyzacyjnych. Na koniec okresu obrachunkowego, co najmniej raz na koniec roku, musi ona wyceniać posiadane inwestycje w nieruchomości i wartości niematerialne i prawne według odpowiedniej wartości godziwej. Wartością tą może być cena rynkowa lub, jeżeli dla danego aktywa nie istnieje aktywny rynek, w inny sposób określona wartość godziwa. Ze względu na charakter nieruchomości ustalenie wartości godziwej nie powinno sprawiać żadnego problemu. W przypadku wartości niematerialnych i prawnych wartością godziwą (w szczególności że są to nabyte wartości niematerialne i prawne) powinna być cena tej samej lub podobnej wartości niematerialnej lub prawnej.

W przypadku stosowania wyceny według wartości godziwej pojawia się pytanie, jak rozliczyć np. ewentualny wzrost wartości tych inwestycji. Artykuł 28 ust. 1 pkt 1a mówi, że inwestycje te powinny być wycenione według zasad stosowanych do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych lub według ceny rynkowej. Dopiero w punkcie 3 dotyczącym udziałów w innych jednostkach ustawa wymaga, by w przypadku przeszacowania tych aktywów różnicę w wycenie wykazać w kapitale z aktualizacji wyceny. Istnieje wiele sposobów rozwiązania tej kwestii.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości likwiduje ten problem, określając, że do pozostałych kosztów i przychodów zalicza się koszty i przychody związane z utrzymywaniem nieruchomości i wartości niematerialnych i prawnych zaliczonych do inwestycji, w tym także z aktualizacją tych inwestycji.

Aktywa finansowe (udziały, akcje, inne papiery wartościowe) na dzień bilansowy wycenia się według kosztu historycznego, tj. w cenie nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu ewentualnej utraty wartości lub wartości godziwej. Wartość w cenie nabycia można przeszacować do wartości rynkowej, a różnice przenosi się na kapitał z aktualizacji wyceny.

Wycena inwestycji krótkoterminowych

Inwestycje krótkoterminowe wycenia się:

• według ceny (wartości) rynkowej (lub inaczej określonej wartości godziwej) albo

• zgodnie z zasadą ostrożniej wyceny według ceny nabycia lub wartości rynkowej, w zależności od tego, która z nich jest niższa.

Ustawa o rachunkowości proponuje dwa zupełnie odmienne modele wyceny w zakresie inwestycji krótkoterminowych.

W obu przypadkach mamy do czynienia z wartością godziwą (rynkową).

Jeżeli jednak jednostka stosuje model drugi, tj. według zasady ostrożnej wyceny, to wartość bilansową inwestycji krótkoterminowych można zmienić tylko w dół, nie wykazując wzrostu ich wartości.

Inwestycje według rozporządzenia Ministra Finansów

Przepisy rozporządzenia MF odnoszą się do aktywów finansowych zaliczonych do instrumentów finansowych. Z tego wynika, że inwestycje w nieruchomości oraz w wartościach niematerialnych i prawnych nie podlegają jego regulacjom.

W rozporządzeniu MF aktywa finansowe zaliczone do instrumentów finansowych kwalifikuje się do czterech kategorii:

• aktywa finansowe przeznaczone do obrotu,

• pożyczki i należności,

• aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności,

• aktywa finansowe dostępne do sprzedaży.

Klasyfikacja ta jest zupełnie inna niż ta stosowana w ustawie o rachunkowości. Rozporządzenie MF prawie w całości odpowiada przepisom MSR nr 39 - Instrumenty finansowe i ich wycena.

Aktywa finansowe, do których stosuje się przepisy rozporządzenia MF, w księgach rachunkowych ujmuje się według ceny nabycia. Według zasad ogólnych aktywa te wycenia się w wartości godziwej, z pewnymi wyjątkami.

Nie wycenia się w wartości godziwej:

• pożyczek udzielonych, należności własnych,

• inwestycji utrzymywanych do terminu wymagalności,

• inwestycji, dla których nie istnieje aktywny rynek.

Pożyczki udzielone i należności własne oraz aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności wycenia się w skorygowanej cenie nabycia. Ta metoda wyceny w obecnej wersji ustawy o rachunkowości nie figuruje. Wprowadza ją dopiero nowelizacja ustawy. W skorygowanej cenie nabycia będzie można wycenić te same aktywa i pasywa, które obecnie - zgodnie z rozporządzeniem - wycenia się według tej metody.

Warto zapamiętać!

Skorygowana cena nabycia aktywów finansowych i zobowiązań finansowych to cena nabycia (wartość), w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych, pomniejszona o spłaty wartości nominalnej, odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość.

Reasumując:

• Do inwestycji można stosować przepisy ustawy o rachunkowości lub rozporządzenia MF w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawnienia i sposobu prezentacji instrumentów finansowych.

• Inwestycje wycenia się według metody kosztu historycznego lub w wartości godziwej.

• Projektowana nowelizacja ustawy o rachunkowości precyzuje pewne nieścisłości w zakresie regulacji dotyczących inwestycji.

Podstawy prawne:

• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540

• rozporządzenie Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych - Dz.U. Nr 149, poz. 1674; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 256, poz. 2146