Jak rozliczać zaliczki na poczet usług budowlanych

Jednocześnie obowiązuje przepis, który określa, że jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania, w tej części (art. 19 ust. 11 ustawy). W praktyce największy problem sprawia ustalenie, czy od zaliczek otrzymanych przed wykonaniem usługi należy odprowadzić VAT.

Czy faktura zaliczkowa może być wystawiona przed otrzymaniem zaliczki>>

Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Wprawdzie w art. 19 ust. 13 pkt 2 ustawy ustawodawca nie posługuje się pojęciem „zaliczka”, tylko „zapłata”, nie oznacza to jednak, że dotyczy to tylko zapłaty po wykonaniu usługi. Takie zastrzeżenie nie zostało bowiem zawarte w tym przepisie. Dlatego zapłata będzie miała wpływ na powstanie obowiązku podatkowego, gdy zostanie dokonana:

• przed wykonaniem usługi,

• po wykonaniu usługi, ale przed 30 dniem od dnia jej wykonania.

Taką analizę tego przepisu można również znaleźć w orzecznictwie sądów administracyjnych. NSA w wyroku z 6 października 2008 r., sygn. akt I FSK 1085/07, uznał: (...) wbrew temu, co przyjął Sąd pierwszej instancji, z treści tego przepisu nie wynika, by otrzymanie całości lub części zapłaty miało tylko odniesienie do sytuacji, gdy doszło już do wykonania określonej usługi. Powstanie obowiązku podatkowego w przypadku robót budowlanych lub budowlano-montażowych ustawa wiąże jedynie z otrzymaniem całości lub części zapłaty, nie wskazując, by zapłata ta miała dotyczyć jedynie usług już wykonanych. Według Słownika Języka Polskiego pod redakcją M. Szymczaka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1995 r. „zapłata - to uiszczenie należności za coś, czy należność tj. kwota płacona za coś”. Z potocznego rozumienia tego pojęcia nie wynika też, by pojęcie „zapłata” nie mogło dotyczyć należności za uzgodnione, a jeszcze niewykonane usługi budowlane. W dyspozycji art. 19 ust. 13 pkt 2 lit. d u.p.t.u. mieści się więc także należność otrzymana przed wykonaniem robót budowlanych lub budowlano-montażowych, a okoliczność wykonania usługi wbrew temu, co przyjął Sąd pierwszej instancji, ma znaczenie jedynie do wskazania momentu, od którego liczy się termin 30-dniowy, o którym mowa w tym przepisie. Wbrew więc temu, co wynika z zaskarżonego wyroku, przepis art. 19 ust. 13 pkt 2 lit. d u.p.t.u. jest przepisem szczególnym nie tylko do art. 19 ust. 1 u.p.t.u., ale także w stosunku do art. 19 ust. 11 tej ustawy.

Pojawiają się również orzeczenia, w których sądy uznają, że art. 19 ust. 13 pkt 2 lit. d) nie ma zastosowania do zaliczek. Nie oznacza to jednak, że zaliczki na usługi budowlane nie podlegają VAT. W tym przypadku sąd, powołując się na art. 19 ust. 11 ustawy, uznał również, że zaliczki podlegają VAT: Dlatego też prawidłowo Minister Finansów wskazał, że w stanie faktycznym przedstawionym przez Skarżącą we wniosku, zastosowanie znajdzie art. 19 ust. 11, zgodnie z którym jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano część należności, w szczególności przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części. Istnienie szczególnego, odrębnego przepisu w tym względzie jest zbędne, ponieważ to przepis art. 19 ust. 14 ma charakter szczególny, związany z udokumentowanym w specyficzny sposób odbiorem wykonanych prac, nie stanowiących realizacji całości kontraktu. Natomiast zastosowanie samego art. 19 ust. 13 pkt 2 lit. d (nie wynikające z odesłania zawartego w ust. 14) wykluczone jest z uwagi na fakt, iż przepis ten odnosi się do sytuacji, gdy już po wykonaniu usługi budowlanej lub budowlano-montażowej, a zatem zrealizowaniu całości kontraktu, dochodzi do zapłaty należności w całości lub w części. W tym przepisie określenia „całość” i „część” odnoszą się do zapłaty, a nie do wykonania usługi (wyrok WSA w Poznaniu z 17 lutego 2009 r., sygn. akt I SA/Po 1607/08).

To drugie stanowisko należy uznać za błędne. Jednak niezależnie od tego, które z nich przyjmiemy, wykonawca usługi budowlanej musi rozliczyć VAT od otrzymanej zaliczki. Data zapłaty będzie decydować o momencie powstania obowiązku podatkowego.