Przedsiębiorcy nie będą już podwójnie karani za ten sam dług składkowy

Od 31 maja 2012 r. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą nie będą mogły zostać dwukrotnie ukarane - przez ZUS i przez sąd - za ten sam czyn, polegający na nieopłaceniu składek ubezpieczeniowych do ZUS.

Nowelizacja niekonstytucyjnych przepisów

Sejm uchwalił 10 maja 2012 r. ustawę o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W tym samym dniu Senat przyjął ją bez poprawek. Prezydent podpisał nowelizację 25 maja br. Ustawa ma wejść w życie 31 maja 2012 r.

Nowelizacja przepisów została wymuszona przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2010 r. (sygn. akt P 29/09, Dz.U. nr 225, poz. 1474). Trybunał Konstytucyjny orzekł w nim, że przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz Kodeksu karnego, dopuszczające wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn dwa rodzaje sankcji - odpowiedzialność za wykroczenie oraz tzw. opłatę dodatkową - są niezgodne z Konstytucją RP oraz wiążącymi Polskę umowami międzynarodowymi.

W stanie prawnym obowiązującym do 30 maja br., za nieopłacenie składek ZUS mógł wymierzyć płatnikowi tzw. dodatkową opłatę, w wysokości do 100% nieopłaconych składek (art. 24 ust. 1 ustawy systemowej). Niezależnie od tego, sąd mógł ukarać płatnika karą grzywny w wysokości do 5000 zł (art. 98 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2 ustawy systemowej). Jeżeli natomiast nieopłacenie przez płatnika składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne doprowadziłoby do naruszenia praw pracownika wynikających ze stosunku ubezpieczenia społecznego (np. prawa do pomocy medycznej lub prawa do emerytury bądź renty), płatnik mógł zostać skazany za to przestępstwo nawet na karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 218 § 1 Kodeksu karnego).

Zamów już dziś! Autopromocja Komplet 3 publikacji Instrukcje księgowego. 100 praktycznych procedur z bazą narzędzi online Sprawdź Komplet dodatków MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń - skuteczna pomoc dla kadr i płac >>

Zmiany w przepisach ubezpieczeniowych

Ustawa z 10 maja br. nie likwiduje żadnego z wymienionych przepisów, ale rozbudowuje je tak, aby uniemożliwić podwójne ukaranie tej samej osoby za ten sam czyn zarówno sankcją administracyjną (opłata dodatkowa), jak i wykroczeniową/karną (grzywna, ograniczenie lub pozbawienie wolności).

Od 31 maja 2012 r. w stosunku do płatnika składek będącego osobą fizyczną, skazanego prawomocnym wyrokiem za nieopłacenie składek lub opłacenie ich w zaniżonej wysokości, ZUS nie może wymierzyć dodatkowej opłaty za ten sam czyn (art. 24 ust. 1b ustawy systemowej po nowelizacji). W razie wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie, dotyczące nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości, ZUS nie wszczyna przeciwko płatnikowi, będącemu osobą fizyczną, postępowania o wymierzenie dodatkowej opłaty, natomiast postępowanie wszczęte wcześniej ZUS musi zawiesić do dnia zakończenia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie (art. 1c ustawy systemowej po nowelizacji).

Natomiast w razie prawomocnego skazania płatnika (osoby fizycznej) za wspomniane przestępstwo lub wykroczenie polegające na nieopłaceniu składek:

• wszczęte postępowanie o wymierzenie dodatkowej opłaty za ten sam czyn ZUS z urzędu umarza,

• jeżeli w sprawie decyzja o nałożeniu opłaty dodatkowej już zapadła, ZUS uchyla ją z urzędu, a pobraną opłatę zwraca niezwłocznie wraz z kwotą odsetek naliczonych od dnia jej pobrania (art. 1d ustawy systemowej po nowelizacji).

 

Okres przejściowy

Do postępowań w sprawie o przestępstwo/wykroczenie oraz o wymierzenie dodatkowej opłaty za nieopłacenie składek (lub opłacenie ich w zaniżonej wysokości) wszczętych i niezakończonych przed 31 maja stosuje się znowelizowane przepisy. Oznacza to, że jeśli 31 maja będzie toczyło się postępowanie sądowe, to ZUS nie rozpocznie procedury mającej na celu wymierzenie płatnikowi opłaty dodatkowej, a jeśli już to zrobił, będzie musiał zawiesić postępowanie w tej sprawie.

WAŻNE!

Jeżeli płatnik został skazany prawomocnie za nieopłacenie składek, ZUS nie może wymierzyć mu opłaty dodatkowej za to samo przewinienie.

Opłata dodatkowa pozostaje

Omawiana nowelizacja nie likwiduje przepisu o dodatkowej opłacie. To oznacza, że ZUS nadal będzie mógł ją nakładać na płatników. Będzie to możliwe tylko wtedy, gdy nie toczy się postępowanie w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie dotyczące nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości.

ZUS nakłada opłatę od 1% do 100% długu z tytułu nieopłaconych składek. O zastosowaniu tej sankcji nie decyduje wyłącznie to, na jaką kwotę zalega płatnik. Wpływa na to również zakres i długotrwałość nieprawidłowości, jakich dopuścił się przedsiębiorca. Ocenie podlega także celowość jej wymierzenia oraz kondycja finansowa dłużnika. Każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie. ZUS sprawdza m.in., czy dłużnik nie „kredytował się” składkami, np. przez systematyczne bądź okresowe regulowanie należności z opóźnieniem, czy firma faworyzowała wybranych wierzycieli (np. gdy płaciła im, mimo że nie musiała tego robić od razu). ZUS kontroluje też, czy płatnik nie podejmował działań pozornych - np. czy złożenie wniosku o ulgę (układ ratalny) nie miało na celu wyłącznie zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Ważny jest również okres zaległości w opłacaniu składek.

Większość opłat dodatkowych, jak wynika z danych resortu pracy, jest wymierzana za zaległości od 3 do 7 miesięcy. ZUS rzadziej więc karze tych, którzy nie płacą składek przez okres krótszy - miesiąc czy dwa. Sprawdza, czy płatnik opłaca składki bieżące czy składki preferencyjne (jeśli korzystał z tej ulgi) od obniżonej podstawy wymiaru, a także czy firma płaci składki przynajmniej w części finansowanej przez ubezpieczonych.

Kiedy ZUS wymierza opłatę

Ważna jest również aktywność dłużnika w czasie postępowania. Opłatą dodatkową raczej nie zostaną obciążeni dłużnicy, którzy przedstawią wiarygodne dokumenty potwierdzające, że nie mogli zapłacić składek z przyczyn od siebie niezależnych. Ważne jest, czy dłużnik wykazuje zainteresowanie sprawą po odbiorze zawiadomienia o wszczęciu postępowania dotyczącego wymierzenia dodatkowej opłaty, a także czy współpracuje z ZUS - składa wyjaśnienia o przyczynach powstania zadłużenia, deklaruje jego spłatę i okazuje dokonane wpłaty na poczet zadłużenia w trakcie prowadzonego postępowania.

Taka postawa dłużnika jest ważna również ze względu na fakt, że ułatwia uzyskanie zgody ZUS na podpisanie układu ratalnego. Rozłożenie zadłużenia na raty i terminowe realizowanie postanowień zawartych w układzie ratalnym oznacza, że przedsiębiorca będzie mógł otrzymać zaświadczenie o niezaleganiu z opłacaniem składek. To daje dostęp m.in. do kredytów i przetargów publicznych. Zawarcie układu ratalnego zawiesza również egzekucję długu prowadzoną przez ZUS w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji.

Zamów Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń w sklepie INFOR >>

Podstawa prawna:

• ustawa z 10 maja 2012 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa oczekuje na publikację w Dzienniku Ustaw),

• art. 24, ust. 1, art. 98 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),

• art. 218 § 1 Kodeksu karnego.

Paweł Jakubczak

specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych