Rozliczenie majątkowe osób pozostających w konkubinacie

Autopromocja

Prawo nie definiuje instytucji konkubinatu

W potocznym znaczeniu konkubinat oznacza faktyczne pożycie kobiety i mężczyzny analogiczne do pożycia małżonków.

Autopromocja

Praktyczny leksykon VAT 2024. Wszystko o zmianach w rozliczeniach VAT

Sprawdź

Do nieformalnych związków kobiety i mężczyzny nie mogą być stosowane przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego odnoszące się do osób pozostających w związku małżeńskim.

Przewidziana w art. 18 Konstytucji ochrona małżeństwa oznacza, że prawnie zalegalizowany związek kobiety i mężczyzny pozostaje pod ochroną i opieką Rzeczpospolitej Polskiej. Ochrona małżeństwa przejawia się m.in. w tym, że do innych związków nie stosuje się skutków prawnych wynikających z zawarcia małżeństwa oraz że nie dopuszcza się do takiej wykładni i stosowania przepisów, które prowadziłyby do zrównania pod względem prawnym małżeństwa i innych form pożycia. Ze względu na konstytucyjną zasadę ochrony małżeństwa oraz brak podstaw do uznania braku regulacji prawej związków pozamałżeńskich za lukę w prawie, niedopuszczalne jest stosowanie unormowań z zakresu prawa małżeńskiego (w tym wspólności majątkowej i podziału dorobku), nawet w drodze analogii do innych niż małżeństwo stosunków cechujących się istnieniem więzi osobisto - majątkowych. Takie konsekwentne i jednolite stanowisko jest, z aprobatą doktryny, przyjmowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle rozliczeń majątkowych osób, które pozostawały w konkubinacie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007, IV CSK 301/07).

Autopromocja

Komplet 3 publikacji

Instrukcje księgowego. 100 praktycznych procedur z bazą narzędzi online

Sprawdź

W szczególności do stosunków majątkowych osób pozostających w związku pozamałżeńskim nie mogą być stosowane w drodze analogii przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 Kodeks rodzinny i opiekuńczy o wspólności ustawowej.

Autopromocja

Ustawa o rachunkowości z komentarzem do zmian

Sprawdź

Wspólność ustawowa oznacza, iż przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania związku małżeńskiego przez oboje z małżonków lub jednego z nich stanowią ich majątek wspólny. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może także żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny, przy czym nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Zwrotu co do zasady dokonuje się przy podziale majątku po ustaniu małżeństwa, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o podziale spadku. W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga również o wzajemnych rozliczeniach byłych małżonków.

Prawo do odstąpienia od umowy przedwstępnej

Powyższe zasady nie mają zastosowania do partnerów z konkubinatu. W trakcie wspólnego pożycia konkubentów każdy z nich zachowuje swój odrębny majątek, ponieważ związek pozamałżeński sam przez się nie wywołuje żadnych skutków o charakterze prawno-majątkowym między osobami, które w takim związku pozostają. Jeżeli zatem powstaną pomiędzy nimi stosunki prawno-majątkowe, prawa i obowiązki stąd wynikające oceniać należy na podstawie przepisów właściwych dla tych stosunków (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 1955, II CO 7/55).

Rozliczenia pomiędzy konkubentami

Jak zatem dokonać rozliczenia pomiędzy byłymi konkubentami, którzy w trakcie trwania związku nabyli wspólnie przedmioty majątkowe, np. kupili dom lub samochód?

Zapraszamy do dyskusji na forum

Przedmioty majątkowe nabyte wspólnie przez partnerów z konkubinatu stanowią ich współwłasność w częściach ułamkowych, przy czym domniemywa się że udziały współwłaścicieli są równe. W umowie sprzedaży domu czy samochodu konkubenci mogą jednak uzgodnić, że ich udziały w nabywanej rzeczy są różnej wielkości, np. ze względu na okoliczność, iż jeden z nich zapłacił większą część ceny ze środków pochodzących z jego majątku niż drugi z konkubentów.

Należy zauważyć, iż każdy z konkubentów może rozporządzić swoim udziałem w rzeczy wspólnej bez zgody partnera będącego jej współwłaścicielem, jednakże do rozporządzenia całą rzeczą wspólną (np. do jej sprzedania, zastawienia, obciążenia hipoteką ) potrzebna jest zgoda obojga współwłaścicieli pozostających w nieformalnym związku. W razie jej braku ten z partnerów, którego udział w rzeczy wynosi co najmniej połowę może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na uwadze cel zamierzonej czynności oraz interesy obojga konkubentów (art. 197 - 199 KC).

Każdy z konkubentów może także w każdym czasie, w trakcie trwania związku lub po jego zakończeniu, żądać zniesienia współwłasności (art. 210 KC). Jest to istotna różnica w stosunku do małżeństwa, ponieważ w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (art. 35 KRO).

Rozliczenia z tytułu roszczeń do majątku, jakiego dorobili się mężczyzna i kobieta żyjący bez zawarcia związku małżeńskiego, prowadząc wspólne gospodarstwo domowe lub przedsiębiorstwo oraz z tytułu nakładów, jakich jedno z nich lub oboje dokonali ze swojego majątku na rzeczy wspólne mogą być przeprowadzone w postępowaniu o zniesienie współwłasności przedmiotów stanowiących ich majątek wspólny. Co do roszczeń z tytułu nabytych wspólnie na własność nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak również z tytułu nakładów dokonanych na te przedmioty sąd stosuje przepisy o zniesieniu współwłasności (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1970, III CZP 62/69). 

Nakłady z majątku jednego konkubenta

A co w przypadku, gdy w trakcie trwania konkubinatu jeden z partnerów dokonał ze swojego majątku nakładów nie na rzeczy wspólne lecz na nieruchomość lub inną rzecz będącą własnością drugiego konkubenta?

Nakłady z majątku jednego konkubenta na nieruchomość lub rzecz ruchomą będącą własnością drugiego z nich nie podlegają rozliczeniu w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy nabytych wspólnie w czasie trwania konkubinatu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1998, II CKN 684/97, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997, I CKU 155/97). Roszczenia z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z partnerów w przedmiotach należących do drugiego z nich można rozliczyć według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1970, III CZP 62/69, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000, IV CKN 32/00).

Taka sytuacja będzie miała miejsce w przypadku wspólnego wzniesienia przez konkubentów budynku na gruncie stanowiącym własność wyłącznie jednego z nich. Nie można wtedy mówić o powstaniu wspólności określonych przedmiotów majątkowych. Budynek staje się bowiem w takim przypadku częścią składową gruntu, którego własność przysługuje niepodzielnie tylko jednemu z konkubentów (art. 47 § 1 i art. 48 KC) (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1998, II CKN 684/97). Co do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z konkubentów w przedmiotach należących do drugiego partnera zastosowanie znajdą przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1970, III CZP 62/69).

Sprzedaż prywatnego samochodu - skutki podatkowe

Nabycie przez konkubentów rzeczy na współwłasność

Nie można wykluczyć sytuacji, w której jeden z konkubentów pozostawać będzie jednocześnie w związku małżeńskim z inną osobą. Czy w takim przypadku osoby żyjące w związku małżeńskim mogą wspólnie nabyć nieruchomość lub rzecz ruchomą?

Pozostawanie przez konkubenta w związku małżeńskim nie wyklucza możliwości nabycia przez konkubentów rzeczy na współwłasność, przy zachowaniu wymagań, jakie przepisy prawa cywilnego o zobowiązaniach i o przeniesieniu własności stawiają uczestnikom obrotu prawnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 września 1995, I CNR 143/95). W sytuacji, gdy podczas trwania wspólności ustawowej jedno z małżonków nabędzie przedmioty majątkowe wspólnie z konkubentem, przedmioty takie mogą stanowić współwłasność konkubenta i małżonków, przy czym tych ostatnich na zasadzie wspólności ustawowej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1996, III CZP 70/96).

Jeżeli wzajemne prawa i obowiązki konkubentów wynikają z zawartych pomiędzy nimi umów, rozliczenie wzajemnych roszczeń powinno nastąpić na podstawie przepisów prawa regulujących te umowy.

Warto także zaznaczyć, że osoby pozostające w związku pozamałżeńskim mogą w umowie dokonać podziału majątku będącego ich współwłasnością, nabytego w trakcie trwania konkubinatu, a także określić zasady rozliczenia nakładów poniesionych z majątku każdego z nich na majątek wspólny oraz nakładów jednego z konkubentów poniesionych z jego majątku na majątek drugiego konkubenta. Rozwiązanie takie jest korzystne w przypadku partnerów, którzy pomimo zakończenia łączącego ich związku, pozostają w dobrych stosunkach. 

Jak przygotować firmę na zmiany w VAT w 2014 r.

Autorką komentarza prawnego jest Ewelina Solipiwko, radca prawny w kancelarii prawnej Krause Legal w Warszawie.