Stopa dyskontowa stosowana w aktuarialnej wycenie rezerw na świadczenia pracownicze

W uproszczeniu, wzór na wysokość rezerwy na odprawę emerytalną dla pojedynczego pracownika na  dzień bilansowy d można zapisać jako:

R_d = 0 × S/(S+n) × P × vⁿ

gdzie:

R_d  - wartość rezerwy na dzień bilansowy d,

O   - przewidywana wartość przyszłej odprawy emerytalnej w dniu jej wypłaty,

S    - staż w spółce (w latach) na dzień bilansowy d,

n    - liczba lat do emerytury (w latach) od dnia bilansowego d,

P    - prawdopodobieństwo wypłaty odprawy emerytalnej, uwzględniające ruchy kadrowe i demograficzne,

v    - współczynnik dyskontujący.

Wysokość rezerwy na przyszłe świadczenia pracownicze, w tym odprawy emerytalne, powinna uwzględniać zmiany wartości pieniądza w czasie, co oznacza uwzględnienie dyskontowania przyszłych świadczeń na dzień bilansowy (realizowane poprzez współczynnik dyskontujący z powyższego wzoru).  Z kolei do wyznaczenia wartości współczynnika, niezbędne jest założenie, na potrzeby projekcji, wartości stopy dyskontowej i  takiej, że:

v = 1/(1+i)

Zgodnie z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości nr 19 „Świadczenia Pracownicze”:

1)     stopa stosowana do dyskontowania zobowiązań z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia powinna być ustalona na podstawie występujących na dzień bilansowy rynkowych stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw. W krajach, w których brak jest rozwiniętego rynku takich obligacji (w tym w Polsce), należy zastosować występujące na dzień bilansowy rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych. Waluta i termin wykupu obligacji przedsiębiorstw i obligacji skarbowych powinny być zgodne z walutą i szacunkowym terminem realizacji zobowiązań z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia.

2)     stopa dyskontowa odzwierciedla wartość pieniądza w czasie, ale nie ryzyko aktuarialne lub inwestycyjne. Ponadto stopa dyskontowa nie odzwierciedla konkretnie związanego z daną jednostką ryzyka kredytowego, jakie ponoszą wierzyciele jednostki, ani ryzyka tego, że przyszłość może się różnić od założeń aktuarialnych.

3)     stopa dyskontowa odzwierciedla przewidywane rozłożenie w czasie płatności świadczenia. W praktyce jednostka często osiąga ten cel poprzez stosowanie tylko jednej średniej ważonej stopy dyskontowej, która odzwierciedla przewidywane rozłożenie w czasie i poziom płatności świadczeń oraz walutę, w jakiej będzie należało wypłacić świadczenia.

W chwili obecnej, ze względu na ograniczony rynek obligacji przedsiębiorstw, aktuariusze w Polsce dokonujący wyceny rezerw na świadczenia pracownicze  zmuszeni są do wyznaczania stóp dyskontowych na podstawie obserwacji rentowności obligacji skarbowych.

Kolejnym ograniczeniem przy wyznaczaniu stopy dyskontowej jest słabo rozwinięty rynek obligacji o odpowiednio odległym terminie wykupu, który odpowiadałby szacowanemu terminowi płatności wszystkich świadczeń. W takich wypadkach, zgodnie z MSR 19, w celu zdyskontowania płatności o krótszym terminie wymagalności jednostka stosuje bieżące stopy rynkowe dotyczące odpowiedniego terminu wykupu, a w celu zdyskontowania płatności o dłuższym terminie wymagalności szacuje stopę dyskontową poprzez ekstrapolację bieżących stóp rynkowych wzdłuż krzywej rentowności. Jest mało prawdopodobne, aby łączna wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń była szczególnie wrażliwa na stopę dyskontową stosowaną do tej części świadczenia, która będzie podlegała zapłacie po upływie końcowego terminu wykupu dostępnych na rynku obligacji przedsiębiorstw i obligacji skarbowych.

Wysokość szacowanych rezerw na świadczenia pracownicze jest szczególnie wrażliwa na poziom przyjętej stopy dyskontowej. Jej wartość na datę bilansową oraz jej zmiana w czasie wpływają również na wysokość kosztu odsetkowego oraz rachunek zysków i strat aktuarialnych, stąd tak istotne jest właściwe jej określenie.

Biuro Aktuarialne ATTUARIO