Zarządzanie odpadami a ujmowanie w księgach związanych z nim kosztów

Producent, w rozumieniu ustawy o zużytym sprzęcie elektronicznym i elektrycznym, wprowadzający sprzęt musi dokonać wyboru, w jakiej formie będzie zarządzać odpadami. Przy podejmowaniu decyzji musi uwzględniać wpływ na środowisko naturalne i skutki gospodarcze.

Ustanowienie odpowiedzialności producenta za zarządzanie odpadami było jednym ze środków zachęcających do projektowania oraz produkcji sprzętu elektrycznego i elektronicznego w sposób w pełni uwzględniający oraz umożliwiający jego naprawę, modernizację, ponowne użycie, demontaż oraz recykling. Producenci nie powinni uniemożliwiać ponownego użycia tych sprzętów, stosując specyficzne rozwiązania projektowe lub procesy produkcyjne, jeśli takie rozwiązania projektowe lub procesy produkcyjne nie niosą korzyści nadrzędnych, np. w odniesieniu do ochrony środowiska naturalnego i/lub wymogów bezpieczeństwa. Producenci powinni projektować i produkować sprzęt w sposób uwzględniający i ułatwiający jego demontaż oraz odzysk, w szczególności poprzez ponowne użycie i recykling części składowych i materiałów. W związku z tym to wytwórcy muszą finansować odbiór ze składowisk, przetwarzanie, odzysk i usuwanie sprzętu elektronicznego i elektrycznego.

Aby w możliwie najskuteczniejszym stopniu zastosować ideę odpowiedzialności, każdy producent odpowiada za finansowanie zarządzania odpadami powstałymi z jego wyrobów. Musi on mieć możliwość podjęcia decyzji w sprawie wypełnienia tego obowiązku indywidualnie lub przystępując do zbiorowego programu. Wprowadzając produkt do obrotu, każdy producent musi przedłożyć gwarancję finansową pokrywającą koszty zarządzania odpadami elektrycznymi pochodzącymi z produktów porzuconych przez społeczeństwo lub innych producentów. W ramach zbiorowego programu finansowania wszyscy obecni wytwórcy ponoszą wspólną odpowiedzialność za finansowanie zarządzania starym złomem. Do programu finansowania zarządzania starym złomem wszyscy wytwórcy obecni na rynku w chwili wystąpienia kosztów wnoszą proporcjonalny wkład.

Obowiązek zarządzania zużytymi sprzętami elektrycznymi i elektronicznymi przeznaczonymi dla gospodarstw domowych dotyczy sprzętu powstałego:

• po 13 sierpnia 2005 r. - obowiązek odnosi się do wprowadzającego sprzęt w stosunku do sprzętu, który został przez niego wprowadzony (nowy sprzęt);

• do 13 sierpnia 2005 r. - obowiązek odnosi się do wprowadzającego sprzęt z tej samej grupy proporcjonalnie do jego udziału w masie wprowadzonego na rynek sprzętu (stary sprzęt).

UWAGA

Jeżeli osiągnięto postęp naukowo-techniczny i rozwinięto analizy cyklu życia, ponowne użycie i odzysk materiału należy uznać za najwłaściwszy, jeśli są to możliwości najlepsze z punktu widzenia środowiska naturalnego.

W ramach zbiorowego programu producenci muszą więc wspólnie finansować zarządzanie złomem wyprodukowanym przed 13 sierpnia 2005 r. Po tej dacie wprowadzający sprzęt jest obowiązany do umieszczenia na sprzęcie oznakowania, którego wzór jest określony w załączniku nr 3 do ustawy o zużytych sprzętach elektronicznych i elektrycznych. Oznakowanie oznacza, że sprzęt został wprowadzony do obrotu po 13 sierpnia 2005 r. Wprowadzany do obrotu sprzęt powinien być oznakowany w sposób wyraźny, czytelny i trwały, umożliwiający identyfikację jego producenta.

Ponadto wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych jest obowiązany dołączyć do niego informację dotyczącą:

• zakazu umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami, wraz z wyjaśnieniem znaczenia oznakowania, którego wzór jest określony w załączniku nr 3 do ustawy;

• potencjalnych skutków dla środowiska i zdrowia ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie;

oraz informacje o:

• systemie zbierania zużytego sprzętu;

• roli, jaką gospodarstwo domowe pełni w przyczynianiu się do ponownego użycia i odzysku, w tym recyklingu, zużytego sprzętu.

Wprowadzający sprzęt według zasady ogólnej jest obowiązany zapewnić, aby z chwilą sprzedaży nabywcom nie były przedstawiane poszczególne koszty zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu, i unieszkodliwiania zużytego sprzętu.

Jednak od tej zasady istnieją też wyjątki:

• w przypadku sprzętu określonego w grupach 1, 2 i 4-6 załącznika nr 1 do ustawy wprowadzający przekazuje sprzedawcom detalicznym i sprzedawcom hurtowym informację o wysokości kosztów gospodarowania odpadami, obejmujących koszty zbierania, przetwarzania, recyklingu albo innego niż recykling procesu odzysku i unieszkodliwiania zużytego sprzętu. Koszty gospodarowania odpadami, stanowiące część ceny sprzętu, są uwidaczniane jako składnik tej ceny nabywcom (obowiązek informacji);

• wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych, w przypadku sprzętu określonego w grupach 3 i 7-10 załącznika nr 1 do ustawy, może przekazać sprzedawcom detalicznym i sprzedawcom hurtowym informację o wysokości kosztów gospodarowania odpadami, obejmujących koszty zbierania, przetwarzania, recyklingu albo innego niż recykling procesu odzysku i unieszkodliwiania zużytego sprzętu, Koszty gospodarowania odpadami, w tym przypadku stanowiące część ceny nabycia, mogą być uwidocznione na fakturze (możliwość informowania).

Obowiązki edukacyjne wprowadzającego sprzęt

Wprowadzający sprzęt jest obowiązany prowadzić publiczne kampanie edukacyjne. Obowiązek ten może być wykonywany samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Za samodzielne prowadzenie kampanii należy uznać przeznaczenie na publiczne kampanie edukacyjne albo przekazanie w terminie do 30 czerwca następnego roku, na wyodrębniony rachunek Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, co najmniej 0,1% swoich przychodów z tytułu wprowadzenia sprzętu, osiąganych w danym roku kalendarzowym. Poniesione wydatki stanowią koszt uzyskania przychodu w rozumieniu przepisów updop i updof.

Sprzedawca detaliczny i sprzedawca hurtowy sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych są obowiązani do informowania nabywców sprzętu o wysokości kosztów, jeżeli taką informację uzyskali od wprowadzającego sprzęt. Koszty gospodarowania odpadami nie mogą przekraczać kosztów faktycznie ponoszonych przez wprowadzającego sprzęt.

Co należy rozumieć przez organizację odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego

Organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest spółką akcyjną utworzoną przez wprowadzających sprzęt lub reprezentujące ich związki pracodawców albo izby gospodarcze w celu realizacji określonych w ustawie obowiązków przejętych na podstawie umów od wprowadzających sprzęt. Jednak trzeba pamiętać, że niektórych obowiązków organizacja nie może przejąć.

Zarządzanie odpadami

Wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych jest obowiązany do zorganizowania i sfinansowania odbierania od zbierających zużyty sprzęt, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu, i unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych. W ramach tych działań powinien zawierać umowę z prowadzącymi zakłady przetwarzania, wpisanymi do rejestru, o zdolnościach przetwórczych umożliwiających przetworzenie zebranego zużytego sprzętu. Jeśli nie zawiera takiej umowy z zakładem przetwórczym, to organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego musi przejąć jego obowiązki w tym zakresie.

Schemat. Sposoby finansowania zarządzania odpadami

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych w przypadku:

• niezawarcia umowy z organizacją odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego,

• wygaśnięcia lub rozwiązania umowy z organizacją odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego,

• otwarcia likwidacji lub ogłoszenia upadłości organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego

jest obowiązany do wniesienia zabezpieczenia finansowego na dany rok kalendarzowy, przeznaczonego na sfinansowanie zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu, i unieszkodliwiania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych, powstałego z tego samego rodzaju sprzętu, określonego w załączniku nr 1 do ustawy, który został przez niego wprowadzony.

Wysokość zabezpieczenia finansowego należy obliczyć jako iloczyn stawki opłaty produktowej dotyczącej recyklingu zużytego sprzętu oraz masy sprzętu. W przypadku wprowadzającego sprzęt, który nie jest wpisany do rejestru, jest to masa sprzętu, który zamierza wprowadzić w danym roku kalendarzowym, a w przypadku wprowadzającego sprzęt wpisanego do rejestru - masa sprzętu wprowadzonego w poprzednim roku kalendarzowym.

Zabezpieczenie finansowe może mieć formę:

• depozytu wpłacanego na odrębny rachunek bankowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;

• umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wprowadzającego sprzęt za niewykonanie obowiązku zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu, i unieszkodliwiania zużytego sprzętu oraz złożenia polisy lub innego dokumentu potwierdzającego zawarcie tej umowy do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;

• gwarancji bankowej złożonej do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Dlatego wprowadzający sprzęt jest obowiązany do prowadzenia dodatkowej ewidencji obejmującej informacje dotyczące ilości i masy wprowadzonego sprzętu. Na podstawie tej ewidencji należy ustalić, czy został osiągnięty poziom zbierania, odzysku i recyklingu zużytego sprzętu.

UWAGA

Wprowadzający sprzęt wpisany do rejestru wnosi zabezpieczenie finansowe w terminie do 30 czerwca roku, którego dotyczy to zabezpieczenie. Wprowadzający, który nie jest wpisany do rejestru, wnosi zabezpieczenie finansowe przed złożeniem wniosku o wpis do rejestru.

Czy należy tworzyć rezerwę na koszty zarządzania odpadami

Paragraf 17 MSR 37 definiuje zdarzenie obligujące jako zdarzenie przeszłe, powodujące powstanie obowiązku, którego jednostka nie ma realnej możliwości nie wypełnić. W § 19 MSR 37 stwierdza się, że rezerwy są ujmowane w sprawozdaniu finansowym jedynie w przypadku:

(...) obowiązków wynikających ze zdarzeń przeszłych, istniejących niezależnie od przyszłych działań jednostki. Takie same wymagania wynikają z art. 39 ust. 2 ustawy o rachunkowości, zgodnie z którym (...) jednostki dokonują biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy.

Przepisy regulujące kwestię zbiórki, przetwarzania, odzysku i przyjaznego dla środowiska likwidowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego mogą powodować wątpliwości odnośnie do tego, kiedy należy ujmować zobowiązanie wynikające z likwidacji tego sprzętu.

Jak wynika z przepisów, należy rozróżnić odpady „nowe” i „historyczne” oraz odpady pochodzące z prywatnych gospodarstw domowych i odpady ze źródeł innych niż prywatne gospodarstwa domowe.

Problem dotyczy przede wszystkim starego sprzętu. Kiedy w kontekście likwidacji zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego powstaje zdarzenie obligujące zgodnie z § 14a) MSR 37 do utworzenia rezerwy na koszty zarządzania odpadami? Czy będzie to związane z:

• wyprodukowaniem lub sprzedażą starego (historycznego) sprzętu gospodarstwa domowego,

• uczestnictwem w rynku w okresie wyceny,

• ponoszeniem kosztów przy wykonywaniu działań związanych z zarządzaniem odpadami?

W rozumieniu KIMSF 6 Zobowiązania wynikające z uczestnictwa w specyficznym rynku - zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zdarzeniem obligującym zgodnie z § 14a) MSR 37 jest uczestnictwo w rynku w okresie wyceny. W konsekwencji zobowiązanie wynikające z kosztów zarządzania odpadami w postaci starego (historycznego) sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych nie powstaje z chwilą wyprodukowania bądź sprzedaży produktów. Z racji tego, że obowiązek związany ze starym (historycznym) sprzętem pochodzącym z gospodarstw domowych jest powiązany z uczestnictwem w rynku w okresie wyceny, nie zaś z produkcją bądź sprzedażą przedmiotów przeznaczonych do usunięcia, obowiązek powstaje jedynie w przypadku zaistnienia udziału w rynku w okresie wyceny i trwa tak długo, dopóki istnieje ten udział.

W kontekście ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oznacza to, że dopóki wprowadzający przekazuje na rynek sprzęt z tej samej grupy, dopóty musi uczestniczyć w finansowaniu utylizacji (lub ponownego wykorzystania) proporcjonalnie do swojego udziału w masie takiego sprzętu na rynku. Dlatego na koszty związane ze starymi odpadami musi tworzyć rozliczenia międzyokresowe bierne w wysokości proporcjonalnej do tego udziału.

Należy też podkreślić, że RMK bierne powinno się tworzyć również na koszty zarządzania odpadami nowego sprzętu, ponieważ finansowanie utylizacji nowego sprzętu ciąży na wprowadzającym sprzęt. Oszacowanie wysokości tych kosztów powinno się odbywać na podstawie wymaganego poziomu masy odpadów poddanych odzyskowi i recyklingowi w okresie sprawozdawczym. Wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych jest obowiązany do osiągania minimalnych rocznych poziomów zbierania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych. Wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych liczy poziomy zbierania w stosunku do masy sprzętu wprowadzonego do obrotu na terytorium kraju w poprzednim roku kalendarzowym. Takie rozwiązanie wynika z tego, że jeżeli wprowadzający nie wykonuje minimalnego rocznego poziomu zbierania zużytego sprzętu, to od różnicy należy zapłacić opłatę produktową.

Tabela. Minimalne roczne poziomy zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Przykład

Minimalny roczny poziom zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego dla spółki wprowadzającej mikrofalówki, które należy zaliczyć do wielkogabarytowych urządzeń gospodarstw domowych, wynosi 24% sprzętu wprowadzonego do obrotu. W poprzedzającym okresie spółka wprowadziła do obrotu 15 000 kg masy sprzętu. Oznacza to, że powinna sfinansować utylizację minimum 3600 kg masy sprzętu (15 000 kg x 0,24). Waga jednego sprzętu wynosi 40 kg, więc spółka powinna sfinansować utylizację 90 sztuk sprzętu.

Ponieważ jednostka sprzedała tylko 75 mikrofalówek, nie wykonała minimalnego poziomu zbierania. Brakuje 600 kg, a od tego musi zapłacić opłatę produktową w wysokości 1,80 zł/kg. Dodatkowo wiadomo, że utylizacja takiego sprzętu kosztuje 0,90 zł. Jednostka musi więc utworzyć rezerwę w wysokości: 3600 kg x 0,90 zł = 3240 zł.

Jednostka prowadzi ewidencję kosztów na kontach zespołu 4 i 5.

Ewidencja księgowa

1. Tworzenie RMK biernych:

Wn „Koszty działalności produkcyjnej” 3 240

Ma „Rozliczenia międzyokresowe bierne” 3 240

2. Otrzymanie faktury za utylizację sprzętu: 3000 kg x 0,90 zł = 2700 zł:

a) zespół 4

Wn „Usługi obce” 2 700

Ma „Pozostałe rozrachunki” 2 700

b) zapis równoległy zespół 5

Wn „Koszty działalności produkcyjnej” 2 700

Ma „Rozliczenie kosztów” 2 700

3. Rozliczenie rzeczywiście poniesionych kosztów:

Wn „Rozliczenia międzyokresowe bierne” 2 700

Ma „Koszty działalności produkcyjnej” 2 700

4. Opłata produktowa: 600 kg x 1,80 zł = 1080 zł

a) zespół 4

Wn „Podatki i opłaty” 1 080

Ma „Pozostałe rozrachunki” 1 080

b) zapis równoległy zespół 5

Wn „Koszty działalności produkcyjnej” 1 080

Ma „Rozliczenie kosztów” 1 080

5. Rozliczenie RMK biernych:

Wn „Rozliczenia międzyokresowe bierne” 540

Ma „Koszty działalności produkcyjnej” 540

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Warto zauważyć, że w przykładowej sytuacji opłata produktowa jest bardzo wysoka w stosunku do kosztów utylizacji, dlatego jednostka powinna się zastanowić, czy nie opłaca się bardziej zorganizowanie zbiórki sprzętu, żeby wykonać minimalny poziom zbierania i uniknąć konieczności zapłaty opłaty produktowej.

Wprowadzający sprzęt jest obowiązany do sporządzenia i przedłożenia Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska, w terminie do 31 lipca - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca, oraz do 15 marca - za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku, sprawozdania o ilości i masie sprzętu wprowadzonego do obrotu na terytorium kraju, z podziałem na grupy i rodzaje sprzętu, określone w załączniku nr 1 do ustawy.

• art. 18-34, art. 57-63, art. 64-69 ustawy z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym - j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1495; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666

• art. 35d ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 77, poz. 649

• § 14a) MSR 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe

Gyöngyvér Takáts

specjalista ds. rachunkowości