Jak przejść na międzynarodowe standardy rachunkowości
Ustawa o rachunkowości reguluje kwestie związane z rzeczowymi aktywami trwałymi w kilku artykułach, podczas gdy sporządzając pierwsze sprawozdanie finansowe według MSSF musimy postępować zgodnie nie tylko z MSSF 1 opisującym pierwsze zastosowanie, ale również z MSR 16 (Rzeczowe aktywa trwałe), MSSF 5 (Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży), MSR 40 (Nieruchomości inwestycyjne), MSR 21 (Skutki zmian kursów wymiany walut obcych), MSR 23 (Koszty finansowania zewnętrznego), MSR 17 (Leasing), MSR 36 (Utrata wartości aktywów), a także z innymi standardami, które mogą mieć zastosowanie (np. MSR 40 dla wyceny aktywów biologicznych, MSR 2 dla ustalenia kosztu wytworzenia rzeczowych aktywów trwałych wykonanych we własnym zakresie czy MSR 31 i 39 dla wyceny zobowiązań, a co za tym idzie ustalenia ceny nabycia). Jak widać, już identyfikacja potencjalnych różnic między polskimi zasadami rachunkowości a MSSF może nastręczać wiele problemów.
A przecież musimy pamiętać, że identyfikacja różnic to dopiero początek procesu. Pozostaje kwestia wyboru zasad rachunkowości, tam gdzie istnieje taka alternatywa, ocena ich wpływu na sprawozdanie finansowe i osiągane wyniki finansowe oraz konieczność wyceny tych różnic. Na podstawie moich doświadczeń mogę stwierdzić, że najwięcej problemów pojawia się w przedsiębiorstwach dysponujących znacznym majątkiem trwałym, szczególnie w grupach: budynki, budowle, obiekty inżynierii lądowej czy wodnej.
W praktyce najczęściej pojawiające się problemy w czasie konwersji mogą dotyczyć:
• ustalenia zakładanego kosztu (ceny nabycia) na dzień przejścia na MSSF,
• wyodrębnienia części składowych,
• oceny stosowanych metody amortyzacji,
• oceny, czy nie nastąpiła utrata wartości,
• odmiennego traktowania nakładów ponoszonych w terminie późniejszym.
Czy przechodząc na MSSF, jednostka musi dokonać wyceny rzeczowych aktywów trwałych według wartości godziwej na dzień konwersji sprawozdania finansowego?
Zgodnie z MSR 16 jednostka może dokonać wyboru sposobu wyceny rzeczowych aktywów trwałych pomiędzy modelem opartym na cenie nabycia (koszcie wytworzenia) lub modelem opartym na wartości przeszacowanej.
Jeżeli wybierzemy model oparty na cenie nabycia, to algorytm naszego postępowania przedstawia się następująco:
• dla rzeczowych aktywów trwałych nabytych przed 1997 rokiem, o ile suma ich wartości netto na dzień zastosowania MSSF jest istotna, konieczne jest ustalenie nowej ceny nabycia, uwzględniającej skutki hiperinflacji (przyjmuje się, że hiperinflacja w Polsce występowała do 1996 roku). Nową cenę nabycia zwaną zakładanym kosztem można ustalić w oparciu o wycenę według wartości godziwej lub przeszacowania odzwierciedlającego zmiany w indeksie cen.
• dla rzeczowych aktywów trwałych nabytych po 1997 roku nie jest konieczne ustalenie nowej ceny, przy czym należy zastanowić się, czy stara cena nabycia jest ustalona zgodnie z MSSF (na przykład: czy nie należy wyeliminować skapitalizowanych odsetek, różnic kursowych lub czy nie wycenić zobowiązania z tytułu nabycia rzeczowych aktywów trwałych według zasad określonych dla instrumentów finansowych). Jednakże należy pamiętać, że ustalenie nowej ceny nabycia według wartości godziwej lub przeszacowania odzwierciedlającego zmiany w indeksie cen jest dopuszczalne.
Osobiście doradzałbym wszystkim jednostkom, aby w sytuacji, gdy nie musimy dokonywać ustalenia nowej ceny nabycia, nie robić tego. Ustalenie nowej ceny nabycia jest nie tylko pracochłonne, ale w praktyce będzie powodowało wzrost wartości aktywów, a co za tym idzie - wzrost amortyzacji, spadek zysku i pogorszenie wskaźników efektywności i rentowności.
Jeżeli wybierzemy model oparty na wartości przeszacowanej, to wszystkie rzeczowe aktywa trwałe powinny zostać wycenione według wartości godziwej na dzień zastosowania MSSF.
Dlaczego jednostka powinna wyodrębnić części składowe (komponenty) rzeczowych aktywów trwałych?
W Polsce rzeczowe aktywa trwałe ujmuje się zazwyczaj jako jedną pozycję (np. piec hutniczy, budynek), co wynika z gramatycznej interpretacji definicji środka trwałego.
W praktyce bardzo często zdarza się, że środek trwały składa się z kilku istotnych części składowych (komponentów) o różnym okresie przydatności ekonomicznej. W takiej sytuacji ustalanie amortyzacji od łącznej wartości takiego środka trwałego może prowadzić do istotnego zniekształcenia wartości aktywów i wyniku finansowego (przykład: w skład środka trwałego wchodzą dwa komponenty A i B. Cena nabycia komponentu A wynosiła 100, a jego okres przydatności ekonomicznej wynosi 10 lat. Cena nabycia komponentu B wynosiła 200, a okres przydatności ekonomicznej wynosi 4 lata. Roczna amortyzacja ustalona od łącznej wartości wynosiłaby 30, podczas gdy roczna amortyzacja ustalona od komponentów wynosi 60). Dlatego też MSSF wymagają wyodrębnienia części składowych (o ile ich cena nabycia jest istotna w stosunku do ceny nabycia całego składnika). Przechodząc na MSSF, staniemy przed problemem podziału istniejących składników na części składowe, ich wyceną oraz ustaleniem okresu ich ekonomicznej przydatności. Pamiętajmy, że jeżeli będziemy wyceniać rzeczowe aktywa trwałe (mówiliśmy o tym wcześniej), to najpierw dokonajmy podziału rzeczowych aktywów trwałych na komponenty, a dopiero później dokonujmy wyceny.
Czy metody amortyzacji stosowane w MSSF różnią się od stosowanych w Polsce?
Generalna zasada amortyzacji zarówno według przepisów polskich, jak i według MSSF jest taka sama i mówi, że rzeczowe aktywa trwałe powinny być amortyzowane w sposób systematyczny na przestrzeni okresu użytkowania, a metoda amortyzacji powinna odzwierciedlać korzyści ekonomiczne powstające w wyniku użytkowania składnika aktywów. Jednakże MSSF nakładają obowiązek weryfikowania, co najmniej na koniec każdego roku, okresu i sposobu uzyskiwania korzyści ekonomicznych z użytkowanego składnika aktywów, podczas gdy polska ustawa o rachunkowości mówi o weryfikacji okresowej.
W jaki sposób ustala się według MSSF utratę wartości aktywów
Sposób przeprowadzenia oceny, czy nie wystąpiła trwała utrata wartości aktywów, jest szczegółowo opisany w MSR 36 Utrata wartości aktywów, podczas gdy w ustawie o rachunkowości znajdziemy wyłącznie generalną wskazówkę. W skrócie scharakteryzuję, na czym taki proces oceny polega. W pierwszej kolejności sprawdzamy, czy wystąpiły przesłanki wskazujące na możliwość utraty wartości aktywów (jeżeli przesłanki nie występują, testu nie przeprowadzamy).
Analizujemy przesłanki zewnętrzne:
• czy utrata wartości rynkowej składnika aktywów zaobserwowana w trakcie roku jest znacznie większa od utraty wartości, której mogliśmy spodziewać się w wyniku upływu czasu i normalnego użytkowania,
• czy nastąpiły lub nastąpią w niedalekiej przyszłości niekorzystne dla jednostki zmiany o charakterze technologicznym, rynkowym czy prawnym,
• czy nastąpił wzrost rynkowych stóp procentowych i jest prawdopodobne, że w wyniku wzrostu stóp dyskontowych nastąpi istotne obniżenie wartości odzyskiwanej aktywów,
• wartość bilansowa aktywów netto jednostki jest wyższa od wartości ich rynkowej kapitalizacji.
Analizujemy przesłanki wewnętrzne:
• czy istnieją dowody, że nastąpiła utrata przydatności składnika aktywów,
• czy nastąpiły lub w niedalekiej przyszłości nastąpią niekorzystne dla jednostki zmiany co do zakresu i sposobu użytkowania składnika aktywów,
• czy istnieją dowody ze sprawozdawczości wewnętrznej świadczące o gorszych wynikach uzyskiwanych ze składnika aktywów od zakładanych.
Jeżeli spełniona jest jedna z powyższych przesłanek, to konieczne jest ustalenie dla składnika aktywów wartości odzyskiwalnej. Wartością odzyskiwalną jest wyższa z dwóch kwot: ceny sprzedaży netto składnika aktywów i wartości użytkowej składnika aktywów (ustalona w oparciu o metodę zdyskontowanych przepływów pieniężnych dla ośrodka generującego przepływy pieniężne). Wartość tę porównujemy z wartością księgową netto. Jeżeli wartość księgowa jest wyższa od wartości odzyskiwanej, konieczne jest wykonanie testu na utratę wartości aktywów.
Przygotowanie takiego testu jest najczęściej procesem złożonym, bardzo pracochłonnym i rozciągniętym w czasie. Przygotowując taki test, najczęściej musimy wyodrębnić ośrodki generujące przepływy pieniężne i przygotować dla takich ośrodków pięcioletnie plany finansowe. Na ogół konieczna jest pomoc specjalistów od wycen.
Jakich innych trudności możemy spodziewać się w obszarze Rzeczowych aktywów trwałych w trakcie konwersji sprawozdań finansowych na MSSF?
Oczywiście zakres problemów, z którymi spotykają się jednostki, jest znacznie szerszy niż przedstawiony powyżej i dotyczy między innymi jeszcze: uwzględnienia w cenie nabycia szacunkowych kosztów demontażu i usunięcia składnika aktywów, odmiennego traktowania nakładów w terminie późniejszym, uwzględnienia kosztów finansowania zewnętrznego i różnic kursowych, usunięcia z bilansu składnika aktywów.
Zakres napotykanych problemów w dużej mierze zależy od branży, w której jednostka działa, organizacji przedsiębiorstwa, przyjętych zasad rachunkowości (MSSF dopuszczają w niektórych przypadkach podejście alternatywne lub stosowanie uproszczeń). Doświadczenie pokazuje, że wszystkie problemy można rozwiązać, a najlepszą receptą na udane wdrożenie MSSF jest właściwe (z dużym wyprzedzeniem czasowym) zaplanowanie procesu konwersji oraz konsekwencja w jego realizacji.
Piotr Waliński, dyrektor ds. badań sprawozdań finansowych PricewaterhouseCoopers
Piotr Waliński
dyrektor ds. badań sprawozdań finansowych PricewaterhouseCoopers
Notowała Agnieszka Pokojska
Komentarze(0)
Pokaż:
NajnowszePopularneNajstarsze