Strona główna » Księgowość » Vademecum » Standardy rachunkowości » Instrumenty finansowe w księgach rachunkowych - kontrakt forward

Instrumenty finansowe w księgach rachunkowych - kontrakt forward

30 maja 2008, 05:04

Dołącz do grona ekspertów

Mariusz Bukowiński

Instrumenty finansowe stanowią jeden z fundamentów współczesnego rynku finansowego. Ich nieustanny rozwój i popularyzacja sprawiają, że rachunkowość instrumentów finansowych staje się jedną z najważniejszych gałęzi nowoczesnej rachunkowości finansowej.

Współczesne rynki finansowe oferują szeroką gamę instrumentów finansowych. Należą do nich m.in. instrumenty pochodne, których cena bezpośrednio lub pośrednio zależy od wartości tzw. instrumentu bazowego, podstawowego. Instrumentem podstawowym mogą być towary, akcje, kursy walut, instrumenty rynku pieniężnego, wartość stopy procentowej, indeksy giełdowe bądź inne specjalistyczne indeksy.

Tabela 1. Klasyfikacja instrumentów finansowych

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: „System finansowy w Polsce” pod red.: B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak.

Problematyka instrumentów finansowych została uregulowana zarówno w polskich przepisach prawa bilansowego, jak i w MSR/MSSF. W myśl ustawy o rachunkowości instrument finansowy to kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron. Warunkiem uznawania jest to, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie powinny wynikać skutki gospodarcze. Nie ma znaczenia, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy czy warunkowy.

Najbardziej problematycznym obszarem odnośnie do instrumentów finansowych jest wycena i prezentacja pochodnych instrumentów finansowych zwanych derywatywami, do których zaliczamy w szczególności transakcje terminowe, takie jak kontrakty forward lub futures, opcje oraz kontrakty swap.

Instrumenty pochodne znajdują zastosowanie głównie w tworzeniu strategii inwestycyjnych pozwalających zarządzać ryzykiem finansowym, osiągać ponadprzeciętne zyski ze spekulacji bądź zaplanować pożądaną strukturę przepływów finansowych. Stanowią one element inżynierii finansowej, która skupia, tworzy i wykorzystuje nowoczesne instrumenty finansowe w celu skuteczniejszego rozwiązywania problemów finansowych.

Do instrumentów finansowych zaliczamy pozycje, których:

• wartość jest zależna od zmiany wartości instrumentu bazowego, to jest określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodności kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkości,

• nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu z wartością innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych,

• rozliczenie nastąpi w przyszłości.

Kontrakt forward

Kontrakt forward to umowa nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą - odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu. Kontrakt forward jest zaliczany do aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu, z wyjątkiem przypadku, gdy jednostka uznaje zawarte kontrakty za instrumenty zabezpieczające.

Kontrakt forward wprowadza się do ksiąg rachunkowych na dzień jego zawarcia w cenie nabycia, to jest w wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych. Kontrakt forward zaliczany do zobowiązań finansowych należy wycenić w wartości godziwej uzyskanej kwoty lub wartości otrzymanych innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na ten dzień uwzględnia się poniesione przez jednostkę koszty transakcji.

Kontrakt forward należy wycenić nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej, bez pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka poniosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca.

Za wiarygodną wartość godziwą należy uznać taką wartość, która została ustalona w drodze:

• wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, a informacje o tej cenie są ogólnie dostępne,

• oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami,

• zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego albo cen składników złożonego instrumentu finansowego,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

Transakcje forward są najpopularniejszym narzędziem stosowanym w polskich przedsiębiorstwach w procesie zarządzania ryzykiem finansowym, w tym przede wszystkim w procesach ubezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami cen oraz kursów walut. Transakcje te są sposobem na eliminowanie ryzyka, że w momencie realizacji płatności pozostanie niekalkulowana strata. Dlatego umożliwiają one bardziej precyzyjne prognozowanie wyniku finansowego. Przy czym możliwe są tu proste oraz bardziej złożone strategie. Zasadniczo w celu zabezpieczenia się przed wzrostem ceny instrumentu podstawowego przedsiębiorca powinien kupić kontrakt terminowy forward, natomiast w celu zabezpieczenia się przed spadkiem ceny instrumentu podstawowego należy sprzedać kontrakt terminowy.

Co należy rozumieć przez pozycję krótką i długą

Jeśli spodziewamy się wzrostu kursu danej waluty, kupujemy ją za PLN, tym samym zajmujemy pozycję długą na rynku. Jeżeli oczekujemy spadku kursu danej waluty, dokonujemy jej sprzedaży. Jest to pozycja krótka.

Do bardziej skomplikowanych strategii zabezpieczających należy zaliczyć transakcje hedgingowe. Hedging z wykorzystaniem kontraktów forward (walutowych transakcji terminowych) polega na zajęciu na rynku terminowym pozycji odwrotnej w stosunku do pozycji dewizowej, którą pragnie się zabezpieczyć.

Inwestorzy, którzy mają zamiar zabezpieczyć długą pozycję dewizową (zakup waluty w przyszłości) w określonej walucie, zajmują krótką pozycję w tej walucie na rynku kontraktów terminowych, sprzedając np. kontrakt forward lub kupując opcję sprzedaży.

Z kolei przedsiębiorstwa, które pragną zabezpieczyć krótką pozycję na rynku kasowym (sprzedaż waluty w przyszłości), muszą postąpić odwrotnie, czyli kupić odpowiedni kontrakt forward lub opcję kupna waluty. Tym samym, niezależnie od tego, jak zmieni się kurs danej waluty, zysk osiągnięty na jednej z tych pozycji zrekompensuje stratę poniesioną na drugiej.

Schemat. Hedging

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Przykład

23 lipca 2006 r. spółka ABC kupiła 1 000 000 euro na termin 15 kwietnia 2007 r. Spółka przygotowuje sprawozdania finansowe na koniec każdego kwartału. Kontrakt nie służy celom zabezpieczania.

Tabela. Kursy PLN/EUR w okresie kontraktu

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Ewidencja księgowa

1. Ujęcie kontraktu terminowego forward na dzień zawarcia transakcji: 1 000 000 euro × 3,99 PLN/EUR = 3 990 000 zł

Wn „Aktywa finansowe” 3 990 000

- w analityce „Kontrakt forward - waluty do otrzymania”

Ma „Zobowiązania finansowe” 3 990 000

- w analityce „Kontrakty forward - waluty do wydania”

2. Wycena bilansowa kontraktu forward na 30 września 2006 r.: (4,00 PLN/EUR - 3,99 PLN/EUR) × 1 000 000 euro = 10 000 zł

Wn „Aktualizacja wyceny aktywów finansowych” 10 000