Zmiany w prawie spadkowym (część I)

Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 85, poz. 458)

W obecnym stanie prawnym, spadkodawca nie może zadecydować, jakie przedmioty wchodzące w skład spadku przypadną określonym osobom (spadkobiercom) po jego śmierci. Dla osób sporządzających testament było często niezrozumiałe, dlaczego nie mogą przekazać przedsiębiorstwa - osobie X (co do której spadkodawca wiedział, że będzie zainteresowana jego prowadzeniem), nieruchomości - osobie Y, natomiast reszty spadku - osobie Z. Powołanie do spadku, na gruncie obecnie obowiązujących przepisów prawnych, oznacza powołanie do całości lub części masy spadkowej, bez wyodrębnienia poszczególnych składników majątkowych, wchodzących w jej skład. Spadkodawca może jedynie w drodze zapisu zobowiązać spadkobiercę (ustawowego lub testamentowego) do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Jednak w sytuacji, gdy spadkobierca nie chce wydać przedmiotu zapisu, rodzi to wiele trudności dla zapisobiercy (czyli osoby uprawnionej z tytułu zapisu), który chcąc uzyskać przedmiot zapisu, zmuszony jest dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej. To zaś wiąże się z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów i jest dość czasochłonne.

Aby usunąć powyższe niedogodności, nowelizacja wprowadza instytucję zapisu windykacyjnego. Będzie on polegał na tym, że w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Podkreślić należy, że przekazanie określonego przedmiotu konkretnej osobie będzie mogło nastąpić tylko w drodze testamentu notarialnego. Jest to uzasadnione zapewnieniem bezpieczeństwa obrotu, ponieważ zapis windykacyjny jest przewidziany jako instytucja prawna obejmująca co do zasady przedmioty o znacznej wartości.

Przedmiotem zapisu windykacyjnego będzie mogła być rzecz oznaczona co do tożsamości (np. samochód o konkretnych numerach rejestracyjnych, określonym numerze nadwozia/silnika/VIN), zbywalne prawo majątkowe (np. akcje czy obligacje), przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne, a także ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Aby zapis windykacyjny był skuteczny, przedmiot zapisu musi należeć do spadkodawcy w chwili otwarcia spadku i jednocześnie spadkodawca nie mógł być zobowiązany do jego zbycia. W sytuacji, gdy przedmiotem zapisu będzie ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, aby zapis był skuteczny, przedmiot majątkowy, który będzie obciążony użytkowaniem lub służebnością, w chwili otwarcia spadku musi również należeć do spadku i spadkodawca nie mógł być zobowiązany do jego zbycia.

Jeżeli powyższe warunki zostaną spełnione, zapisobierca nabędzie prawo do przedmiotu zapisu już w momencie otwarcia spadku, a więc już z chwilą śmierci spadkodawcy. Zatem nie będzie już konieczności sądowego dochodzenia roszczenia z zapisu, a skutek w postaci nabycia określonego przedmiotu lub prawa nastąpi już w chwili otwarcia spadku.

Warto również dodać, że do zapisu windykacyjnego będą miały zastosowanie dotychczasowe przepisy dotyczące przyjęcia i odrzucenia spadku, zdolności i niegodności dziedziczenia. Oznacza to między innymi, że zapis windykacyjny będzie można odrzucić, a brak oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu windykacyjnego w okresie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o nim spowoduje, że zapis windykacyjny będzie traktowany jako przyjęty.

Podsumowując, dokonane przez ustawodawcę zmiany polegające na wprowadzeniu zapisu windykacyjnego należy ocenić pozytywnie i uznać za korzystne z uwagi na umożliwienie pełniejszej realizacji woli spadkodawcy. Dzięki zapisowi windykacyjnemu spadkodawca sporządzając testament notarialny będzie mógł przekazać określoną rzecz konkretnej osobie, mając pewność, że trafia ona w odpowiednie ręce, a zapisobierca stanie się ich właścicielem bez konieczności przeprowadzania postępowania sądowego.

Patrycja Dzięgielewska

aplikant radcowski

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna