Rzecznik chce bronić podatników

Rozmowa ze STANISŁAWEM TROCIUKIEM , zastępcą rzecznika praw obywatelskich

- Przyczyny są bardzo prozaiczne. W praktyce bardzo często dostajemy skargę od obywatela na granicy terminu albo już po jego przekroczeniu. W konsekwencji z przyczyn formalnoprawnych nie można już uczestniczyć w danym postępowaniu.

Jak wygląda procedura przystąpienia rzecznika do postępowania?

- Z punktu widzenia rzecznika istotne jest to, czy mamy do czynienia z naruszeniem praw i wolności obywatelskich i czy sprawa ma w pewnym sensie charakter precedensowy. Należy przy tym pamiętać, że ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich jest tak skonstruowana, że generalnie obowiązuje zasada subsydiarności: rzecznik wkracza tam, gdzie obywatel nie ma w ogóle możliwości podejmowania działań prawnych albo są one utrudnione. Ustawa upoważnia rzecznika np. do tego, by poprzestał na wskazaniu skarżącemu przysługujących mu z mocy prawa środków działania. Nie jest to instytucja paternalistyczna, której zadaniem jest świadczenie zastępstwa procesowego na rzecz obywateli.

Podatnicy traktują rzecznika jak publicznego adwokata. Tymczasem jego rola polega na pomocy, ale zdaje się, że nieco inaczej rozumianej?

- Zdarzają się sytuacje, gdzie możliwość samodzielnego działania obywatela jest mocno utrudniona. W takich sytuacjach powinien wkraczać RPO. Zadaniem rzecznika jest walka o pewne precedensowe rozstrzygnięcia, które mają wymiar indywidualny, ale również wykraczają poza ramy jednostkowej sprawy, służąc w ten sposób dużej grupie obywateli. Dotyczy to zazwyczaj sytuacji, gdy podatnik nie może skorzystać ze zwykłych, przysługujących każdemu środków działania.

Natomiast trudno jest traktować rzecznika jako publicznego adwokata, a więc tego, który pełni funkcję zastępcy procesowego strony. Gdybyśmy taką rolę zaczęli pełnić, doprowadziłoby to do całkowitego paraliżu tej instytucji.

W jakich sprawach zwracają się do rzecznika podatnicy? Co jest najczęściej impulsem, który powoduje, że w danej sprawie rzecznik postanawia wystąpić?

- Obywatele nie tylko kierują skargi dotyczące poszczególnych rozstrzygnięć wydanych w ich sprawach, ale również zwracają się do rzecznika, kwestionując czy to przepisy rozporządzenia, czy przepisy ustaw. A zatem kanwą do działań, które podejmuje rzecznik, są skargi, które do nas wpływają, dotyczące zarówno spraw indywidualnych, jak i generalnych.